اسان جون علتون ۽ عادتون
سر جان مالڪم پهريون انگريز هو، جنهن اڄ کان ٻه سو سال اڳ، سنڌ ۾ درياهي آمدرفت جا رستا تلاش ڪرڻ جي بهاني سنڌ ۽ سنڌين جي خصلتن، علتن ۽ عادتن جو ڀرپور اڀياس ڪيو. سرجان مالڪم جي ڄاڻ کي آڏو رکي انگريزن سنڌ تي قبضي ڪرڻ جو منصوبو رٿيو. اڳتي هلي، انگريزن سر چارلس نيپيئر جي اڳواڻيءَ ۾ سن 1843ع ۾ سنڌ فتح ڪئي. تاريخ شاهد آهي ته انگريزن وٽ ڪا زبردست فوجي طاقت نه هئي. سندن لشڪر جو تعداد پڻ گهٽ هو. پر، سر جان مالڪم ۽ کانئس پوءِ سنڌ ۾ آيل انگريز سياحن جي هٿ ڪيل معلومات ۽ کوجنائن جي آڌار تي سر چارلس نيپئر سنڌ فتح ڪئي.
ڌارين کي اسان جي خصلتن جي ڀلي ڀت پروڙ آهي. کين خبر آهي ته سنڌين کي چٽ لائي پنهنجي طرف ڪري سگهجي ٿو. سنڌيءَ کي سائينءَ چئبو ته وڇانئجي ويندو ۽ سائينءَ لفظ سان مخاطب ڪندڙ کي اکين ۾ جاءِ ڏيندو، دل ۾ ويهاريندو. خبر همراهه کي تڏهن پوندي جڏهن کيس سائين چوندڙ پٺيءَ ۾ خنجر هڻي ڪڍندو. يا سندس اکين ۾ انبور هڻندو.
ڌارين کي اِها به خبر آهي ته سنڌين کي پاڻ ۾ وڙهائڻ ڏائي هٿ جو ڪم آهي. کين خبر آهي ته سنڌي جڏهن پاڻ ۾ وڙهندا آهن، تڏهن هڪٻئي جون ٻوٽيون پٽيندا آهن. صدين جا پلاند ڪندا آهن. ڏاڏي جو بدلو پوٽن کان، ۽ پيءُ جو وير پٽ مان ڪڍندا آهن. سنڌي جڏهن پاڻ ۾ وڙهندا آهن، ۽ ڏاڙهي پٽ ڪندا آهن، تڏهن کين پٺ جي خبر نه رهندي آهي. همراهن کي خبر تڏهن پوندي آهي، جڏهن ڌاريا سندن ڍينگو ڍيري ڪري ڇڏيندا آهن. سندن ترو ڪڍي ڇڏيندا آهن.
سنڌين کي جڏهن ”ٽاپ“ ڏبو آهي، تڏهن ڦونڊ ۾ ڀرجي ويندا آهن. مثال طور، جيڪڏهن سنڌين کي ٻڌائبو ته اوهين مهمان نواز آهيو ۽ مهمان نوازيءَ ۾ ورلڊ چيمپئن آهيو، ته هڪدم اوهان جي راهن ۾ وڇانئجي ويندا. اُها جاءِ نه ملندن، جتي اوهان کي ويهارين. مهمان جي خدمت لاءِ پاڻ پتوڙيندا. گهر ٻاري ڏياري ڪندا. همراهن کي خبر تڏهن پوندي جڏهن جهڳو جهڻ ٿيندن، ۽ مهمان سڳورو سندن گهر ٻوهاري، الهه تلهه تي قبضو ڪري ويهندو. پر تڏهن به سنڌي نه مڙندا. ساڳي يخي پئي لڳندي، ته اسين مهمان نوازيءَ ۾ دنيا جا چيمپئن آهيون.
سنڌين جي سسي لاهيندي سنڌين کي اِهو هرگز نه ٻڌائجي ته سندن سر وڍجي رهيو آهي. کين ٻڌائجي ته سڀ ڪجهه ٺيڪ آهي. بهار جي مند آهي. مينا، چيها، بلبليون ۽ طوطا خوش آهن. مرض لادوا ناهي. مڙيئي خير آهي. ان تمهيد کان پوءِ سنڌين جو سياسي، سماجي ۽ ثقافتي قتل ڪري سگهجي ٿو.
تاريخ جي هر دور ۾ سنڌ جو سياسي، سماجي ۽ ثقافتي قتل ٿيو آهي.
ٿاڻي بولا خان وارو ٽي -وي بوسٽر باقاعدي ڪم ڪري رهيو آهي. اڙدو ۽ انگريزي پروگرام حيدرآباد، بدين، ميرپور خاص ۽ ذري گهٽ نوابشاهه تائين ڏسڻ ۾ پيا اچن. ٽي - وي بوسٽر باقاعدي هلي رهيو آهي.
اختياريءَ وارن کي خبر آهي، ته جيڪڏهن ٽي - وي بوسٽر جو افتتاح ڪرائين ها، ته سنڌي سجاڳ ٿي پنهنجو حق گهرن ها. تنهن ڪري رسمي افتتاح کان سواءِ بوسٽر ڪم شروع ڪيو آهي. سنڌي ستل آهن. کين آنند آهي، ته ٿاڻي بولا خان واري بوسٽر جو افتتاح نه ٿيو آهي. جڏهن افتتاح ٿيندو، تڏهن حق گهربو! في الحال ننڊ ڪبي.
2 2 مئي 1973ع
______
1973ع ۾ ڪيبل ۽ ٽيليويزن چينل نه هوندا هئا. ڪراچي ٽي-وي سينٽر تان روزانو پنجويهه منٽ پروگرام سنڌيءَ ۾ هلندو هو.