قصو هڪ کودڙي جو
سوال اهو آهي ته پريس ڪلب ۾ مظاهرا روزانا پيا ٿين. پر ڪنهن به کدڙي جو ان ۾ اچڻ هي پهريون ڀيرو آهي. ۽ اهو به ماستر ۽ ماسترياڻين جي جلوس ۾. ان.... ۾ ڇرڪڻ جي ڪهڙي ڳالهه آهي؟ ٿي سگهي ٿو ته هي کودڙو گڏهه جي ڪنهن عالم جو ڦر هجي- جنهن کي اها خبر پئجي ويئي. هوندي ته اڄوڪو مظاهرو پنهنجن ماسترن جو آهي. ان ڪري انهن علم جي چاهه ۾ ڪجهه سکڻ آيو هجي. يا پڙهڻ چاهيندو هجي جو سرڪس ۾ گهوڙا، ڪُتا ٻلا، رڇ ڀولا ۽ شينهن پڙهايا وڃن ٿا. ته پوءِ گڏهه جي ڦر کي اها ريس نٿي اچي سگهي؟ اهو به ٿي سگهي ٿو. ته هن کي پريس ڪلب ۾ موڪليو ويو هجي ۽ اُتان جو واءُ سواءِ لهي آءُ، ته اسان جا صحافي پريس ڪلبن ۾ ان جلسي جلوس جي رپورٽنگ ڪيئن ٿا ڪن ۽ انهن جون دلچسپيون ۽ مصروفتيون ڪهڙيون آهن؟ ٿي ته اهو به سگهي ٿو ته هن کوتي کي گڏهن ان خيال کان موڪليو هجي ته انهن جو واءُ سواءِ ورتو وڃي.جو جيڪڏهن ان لاءِ ڪنهن گڏهه کي موڪليو وڃي ها ته گڏهه پوءِ وڌيڪ ڊسٽرب ٿئي ها ۽ مطلوبا نتيجا شايد صحيح طرح حاصل نه ڪري سگهي ها. جيئن ته هي کوتو هو ۽ انڊر ٽرينگ هوندو. ان ڪري هن کي ته ڪنهن به پاسي کان ڪا ميار ڪونه هوندي جو پڇاڙي ۾ چيو ويندو ته ويچارو کودڙو هو. اسان کي جلوس ۾ کوتي جي اچڻ تي ڪا حيراني ناهي ٿي. پر حيراني اُن تي ٿي آهي. ته جڏهن هن کي ڀڄائڻ جي ڪوشش ڪئي وئي ته هن اٽون هڻڻ شروع ڪيون. جنهن مان ان ڳالهه جي پڪ ٿي. ته هي برابر کوتو آهي. جو اڄڪلهه ويس مٽائي ڪو به اچي سگهي ٿو. پر اصليت ان جي سڃاڻپ ڪرائي ٿي. اسان جي هن دنيا ۾ ته ڊزني ورلڊ کان وٺي پيرس جي ڊزني لينڊ تائين ۽ ڪراچي ۾ ئي مختلف لباسن ۽ جانورن جي روپ ۾ ماڻهو ڪم ڪن ٿا. جيڪي اصل جانورن جي نالي ۾، اهو سڀ ڪجهه ڪن ٿا جيڪي آهي جانور ڪڏهن ڪڏهن انسانن جي اسٽائيل ۾ ڪن ٿا. مشهور واقعو اُهي ته جانورن جي ڪنهن باغ ۾ ڀولو مري ويو ان جو پوش ماڻهو پائي جڏهن شينهن جي پڃري ۾ ويو ته شينهن چيو. خيال ڪجانءِ مان به ائين ئي آهيان. هونئن ته اهو قصو به وڏو آهي. پر هتي هن جا تفصيل مزو نه ڪندا. ۽ اڳي دور ۾ خود اسان جا بادشاهه چمڙا پوش پائي، راڄ جو حال احوال وٺندا هئا ۽ رايو معلوم ڪندا هئا ته سلطنت ڪيئن پئي هلي. جيڪو هينئر ڪم اسان جا خبر رسان ادارا پيا ڪن.
هونئن به هتي گڏهن ۽ کوتن جا ڪيترائي قصا عام آهن. جن مان هڪ ٻيو قصو مشهور آهي. ته هڪ دفعي هڪ همراهه پنهنجي گڏهه تي اچي چڙهيو. هڻي ان کي گُڏي وڌائين گڏهه به اچي بيزار ٿيو اچي ٽاپي ڏنائين گهر جي ڀرسان مسجد هئي. گڏهه ان ۾ گهڙي پيو- ملان جو گڏهه کي مسجد ۾ ڏٺو (گڏهه جي اصلي روپ ۾) ته چڙي پيو ته پويان هن جي مالڪ کان پڇيو ويو. ته ائين ڇو ٿيو؟ هن ويچاري پريشانيءَ ۾ اچي هٿ ٻڌي، معافي ورتي- چيائين. سائين مان غريب آهيان. مسڪين آهيان. گڏهه اچي گَهُه ڪيو. سو ان کي ٻه ٽي سوٽيون وهائي ڪڍيم رسو ڇڏائي هتي آيو آهي. بابا سائين! هي گڏهه آهي. بي سمجهه آهي، تڏهن ئي ته آيو. ڀلا مان ڪڏهن توهان جي مسجد ۾ آيو آهيان؟ هن کي گڏهه سمجهي معاف ڪيو.
سو هي کوتو به ماسترن۽ ماسترياڻين جي جلوس ۾ اچي ويو. اهو به ٿي سگهي ٿو ته هن کي به ڪنهن ڊُڪائي ڪڍيو يا يا ڀڄايو هجي ان ڪري هن کي به کوتو سمجهي معاف ڪيو وڃِي.هونئن به ڪٿي ڪٿي ڪڏهن ماستر شاگردن کان ۽ ڪڏهن شاگرد ماسترن کان ڀلجي به اسڪول ۾ نه ملندا آهن جو استاد ايندا آهن ته شاگر ويندا آهن. پوءِ جيڪڏهن ڀل وچان ڪو کوتو اچي ٿو ته ان تي ناراض ٿيڻ جي ڪهڙي ڳالهه آهي؟ کوتو آخر کوتو ئي ته آهي. ان تي ڪهڙي ميار!! باقي ماستر بادشاهه آهن.
هڪ ٻيو ادبي فراڊ
سنڌ جي مهمان شاعر ۽ س ا س مرڪز جي ايڊوائيزري ڪاميٽيءَ جي صلاحڪار ۽ شاهه لطيف يونيورسٽي خيرپور جي ايڊوائيزر مانواري تاجل بيوس، سهيوڳ فائونڊيشن ممبئي ڀارت طرفان مليل نارائڻ شيام ۽ ايوارڊ آف گريٽ پوئٽ جي خوشيءَ ۾ الهاس نگرجي ليکڪ ۽ سماجي ڪارڪن جي وير جي اڻ وسرندڙ ٿورن سان رمپا پلازه ۾ هڪ شام جو انتظام ڪيو ويو آهي. توهان کي دل جي گهرائين سان شرڪت ڪرڻ جي دعوت ڏجي ٿي. عابد مظهر سهڪاري سيڪريٽري س ا س ڪراچي پروگرام 26 جون خميس ڏينهن شام جو 5 وڳي طعام رات جو 8 وڳي.
مٿيون سڄو متن ان دعوت نامي جو آهي، جيڪو تاجل بيوس پاڻ ڇپرائي س ا س جي حوالي ڪيو. ۽ هڪ هزار رپيا ڀت جي بندوبسنت لاءِ ايڊوانس طور ڏنا. اسان في الحال ڪارڊ جي جملن، اکرن ۽ لفظن جي متن تي بحث نٿا ڪريو پر هن ڪارڊ ۾ ”سنڌ جو مهان شاعر“ لکيو ويو آهي. جنهن لاءِ صدارت ڪندڙ شمشير الحيدري چيو ته هن ۾ وضاحت ٿيڻ گهرجي جو سنڌ جو مهان شاعر شاهه لطيف آهي. سچل سرمست ٻيا به شاعر هن لسٽ ۾ آهن. يا نه؟ شيخ اياز کي به مهمان چيو ٿو وڃي. ان ڪري تاجل بيوس هندستان جي سهيواڳ فائونڊيشن اهو اعزاز ڪيئن ڏنو ان جي وضاحت ڪارڊ ۾ ڄاڻايل ”ليکڪ“ ۽ سماجي ڪارڪن شري جي وير چيو ته مان ليکڪ ناهيان. باقي سماجي خدمتگار ضرور آهيان. اسان تاجل کي ”گريٽ پوائيٽ آف سنڌ“ جو نه پر چونڊ شاعر جو ايوراڊ ڏنو. ان کان اڳ سنڌ مان تنوير عباسي ۽ ٻين کي اهو ايوارڊ ڏنو ويو ۽ هي ايوارڊ 1994ع ۾ ڏنو ويو هو. مان هر سال سنڌ ۾ ٻه ٽي دفعا ايندو آهيان. هينئر هي ايوارڊ ڏنو ويو ته کڻي آيس. سوال اهو ٿو ٿئي ته هي ايوارڊ ڏيڻ وارا ادارا نه ادبين جا ادارا آهن. نه ئي جج ڪي برک شاعر آهن. ٻيو ته چونڊ شاعر جو ايوارڊ ۽ گريٽ پوئٽ آف سنڌ جي ايوارڊ ۾ ڏينهن رات جو فرق آهي، چونڊ شاعر جي همت افزائي چڱي ڳالهه آهي. ڪن اديبن اهو به خدشو ڏيکاريو آهي. ته هي ايوارڊ ڪراچي مان ٺهرايو ويو آهي. ۽ گريٽ شاعر جي شوق ۾ هي سڄو رنگ رچايو ويو. جنهن جي خوشي ۾ طعام جو پڻ بندوبنست ڪيو ويو آهي. ته جيئن ڀت جي سڏ تي ڪو چڱو ڪم ٿئي. پر اڄوڪا اديب سڄاڻ به آهن ۽ ذميدار به ان ڪري اهو مهانتا وارو شو جنهن کي هڪ وڏو ادبي فراڊ چئي سگهجي ٿو. سواءِ پاڻ پڏائڻ ۽ ڪوڙ ڳالهائڻ جي ڪجهه به نه آهي. ان کي نه صرف سڀني محسوس ڪيو پر شاعر جي دوستن هدايت بلوچ، غفار تبسم، رمضان نول، رزاق سهتي ۽ ٻين ڪيترن ئي شرڪت ئي نه ڪئي. غفار تبسم به دير سان پهتو ۽ نه ڳالهايائين جيڪڏهن اهڙن هٿ ٺوڪي، ادبي ادارن طرفان ايوارڊ ڪنهن ماڻهو کي مهان شاعر ڪن ها ته خبر ناهي اسان وٽ ڪيترائي مهان شاعر پيدا ٿي چڪا هجن ها. مان ذاتي طور تي غفار تبسم لاءِ چئي سگهان ٿو. ته جيڪڏهن هو چاهي ته عالمي عظيم شاعر ٿي سگهي ٿو. پر سڄي دنيا ۾ سنڌين جون تنظيمون سان ورلڊ سنڌي ڪانگريس، آسٽريليا، ڪئناڊا، فرانس، بيليجم، دبئي، انڊيا ۽ يورپ مان ان جي وير کان وڌيڪ آهن. سنجيده ۽ نالي وارا ماڻهو ايوارڊ ڏئي سگهن. پر هن جو سنڌي ادب تي اهو وڏو احسان آهي. به ته هو ائين نٿو ڪري، تاجل جو حال اهو آهي. ته شاهه لطيف يونيورسٽي جو ايڊوائيزر لکيو اٿن. جيڪا نوڪري آهي. ڪو اعزاز ناهي. نه صرف ايترو پر هي ساگر لياروي ۽ ٻين قلمي، نقلي نالن تي اديبن، شاعرن جو پڳون لاهيندو وتندو آهي ۽ پاڻ تي مضمون لکي، ميان مٺو ٿي عظيم ۽ مهان پيو سڏائي، عابد مظهر ٻڌايو آهي ته کيس چيو ويو آهي. ته هو تاج جي حق ۾ اخبارن ۾ مضمون لکي کيس اهو به ٻڌايو ويو آهي. ته اهڙو سلسلو جلد شروع ڪيو پيو وڃي. ٻئي پاسي ماڻهن کي مبارڪباد پيش ڪرڻ لاءِ چيو ويو آهي.
اسان هر طرح خوش آهيون. پر اهڙن ادبي فراڊن کي پڻ وائکو ڪرڻ گهرجي، هي مسئلو ڪنهن شخص جي ذات جو نه ، پر هڪ ادبي مسئلو آهي. جنهن کي خواهشن جي گهوڙن تي چڙهي حل ڪري نٿو سگهجي. مٿي ڪارڊ جو متن ۽ گڏجاڻيءَ ۾ تقريرون بذات خود هڪ وڏي وضاحت آهي. شايد ان ڪري ئي اخبارن ۾ رپوٽون نه ڏنيون ويون.
(روزانه هِلال پاڪستان ڇنڇر10 جولاءِ 1999ع)