پاڪستاني ثقافت جي کوج
منهنجي حيرت جي ڪاحد نه رهندي آهي، جڏهن مان ٽيليويزن تي ملڪ جي نامور عالمن ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ، پروفيسر ڪرار حسين، فيض احمد فيض ۽ ڊاڪٽر اجمل کي ثقافت تي بحث مباحثو ڪندي ٻڌندو ۽ ڏسندو آهيان. سندن گفتگو نهايت فصيح ۽ بليغ هوندي آهي - پر خدا ٿو ڄاڻي ته مان سندن گفتگو ۽ بحث مان ڪنهن به ثقافت جي کوج لڳائي نه سگهيو آهيان. سندن مباحثن مان فقط ايترو سمجهي سگهيو آهيان، ته پاڪستان اهو ملڪ آهي، جنهن کي هڪ عدد اهڙي ثقافت جي ضرورت آهي، جنهن کي قومي ثقافت جو ليبل چنبڙائي سگهجي. تلاش جاري آهي. خدا ڪندو ته هڪڙي ڏينهن تيل به لڀي پوندو، ۽ ثقافت به لڀي پوندي!
پاڪستاني ثقافت جي هٿرادو مسئلي بابت جڏهن به مان سوچيندو آهيان، تڏهن مون کي پري وڃڻو نه پوندو آهي. پاڪستان ۾ ثقافت جي مسئلي جو ڦٽاڪو ٽيليويزن پروگرام ”لوڪ تماشا“ جي بيحد ڪاميابيءَ ۽ مقبوليت کان پوءِ شروع ٿيو.
”لوڪ تماشا“ پروگرام ۾ سنڌ، پنجاب، سرحد، بلوچستان ۽ مشرقي پاڪستان (1971ع کان اڳ) جا لوڪ فنڪار گهرايا ويندا هئا، ۽ پاڪستان جي لوڪ ميراث کي فخر سان ڏيکاريو ويندو هو. اهو پروگرام بيحد ڪامياب ٿيو، ۽ ڏسندڙن پسند ڪيو. لوڪ تماشا ڏسڻ کان پوءِ هرڪو پاڪستان جي گڏيل ثقافتي ميراث کي محسوس ڪري سگهندو هو. پوءِ اوچتو ئي اوچتو، لوڪ تماشا پروگرام خلاف رجعت پرست اخبارن ۾ ممڻ متو. پاڪستان ۾ ثقافتي مسئلي جي اِها ابتدا هئي، اها شروعات هئي. ان کان اڳ ثقافت جي باري ۾ ڪو به شخص فڪرمند نه هو. عام تاثر اِهو ڏنو ويو ته سنڌ، پنجاب، سرحد، ۽ بلوچستان جون ثقافتون اصل ۾ علاقائي يا صوبائي ثقافتون آهن ۽ پاڪستاني قومي ثقافت ٻي ڪا شيءِ آهي، جنهن جي کوج لڳائڻي آهي.
پاڪستان خواب ناهي، حقيقت آهي. پاڪستان زمين تي موجود آهي. پاڪستان کي پنهنجي ايراضي آهي، پنهنجي جاگرافيائي حيثيت آهي. سنڌ، پنجاب، سرحد ۽ بلوچستان پاڪستان جا صوبا آهن، ۽ انهن صوبن جي گڏيل صورت جو نالو پاڪستان آهي. پوءِ سوال ٿو اٿي ته انهن صوبن جي گڏيل ثقافت کي پاڪستاني ثقافت ڇو نٿو مڃيو وڃي! سهڻي ميهار کي پاڪستاني ثقافت جو حصو ڇونه ٿو قبول ڪيو وڃي! ٽپي ۽ جهمر کي پاڪستان جي ثقافت جو حصو ڇو نه ٿو مڃيو وڃي! مائي ڀاڳيءَ جي ٿري لوڪ گيتن کي پاڪستاني ثقافت جي ميراث يا ورثو ڇونه ٿو چيو وڃي!
ائين ته ناهي، ڪي شخص اهڙي ڪنهن ثقافت کي پاڪستان جي قومي ثقافت طور ٿاڦڻ جي منصوبي ۾ رڌل آهن، جيڪا پاڪستان جي ڪنهن به حصي جي ثقافت نه هوندي؟
15 نومبر 1975ع