واچ ۽ وارڊ
مال گاڏيءَ جي مال جي حفاظت ڪرڻ لاءِ خاڪي وردي پوش عملو هوندو آهي، جيڪو پريان پوليس وانگر ڀوائتو لڳندو آهي، پر درحقيقت پوليس نه هوندو آهي. ان عملي کي انگريزيءَ ۾ Watch & ward عملو سڏيو ويندو آهي.
منهنجو هڪ دوست والٽن لاهور جون سختيون سهي، روزانو ٽي ويلا دال کائي، پريڊون ڪري، ڪاميابي حاصل ڪري واچ اينڊ وارڊ کاتي ۾ تمام وڏي پگهار، يعني هڪ سو پنجٽيهه رپين جي پگهار تي صوبيدار ٿيو آهي.
دوست کان پڇيم، ”توهان کي ٽي ويلا دال ڇو کارائيندا هئا؟“
وراڻيائين، ”اهو سمجهائڻ لاءِ ته دال کائڻ سان ماڻهو مري نٿو، بلڪه وڌيڪ صحتمند ٿئي ٿو.“
پڇيومانس، ”تنهنجي کاتي ۾ گهڻا سنڌي آهن؟“
وراڻيائين، ”پشاور کان ڪراچيءَ تائين واچ اينڊ وارڊ جي هزارن جي عملي ۾ فقط ٻه سنڌي آهيون.“
هن مون کي ٻئي سنڌيءَ جو نالو ٻڌايو. مان اُن لومڙ کي چڱيءَ طرح سڃاڻان. هو ٽريننگ دوران والٽن لاهور ۾ پاڻ کي سنڌي ظاهر نه ڪندو هو، بلڪه سنڌ، سنڌي ٻولي ۽ سنڌي قوم تي ٺٺوليون ڪندو هو. هو پاڻ کي آريو سڏائيندو هو، ۽ دعوا ڪندو هو ته سندس ابن ڏاڏن سنڌين کي سڌاريو هو.
مون دوست کي چيو ”پشاور کان ڪراچيءَ تائين واچ اينڊ وارڊ جي مٿئين عملي ۾ فقط تون هڪ سنڌي آهين.“
توهان حيران ۽ پريشان نه ٿيو. اها حقيقت آهي ته واچ اينڊ وارڊ جي مٿئين عملي ۾ فقط هڪ سنڌي آهي. ان جو ٻيو ڪو سبب ڪونهي. واچ اينڊ وارڊ جي شروعاتي تربيت والٽن لاهور ۾ ڏني ويندي آهي. اتي سنڌين سان جيڪو ورتاءُ ڪيو وڃي ٿو، ۽ جيڪي ڪجهه سنڌ جي باري ۾ ڳالهايو وڃي ٿو، تنهن باري ۾ جيڪڏهن ڪجهه لکندس ته تعصبي سڏبس جيڪو اڳيئي سڏجندو آهيان.
اسان سنڌين کي ڌرتيءَ سان عشق آهي. اسان جي محبت جو مقابلو بهادر ۽ جنگجو ويٽنامي به ڪري نه ٿا سگهن، جيڪي وطن کي زندگيءَ جو نذرانو ڏئي رهيا آهن.
مون ڏهن نوجوانن کان پڇيو، ”توهين گريجوئيٽ آهيو، واچ اينڊ وارڊ کاتي ۾ ڇو نٿا وڃو؟“
وراڻيائون، ”اسين تربيت لاءِ والٽن نه وينداسين. واچ اينڊ وارڊ جي تربيت لاءِ سنڌ ۾ جيڪڏهن ڪو مرڪز کوليو وڃي ته اسين ضرور ان کاتي ۾ وينداسين.“
مان ته جيتامڙو آهيان، موجوده دور جو افلاطون به اهو ٻڌائي نه سگهندو ته حيدرآباد يا سکر ۾ واچ اينڊ وارڊ جي تربيت لاءِ مرڪز ڇونه کوليو ويو آهي.
8 2 مئي 1972ع