ادب، اديب ۽ سياست
اسان سنڌ جي سمورن اديبن آس لڳائي آهي ته قومي ۽ صوبائي اسيمبلين جا ادب دوست ميمبر اسان جي ساٿي اديبن ۽ شاعرن کي جيلن مان آزاد ڪرائيندا، ۽ جمهوريت جي دعويٰ کي سچو ثابت ڪري ڏيکاريندا.
اديب ۽ ادب جي آزادي جمهوريت جي ڪسوٽي آهي. جتي به ادب ۽ اديب آزاد آهي، اتي جمهوريت آهي. جتي به ادب تي پابندي آهي ۽ اديب جيلن ۾ آهي، اتي جمهوريت نه آهي. لنڪن واري جمهوريت جي تشريح ته اُها حڪومت جيڪا عوام طرفان هجي، عوام لاءِ هجي، ۽ عوام بابت هجي، سا تشريح مدي خارج ٿي ويئي آهي. اڄوڪي دور ۾ اظهار جي آزاديءَ جو ٻيو نالو جمهوريت آهي. ان کان سواءِ جمهوريت جي ٻي ڪابه تشريح نه آهي.
اسان آس لڳائي آهي ته جمهوريت جي ناموس خاطر اسان جي ساٿي اديبن ۽ شاعرن کي جيلن مان آزاد ڪيو ويندو. اسان اميد ڪئي آهي ته جمهوريت جي عزت لاءِ سنڌي اديبن ۽ شاعرن کي جيلن مان آزاد ڪيو ويندو.
جمهوريت جي مان ۽ مرتبي لاءِ سنڌي اديبن ۽ شاعرن کي آزاد ڪيو ويندو.
سياست عارضي ٿيندي آهي. ادب دائمي ٿيندو آهي. اها سياسي تاريخ جيڪا ادب معرفت قلمبند ٿيندي آهي، سا مستند دستاويز طور سموري سياسي هيرا ڦيريءَ تي محيط هوندي آهي. تنهن ڪري سياست جو ادب لاءِ احترام ضروري ۽ لازمي آهي، ورنه سياست ادب معرفت پائمال ٿي ويندي آهي.
چون ٿا ته ون ¸ يونٽ جي تاريخ قلمبند ٿيل نه آهي. پر، ائين نه آهي. ”روح رهاڻ“ رسالي جا 1962ع کان 1968ع جا پرچا پڙهي ڏسو. انهن پرچن ۾ ادب جو اڀياس ڪيو. توهان کي ون – يونٽ جي مستند تاريخ ملي پوندي.
سنڌ ۾ پڙهيل ماڻهو مشڪل سان ڏهه سيڪڙو آهن. انهن مان فقط هڪ سيڪڙي جيترا شخص ادب سان دلچسپي رکن ٿا. ان هڪ سيڪڙي ۾ لوڻ برابر اديب ۽ شاعر آهن. جيڪڏهن ڪنهن ڪاموري ڪڙي کي اهو ڊپ آهي ته اديبن ۽ شاعرن جي تخليقن سبب ڪو انقلاب ايندو ۽ حڪومت جو تختو اونڌو ٿيندو، سو صاحب وڏيءَ غلط فهميءَ ۾ مبتلا آهي، ۽ لازمي طرح انگ اکرن جي علم کان اڻڄاڻ آهي. ادب وسيلي جيڪڏهن انقلاب اچڻو هجي ها، ته جمال ابڙي جي ڪتاب ”پشو پاشا“ کان پوءِ سنڌ ۾ سماجي انقلاب اچي چڪو هجي ها. منهنجي چوڻ جو مطلب آهي ته سنڌ ۾ ادب ذريعي انقلاب نه ايندو. هيءُ فرانس، ۽ روس نه آهي، جتي پنجانوي سيڪڙو ماڻهو پڙهيل آهن، ۽ جتي سارتر جي هڪ تحرير ٿرٿلو برپا ڪري ڇڏي! تنهن ڪري سنڌي اديبن ۽ شاعرن جو جيلن ۾ هئڻ بي معنيٰ آهي. يقين ڪريو، اسان جا پڙهندڙ اسان جي ڳالهه نه ٻڌندا آهن. هو وري به پيرن، ميرن ۽ مرشدن جي ڳالهه ٻڌندا آهن.
7 2 اپريل 1977ع