آتم ڪٿا / آٽوبايوگرافي

ذڪر زندان جو

”مولابخش چانڊئي جي ڪتاب ”ذڪر زندان جو“ کي جيل ڊائري چوڻ نه رڳو مصنف سان پر تاريخ سان پڻ زيادتي هوندي. ”ذڪر زندان جو“ صرف جيل ڊائري ئي نه آهي پر ايم آر ڊي دور جو هڪ مڪمل تاريخي دستاويز آهي. انهيءَ دور جي تاريخ جو دستاويز جنهن دؤر ۾ ”جمهور تنهنجو نانءُ ورتم، ڄڻ ڪاريهر تي پير پيم“ واري ڪار هئي. جنهن دور ۾ جمهوريت جو نالو وٺڻ ڄڻ پنهنجي پاڻ لاءِ وير وهائڻ هو، پر پوءِ به هر طرف جمهور ئي جمهور جي وات وائي هئي.
Title Cover of book ذڪر زندان جو

رئيس امروهيءَ جواعتراف

سائين اسد الله شاهه جي آفيس ۾ ئي اردو جي مشهور دانشور رئيس امروهيءَ سان ملاقات ٿي. رئيس امروهي، سائين وٽ قومي يڪجهتي ڪائونسل جي تشڪيل جي سلسلي ۾ آيو هو (اردو دانشورن جي پنهنجي ذاتي سوچ ڪهڙي به هجي ان تي عمل به ضرور ڪندا پر هر حڪومت جي قومي يڪجهتي قائم ڪرڻ واري سرڪاري سڏ تي به وڏي شوق سان ايندا) سائين اسدالله منهنجو تعارف ڪرايس، وري سندس بابت مون کي ٻڌايائين ته مون چيس ته ”آءٌ رئيس صاحب کان ڏاڍو متاثر هئس (متاثر پڙهي ڪو نه ٿيو هئس جو ان کي سمجهي اڃا ڪو نه ٿي سگهيس پر سندس متعلق عجيب غريب خبرون ٻڌي متاثر ٿيس) رئيس امروهي صاحب منهنجي واتان ”هئس“ ٻڌي مون کان پڇيو ”هئس، جو مطلب ڇاهي مون کان ڪا غلطي ٿي آهي؟“ مون چيس ”اهل علم کي اهل دل هئڻ گهرجي ۽ اهل دل جو انسان دوست هجڻ لازمي آهي.“ چيائين ”صاف ٻڌايو مون کان ڪهڙو ڏوهه ٿيو آهي.“ چيومانس”اوهان مان ”اردو ڪا جنازه هي ذرا ڌوم سي نڪلي“ لکڻ جي اميد ڪو نه هئي. انهي شاعري بيپناهه ماڻهن کي قتل ڪرايو. مهاجرن ۽ سنڌ جي مستقل باشندن جي وچ ۾ نفرتون وڌايون آهن.“ اهو ٻڌي رئيس امروهي صاحب اٿيو ۽ اچي منهنجي پيشانيءَ تي چمي ڏنائين، چيائين ”معاف ڪريو انسان آهيان، مون کان گناهه ٿيو آهي.“ رئيس امروهي انهيءَ ملاقات ۾ اسان کي شام جي دعوت ڏني، شام جو عالم شاهه ۽ عبدالغفور نظاماڻي (بدين) سان گڏجي اتي ويس. بنگلو گارڊن جي علائقي ۾ هو، اتي به شام جو وڏي ڪچهري هئي، وچ ۾ وڏي نڙ وارو حقو رکيل هو ۽ چوڌاري وڏا ننڍا دانشور ويٺا هئا. حقي واري ڪچهريءَ کان اڳ ۾ رئيس صاحب وٽ جنهن ڪمري ۾ وڃي ويٺاسين، اتي ڪافي مرد ۽ عورتون ساڻس ملاقات ڪري پنهنجي مسئلن ۽ مشڪلاتن جو حل پڇي رهيون هيون. رئيس صاحب جي سيڪريٽري ملاقاتين کان زوري وقت جي پابندي پئي ڪرائي. ملاقاتي ويا ته ڪافي دير رئيس صاحب سان ڪچهري ٿي. ڪچهريءَ ۾ پهرين لڪي لڪي، پوءِ ظاهر ظهور، مئي نوشي ڪندو رهيو. ڪچهريءَ ۾ رئيس صاحب پنهنجي شاعري به ٻڌائي ته ڪمال امروهي ۽ مينا ڪماريءَ جا قصا به ٻڌايا. رئيس صاحب جي ڪچهري ۾ ”فولاد خان“ عبدالوحيد صديقي به ويٺو هو. رئيس صاحب اسان کي پنهنجي نفسياتي علاج جو مرڪز گهمڻ جي به دعوت ڏني پر سنگت شوق جي باوجود به اهو مرڪز ڏسي نه سگهي.
سائين اسدالله شاهه 1977ع جي چونڊن دوران اليڪشن سيل جي آفيس جو انچارج به رهيو، سيل جي آفيس سيڪرٽيريٽ جي نئين بلڊنگ جي ستين فلور تي هئي. انهيءَ اليڪشن آفيس ۾ پاڪستان جي مشهور اردو شاعر جميل الدين عالي ۽ محسن ڀوپاليءَ سان ملاقات ٿي. اهي ٻئي به اليڪشن جي سلسلي ۾ سرڪار جي مدد لاءِ آيا هئا.سائين اسدلله شاهه حسب معمول ڏاڍي پيار مان تعارف ڪرايو. سائين منهنجي تقريرن جي حوالي سان ڏاڍيون همت ڏياريندڙ ۽ محبت ڀريون ڳالهيون چوندو هو. وري مون کي چيائين هي جميل الدين عالي صاحب آهي ۽ هي محسن ڀوپالي آهي. مون چيو ”سائين جميل عالي صاحب اڄڪلهه پاڪستان جو قومي شاعر آهي (منهنجو اشارو اسلامي سربراهه ڪانفرنس جي موقعي تي لکيل تراني ڏانهن هو) باقي محسن صاحب جو ته آءٌ پرستار آهيان.“ محسن ڀوپالي اها ڳالهه ٻڌي ڏاڍو خوش ٿيو ۽ چيائين ”توهان مون کي پڙهيو آهي؟“ ٻڌايومانس ته منهنجي چاچي لعل بن يوسف جي واتان سندس (ڀوپالي جا) بهترين شعر مون ٻڌا آهن، رسالن ۾ به پڙهيو اٿم پر هڪڙو شعر ته خاص ڪري سياسي تقريرون ڪندڙن کي ڏاڍو ياد آهي ته:
جاہل کو اگر جہل پہ انعام دیا جائے،
اس حادثہ وقت کو کیا نام دیا جائے،
مئخانے کی توہین ہی رندوں کی ہتک ہے،
کم ظرف کے ہاتھوں میں اگر جام دیا جائے۔
محسن ڀوپالي شعر ٻڌي چيو ”هڪڙو شعر ڀٽو صاحب لاءِ لکي آيو آهيان، اوهان کي اهو به پسند ايندو. پوءِ شعر ٻڌايائين ته:
چڑھتے سورج کو گالیاں دینا،
ہے مشغلہ یہی اندھیروں کا،
شب پرستوں کے روٹھ جانے سے،
کام رکتا نہیں سویروں کا۔
1977ع جي چونڊن کان پوءِ ئي پي اين اي جي تحريڪ هلي. ظالمن، غاصبن، تعصبين جي سازش ڪامياب ٿي ته ڪيئي خواب اڌورا رهجي ويا، ڪيئي ميڙا ڦٽي ويا. سائين اسدالله شاهه کي 1977ع جي تبديليءَ کان پوءِ ڏاڍو پريشان ڪيو ويو، سائينءَ کان تن معاملن جي پڇا پئي ٿي جن سان سائينءَ جو واسطو ڪو نه هو. سائين نه سخت دل سياسي ڪارڪن هو نه نرڄو ڪامورو. سائين کي مستقل بيچيني ۽ پريشاني دل جو مريض ڪري وڌو ۽ انهيءَ بيماري کيس پنهنجن چاهيندڙن کان هميشه لاءِ جدا ڪري ڇڏيو.
اڄ نه اوطاقن ۾، طالب تنوارين،
آديسي اٿي ويا مڙهيون مون مارين،
جي جيءُ کي جيارين، سي لاهوتي لڏي ويا.