تاريخ سان هٿ چرند
سنڌ جي تاريخ سان کونس ٿي رهي آهي. سنڌ جي تاريخ تي ڌاڙو لڳي رهيو آهي. ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ ماٺ آهي. پير حسام الدين راشدي خاموش آهي. ڊاڪٽر ممتاز پٺاڻ چپ آهي. ٻن زبردست ۽ مارڪته الا آرا تاريخي ڪتابن تاريخ تمند سنڌ ۽ جنت السنڌ جو مصنف مولائي شيدائي اداس آهي.
بزرگ صحافي گرداس واڌواڻيءَ مون کان پڇيو آهي ته سنڌ تي پهريون حملو ڪڏهن ٿيو هو. مان اِن سوال جي جواب جي تلاش ۾ آهيان. پر، مون کي يقين آهي ته جهڙو خطرناڪ حملو هينئر سنڌ جي تاريخ تي ٿيو آهي، تهڙو حملو نه اڳ ٿيو هو، ۽ نه وري آئينده ٿيندو. سنڌ جي بيخ ڪڍڻ لاءِ حمله آورن هن دفعي سنڌ جي تاريخ تي حملو ڪيو آهي. ڄڻ منگولن ڪتبخانن تي حملو ڪيو آهي. تاريخ معصومي اسان کان موڪلائي رهي آهي. تحفه الڪرام ۽ مڪلي نامو اسان کان موڪلائي رهيا آهن. ورهين جي جاکوڙ سان جوڙيل گزيٽيئر اسان کان موڪلائي رهيا آهن. نيپئر، برٽن، برنس، ۽ ايسٽ وڪ جون تاريخون اسان کان موڪلائي رهيون آهن. سنڌ جي شهرن، ڳوٺن، بازارين، چونڪن ۽ پارڪن جا نالا بدلائڻ واري مهم سان سنڌ جي تاريخ ڪفن پائي روئي رهي آهي. ان سلسلي ۾ مون ڪجهه ڪالم لکيا آهن. رشيد ڀٽيءَ ڪجهه ڪالم لکيا آهن. دوستن ۽ دردمندن اپيلون ڪيون آهن، پر ڪوبه کڙ تيل نه نڪتو آهي. شايد اسين سڀئي بيوس آهيون، ۽ حمله آور باوس آهن.
ان سلسلي ۾ مون کي نئين ديري کان ڀاءُ غلام حسين ڪٽپر جو خط مليو آهي. نالن مٽائڻ واري بيوقوفيءَ تي ايڏو مدلل مواد منهنجي نظر مان اڳ ڪڏهن نه گذريو هو. ڀاءُ غلام حسين ڪٽپر جو خط ايڏو ته برجستو آهي جو مان سندس خط بنا ڪنهن وضاحت يا تمهيد جي اڄوڪي ڪالم ۾ ڏيڻ پنهنجو قومي فرض سمجهان ٿو.
غلام حسين ڪٽپر نئين ديري کان پنهنجي خط ۾ لکيو آهي:
”حضرت ابراهيم کي ٻه زالون هيون، هڪ بيبي هاجره ۽ ٻي بيبي ساران. حضرت ابراهيم کي بيبي هاجره مان حضرت اسماعيل ڄائو ته ٻي گهر واريءَ جي چوڻ تي حضرت ابراهيم پنهنجي زال ۽ پٽ کي جهنگل ۾ ڦٽي ڪري آيو. ننڍڙي ٻار اسماعيل کي جهنگل ۾ سخت اُڃ لڳي ۽ بيبي صاحبه پنهنجي معصوم ٻار کي اُڃايل ڏسي پاڻيءَ لاءِ ڊوڙون پائڻ لڳي، ۽ ڪيترائي دفعا ڊوڙي واپس اسماعيل وٽ ٿي آئي. کيس ڊپ هو ته متان ننڍڙي اسماعيل کي جهنگلي جانور تڪليف ڏين. گهڻو وقت ڊوڙڻ کان بعد به هوءَ پاڻي حاصل ڪرڻ ۾ ناڪام رهي. پر قدرت منهنجي الله جي اڃايل اسماعيل پاڻيءَ لاءِ دڙها هڻي جابلو زمين ۾ کڏ ڪري وڌي، ۽ الله سائينءَ اتان مٺي پاڻيءَ جو چشمو وهايو.
”پاڻيءَ جي چشمي تي اُتان لنگهندڙ واپاري قافلا ترسڻ لڳا. هڪ دفعي مڪي نالي عرب واپاري اتي ترسيو ۽ هن اتي هڪ ڳوٺ ٺاهيو. اُهو ڳوٺ ڪافر مڪي واپاريءَ جي نالي تي مڪو ڳوٺ سڏجڻ لڳو. اتي ڪعبه الله ٺهيو ته به نالو ساڳيو ئي ڪافر واپاريءَ وارو مڪو رهيس. اتي ڪيترائي نبي پيدا ٿيا تن به مڪي جو نالو نه بدلايو. آخر ۾ اسان جو نبي حضرت محمد ﷺ به اتي پيدا ٿيو ۽ اسلام جي تبليغ به اتان شروع ڪيائين. اتان جي ماڻهن کيس تڪليفون ڏنيون ته هجرت ڪري مديني ۾ آيا. آخر مڪي کي فتح ڪرڻ کان پوءِ اتي مسلمان گهڻا ٿي ويا ته به شهر جو نالو مڪو ئي رهيو، حالانڪه مڪو نالو هڪ ڪافر واپاريءَ جو هيو، مگر پاڻ سڳورن ان ڳوٺ کي صرف مڪي ڳوٺ ڪوٺڻ تي اڪتفا نه ڪئي، پر ان کي مڪه المعظمه بنائي ان مڪي واپاريءَ جي عظمت کي لازوال بنائي ڇڏيو.“
16 مئي 1977ع