قومي ٻولين جا حق
هن سيمينار ۾ عالمي پشتو ڪانفرنس جو چيئرمين سليم راز، بلوچستان جو وڏو ليکڪ ۽ دانشور ڊاڪٽر شاهه محمد مري (جيڪو ڪن سبب جي ڪري اچي نه سگهيو، پر ان جو زبردست موڪليل مقالو، مشهور بلوچي شاعر ۽ اديب اڪيڊمي آف ليٽرس جي انعام يافته ظفر علي ظفر بلوچ پڙهيو.) پنجابي ادبي سيوڪ پنجاب جي وائيس چيئر پرسن ۽ پنجابي زبان جي وڏي شاعره بشريٰ ناز، سنڌي ادب ۽ دانش جي ٻن اهم نالن بئريسٽر ضميرگهمرو، جامي چانڊيو ۽ مسلم شميم شرڪت ڪئي اسٽيج تي پروگرام جو ميزبان ۽ سنڌي ادبي سنگت سنڌ جو سيڪريٽري جنرل ڊاڪٽر مشتاق ڦل پڻ موجود رهيو. هن پروگرام جي خوبصورتي اها هئي ته ان ۾ جن زبانن جا نمائندا شريڪ هئا انهن دل کولي پنهنجي ٻوليءَ جي اهميت ۽ ان جا مسئلا بيان ڪيا، بئريسٽر ضمير گهمرو پاڪستان ۾ ٻولين جي قانوني پوزيشن ۽ آئين جا آرٽيڪل بيان ڪيا. جن مطابق ٻولين کي ڪهڙا حق حاصل آهن ۽ قومي ٻوليون قرار ڏنل سنڌي پشتو ، بلوچي ۽ پنجابي لاءِ پاڪستان جي آئين ۾ ڇا ڇا بيان ڪيل آهي.
ضمير گهمرو بنگالي ٻوليءَ لاءِ هلايل تحريڪ کان پنهنجي تقرير شروع ڪئي، هن ٻوليءِ جي اهميت ۽ عالمي طور ان جا حق بيان ڪيا. سندس بيان ڪيل دليل ايترا مضبوط هيا جو سليم راز کيس چيو ته ڪاش اهي اردو ۾ بيان ڪيا ويا هجن ها ته اسان کي به ان مان فيض حاصل ٿئي ها. اردو دانشور ۽ شاعر مسلم شميم، قيام پاڪستان کان پوءِ جو منظر نامو پيش ڪيو ۽ هن ٻولين جي اهميت تي روشني وڌي. هن چيو ته پاڪستان جو قانون ٻولين کي پنهنجا سمورا حق ڏئي ٿو، ان ڪري انجمن ترقي پسند مصنفين پنهنجي چارٽر ۾ اها گهر هر دفعي دهرائي آهي ته سنڌي ، پنجابي، پشتو ۽ بلوچيءَ کي قومي ٻوليءَ جو درجو ڏئي، انهن کي انهن جا سمورا حق ڏنا وڃن. هن چيو ته اردو ملڪ جي رابطي واري سرڪاري زبان آهي، ان ڪري ٻين ٻولين کي قومي ٻوليءَ جو درجو ڏيڻ جي حوالي سان ان جا حق سلامت رهندا ۽ ان جي حيثيت ۾ ڪو به فرق نه پوندو.
اسان جي دانشور ۽ اديب جامي چانڊيو، مدلل بحث ڪيو. هن دنيا جي ڪيترن ئي ملڪن جا حوالا ڏنا. جن ۾ نائجيريا، انڊيا، روس وغيره شامل آهن. جن ۾ ڪيتريون زبانون قومي زبان جو درجو رکن ٿيون. جامي چانڊيو اُن تي به افسوس ڪيو ته سنڌ ۾ ڪجهه اسڪول ۽ سڀ وڏا پرائيوٽ اسڪول سنڌيءَ کي سبجيڪٽ طور نٿا پڙهائن. جن کي سنڌ جي قانون ۽ ملڪ جي قانون مطابق، سنڌ ۾ سنڌي ٻولي لازمي پڙهائڻي آهي. ان سلسلي ۾ هن چيو ته هاڻي سرڪار کي ايئن ڪرڻ گهرجي ۽ سنڌيءَ ٻولي کي سنڌ ۾ لازمي طور قرار ڏنل مضمون واري حيثيت برقرار رکڻ گهرجي.
ڊاڪٽر شاهه محمد مريءَ جو مقالو ظفر علي ظفر بلوچ پڙهيو، جنهن ۾ هن بلوچي ٻوليءَ کي درپيش آيل مسئلن تي ويچار ونڊيا ۽ چيو ته بلوچستان ۾ بلوچيءَ ٻوليءَ کي نظر انداز ڪيو ويو آهي. ان لاءِ ڊاڪٽر مري ڪيتريون ئي تجويزون پيش ڪيون، جن ۾ بلوچي زبان ۾ ٻين ٻولين جا ترجما ۽ بلوچي زبان ۽ لکڻين جا ٻين زبانن ۾ ترجمان، سائنسي ادب جو بلوچي زبان ۾ ترجمو ۽ ٻولي جي وڌاءُ ۽ ڦهلاءَ جون سموريون گهرجون پوريون ڪيون وڃن بلوچي زبان کي قومي ٻوليءَ جو درجو ڏنو وڃي ۽ اسڪولن ۾ هائير ليول تائين ان جي پڙهائڻ جو بندوبست ڪيو وڃي. هن چيو ته بلوچستان پٺتي پيل علائقو آهي، جتي تعليم جو بنيادي سهولتون مهيا ڪيون وڃن ۽ اُتي جي ٻولي جي واڌ ويجهه جا وڌيڪ ادارا قائم ڪيا وڃن پنجابي ادبي سيوڪ جي نمائنده ۽ پنجاب جي اهم شاعره جيڪا فيصل آباد مان هن پروگرام لاءِ خصوصي طور آئي هئي. بشريٰ ناز چيو ته سنڌي زبان خوشقسمت آهي. جو ان کي پنهنجي الڳ الفابيٽ آهي. پنجابي زبان ۾ اڃان اهو مسئلو حل ناهي ٿيو ۽ پنجابي ٻولي کي پنهنجي الفابيٽ ناهي، اتي شاهه مکي ۽ گر مکي جو اڃان وڏو مسئلو آهي. جو پنجابي صرف پنجاب ۾ نه، هندستان ۾ به تمام گهڻي ڳالهائي وڃي ٿي. هن چيو ته صوبن جي ٻولين کي قومي ٻوليءَ جو درجو ملڻ گهرجي، جيئن پنجاب ۾ پنجاب فيئٽيول، سنڌ ۾ سنڌ فيئٽيول پيو ٿئي، تئين بلوچستان ۾ بلوچ فيئٽيول ۽ خيبرپختونواه پختون فيئٽيول ملهايو وڃي. جيئن پاڪستان جا ماڻهو پنهنجي ثقافت جا ڏينهن، ڏهاڙا ۽ ويلا ملهائي سگهن. هن چيو ته پاڪستان ۾ چار صوبا آهن ۽ چئني صوبن جون زبانون، پنجابي، سنڌي، بلوچي ۽ پشتو قومي ٻوليون آهن. حالانڪ ان لاءِ ڪنهن کي چوڻ۽ مطالبو ئي نه ڪرڻ گهرجي. اهو ڪم ته پاڻمرادو ٿيڻ گهرجي. هن چيو ته پاڪستان ۾ جيڪي قومي ادارا آهن، جن ۾ اڪيڊمي آف ليٽرس، لوڪ ورثو ۽ ٻيا اهڙا جيڪي سرڪاري خرچ تي هلي رهيا آهن. انهن کي پنجابي. سنڌي، بلوچي ۽ پشتو زبانن جا ڪتاب، ان زبان سان گڏوگڏ ڪرائي ڇپايا وڃن ۽ دنيا جي ٻولين ۾ انهن زبانن جو ادب ترجمو ڪرائي ڇپيو وڃي.جيئن دنيا اسان جي ادب کان آگاهه ٿئي. هن ان ڳالهه ته به افسوس جو اظهار ڪيو ته پنجابي ماڻهن پنهنجن گهرن ۾ اولاد سان پنجابي بجاءِ اردو ۽ انگريزي ۾ ڳالهائن ٿا. هن چيو ته پنجاب ۾ پرائمري کان وٺي هائير ايجوڪيشن تائين پنجابيءَ ۾ پڙهايو وڃي ۽ جيڪو شاگرد مادري زبان جي پرچي ۾ فيل ٿئي سواءِ سائنس جي سبجيڪٽ جي، ان کان ٻيهر امتحان ورتو وڃي ۽ کيس فيل سمجهيو وڃي. هن پنجابيءَ ٻولي جي تاريخ ۽ اهميت تي پڻ ڳالهايو.
پشتو دانشور ۽ اديب سليم راز جيڪو پشاور مان خصوصي طور هن پروگرام لاءِ آيو. ان چيو ته پشتو زبان 5 هزار سال پراڻي آهي. خيبرپختونخواه ۾ پرائمري ليول تائين پڙهائي به وڃي ٿي، پر ان جي ترقي لاءِ ڪجهه به نه ڪيو ويو آهي. هن چيو ته پشتو پاڪستان کانسواءِ افغانستان جي به وڏي زبان آهي، پر پوءِ به عملي ۽ علمي طور اها ترقي ڪري نه سگهي آهي. هن چيو ته پشتو ادب کي دنيا تائين ڦهلائڻ گهرجي ۽ ٻين ٻولين جي ادب جو پشتو زبان ۾ ترجمو ڪرائي، پشتو ڳالهائيندڙن کي اهو به پڙهايو وڃي ته پشتو سنڌي، بلوچي، ۽ پنجابي زبانون ئي اصل ۾ مادري ٻوليون آهن، جن کي اڃا وڌيڪ مظبوط ڪيو وڃي.
(روزانه عوامي آواز اربع 12 فيبروري 2014ع)