ڪڙي حقيقت سرائڪي اديب جو خط
اوهان پنجابي آهيون. توهان جاڳ پنجابي جاڳ جا نعرا هنيا. ڪنهن جهليو آهي صرف نعرو ئي نه ، پر اقتدار جي بل بوتي تي صدين کان آباد پنجابي جيڪي سنڌي، پختون، بلوچ، بڻجي چڪا آهن. نواز شريف ان وستين ۾ بحيثيت وزير اعظم هي تبديلي ڪري سگهي ٿو. ته توهان جو قبلو ۽ ڪعبو لاهور آهي ۽ اتي وزير اعظم نهري پاڻيءَ جا چور پڪڙي ٿو ۽ پاڻي جوهب جي جانچ پڙتال ڪندي. ٽي وي فلمون ٺهرائي هلائي ٿو. جيڪڏهن ڪو ٻيو چوي ته ”را“ جو ايجنٽ، واگها کان ايندڙ ويندڙ معتبر، کوکراپار کان گذرندڙ وطن دشمن، ته اهو ڪهڙو پئمانو آهي. پاڪستان ۾ شموليت اسان جي سڃاڻپ ئي ختم ڪري ڇڏي.ڇا اسان اهڙي پاڪستان لاءِ خوش گمان ٿي سگهون ٿا. توهان الڳ صوبي لاءِ سوال ۽ جواب ۾ ڳالهه ٻولهه ڪئي آهي. توهان ڪڏهن غور فرمايو آهي ته هڪ منصوبي تحت اردو ڳالهائيندڙ کي پنجاب ۾ ٽڪڻ ئي نه ڏنو ويو. ريل، بحري جهاز، هوائي جهاز، سنڌ تي نازل ٿيڻ لڳا ته ان جو مطلب اهو ڪڏهن ٿيو ته يو پي کي سنڌ ۾ سمايو وڃي. مهانڊرا ڊسگهن ۾ لکيو آهي. پنجابي جتي ويندو آهي ڪجهه ڏينهن ۾ چئي اُٿندو آهي. ته اسان اُتي ويا آهيون هاڻي هي ڌرتي پنجاب آهي. پنجابي ڌرتي آهي. گذريل ڏينهن نواز شريف سنڌي ۽ پنجابي زبان کي هڪ زبان قرار ته ڏئي رهيو آهي، پنهنجي تقرير ۾ انگلينڊ ۾ جيڪو پنجابي ڀريو پيو آهي. ۽ پارليامينٽ جا ميمبر به ٿين ٿا. ته ڇا اڳتي هلي انگلينڊ جو نالو پنجاب ٿيندو.يو پي ته جتي آهي. اتي آهي. ان کان ڪير ٿو انڪار ڪري هاڻي ڪراچيءَ کي يو پي بڻائڻ به هڪ منصوبي تحت آهي. جنهن ۾ جنرل ضياءِ اڳيان اڳيان هو.
سنڌين جو ٽوڙ هن کي ان ۾ نطر آيو ته اردو حضرات کي غير سنڌي بڻائي. انهن جي سرپرستي ڪئي وڃي. محاذ آرايون ڪرايون ويون ۽ سنڌ جي ورهاست جي ريت وڌي. صوبي جي بنيادن ۾ ماڻهن، فرزند زمين( زمين جو پٽ) هجڻ جو شرط اول آهي. سنڌ ۽ سرائڪي تي جيڪا 1947ع ۾ يلغار ٿي ۽ هر ڪنهن کي پناهه ڏني وئي. اهڙي طرح سان سنڌ ۽ سرائڪيءَ کي نيست نابود ڪرڻ پنجاب گرديءَ جو چٽو مثال آهي. طريقو آهي ڪوٽا سسٽم- هي شهري آهي. هي ڳوٺاڻو آهي. حالانڪ اهي ٻئي سنڌي هئا. سنڌي آهن، سنڌ ۾ رهڻ وارا سڀئي سنڌي آهي. جيڪڏهن اتفاق سان اردو ڳالهائڻ وارا سر لڪائڻ آيا ته ان جو اهو مطلب ناهي ته يو پي. يا سنڌ جي ورهاست- اهڙي طرح مسلسل اهو چوڻ ته خواجا فريد پنجابي شاعر آهي.ڀلا جيڪڏهن سرائڪي پنجابي آهن. ته ريڊيو ۽ ٽي وي تان ان کي عام ڇو نٿو ڪيو وڃي. ٻيو ته ٺهيو پر پنجابي ادبي بورڊ جو هڪ آهي. آصف خان، جنهن خواجا فريد جو مشهور ديوان، ”ديوان فريد“ اکيا غلام فريد ني جي عنوان سان ڇپايو. ديوان غالب، ديوانِ غالب جي ئي نالي سان ڇپيو اها ئي روايت هندي ۽ گجراتي ۾ به آهي. ”اکيا اسدالله غالب ني“ جنهن ذهينيت جي عڪاسي ڪندو اها سامهون آهي. ڪراچيءَ ۾ هڪ نهايت معتبر اديب ۽ صحافي نالو به لکي ٿو ڇڏيان، منهنجو دل گهريو آهي شڪيل عادل زادا، جنهن جا تعلقات مولانا ڪوڪب نوراني، سان بي پناهه آهن. ان بي پناهه ذهنيت ۾ اهو عنصر به شامل هو ته ڏسو هتان جا 50 ٿاڻا آهن 48 ايڇ ايس او پنجابي آهن. ۽ دنيا جا ڪم ته پوندا ئي رهندا آهن نه،هي سڀ ڪجهه ون يونٽ جي آڙ ۾ ٿيو. ڪراچيءَ ۾ عام پوليس کان سواءِ ٽريفڪ جو هر سپاهي پنجابي آهي. غضب اهو آهي ته هر رٽائرڊ فوجي زرعي زمين سرائڪي ۽ سنڌ ۾ ڦٻائڻ ٿو چاهي ۽ مقامي ماڻهو ٽڪ ٽڪ ديدم، دم نه ڪشيدم جي تصوير آهي. هڪ جنرل مسلسل سنڌ ۾ ڪور ڪمانڊر آهي. هاڻي هتان کان اڙهن ويهه ميل پري سنڌ جو زميندار آهي. ۽ مون خود ڏٺو آهي ته انهن جو چوڪيدار مقامي شريفن جون پڳڙيون لاهيندو ٿو وتي. هو پنهنجي پسند ۽ ناپسند جو ايس ايڇ او بدلي ڪرائي ٿو. ائين پئسن سان وڙهندڙ لڙڪندو ٿو وتي. فوجي اڪثريت پنجابي آهي. بنگالين ڪڏهن به پاڪستان جو ڪراچي فتح ڪرڻ لاءِ 22 گريڊ جو آفيسر موڪليو ويو آهي،، جو گهر ۾ اي ايس آئي هو. ڪراچي ۾ ڊي آئي جي آهي. ڇا پوري سنڌ ۾ ڪو هڪ به اهڙو ناهي. جيڪو ڪراچي ۽ سنڌ کي سنڀالي سگهي. ڍاڪا کي فتح ڪرڻ وقت به سڀني کي فوجي وردي پارائي موڪليو ويو هو، ويندي ٽپاليءَ تائين ڀٽي کي لٽڪائڻ وارا چار ئي جج ڪير هئا؟باقي بچيل ٽنهي ته آزاد ڪرڻ جو فيصلو ڏنو هيو. هاڻي زرداري جي ٺڪائي بنا سبب ڪنهن جي هٿان پئي ٿئي مان ته پنجابين کي پنجابي ٿيڻ تي خراج تحسين پيش ڪريان ٿو. اسان اهو به ڏٺو ته سردار محترم اڪبر بگٽي پنهنجي مادري زبان ۾ قومي اسيمبليءَ ۾ رڪنيت جو قسم کنيو ته اعجاز الحق ”واڪ آئوٽ“ ڪري ويو هو. جيڪو حق پنجابيءَ کي آهي. اهو اڪبر بگٽي ۽ سرائڪي پختون کي به ملڻ گهرجي اسان ڪي وجود جي نفي ڪرڻ ۾، پنجاب جي تعمير مضمر ناهي. لاهور پاڪستان جي محسنن جون گهڻيون ڳالهيون بگاڙيندڙ آهي. ليڪن ننڍي وات سان ڪڏهن نواب بهاولپور سر صادق محمد خان عباسي جو نالو نٿو وٺي. جيڪو به صرف جناح صاحب جو پر فاطما جناح جو به قدردان هو. پاڪستان جو خيرخواهه، انگريز ته سڀني رياستن کي چيو ويو ته پاڪستان سان گڏجو ته گڏجو، ۽ جي هندستان سان رهڻو آهي ته رهو. جيڪڏهن آزاد رهڻ چاهيو ٿا ته ان جي به اجازت آهي. ليڪن سر صادق محمد پاڪستان ۾ سڄي دنيا جي چڱن جي ياد ۾ ڏينهن ملهايا وڃن ٿا. ٽپال جون يادگار ٽڪليون جاري ڪيو وڃن ٿيون. پُڇيو وڃي ته نواب بهاولپور ۽ خواجا فريد کان سواءِ. پنجاهه قصا ٻيا به آهن. ڇا ڇا لکان؟ جيڪڏهن پنجابين جو اهو اندا ز رهيو ته اسان وکري وينداسون . ذهني هم آهنگي نالي جي حد تائين به ڪانهي. ان لاءِ پنجاب پٺاڻ کي پٺاڻ نٿو مڃي سرائڪي کي پنجابي بنائڻ تي ڇڪ ٻڌي بيهڻو آهي. سنڌين کي اردو، ٻين لفظن ۾، مهاجر قومي موومينٽ تحت رڳڙو ڏيڻ، ٻروچن جي پُٺي تي ٻڌجي ذرا گودار کي صحتياب ٿيڻ ڏيو. باقي سيد انيس شاهه جيلاني جي خط جو عنوان ”تلخ نوائي“ ڏنو ويو آهي. هن جو جواب مشهور پنجابي دانشور جناب شفقت تنوير مرزا ڏنو آهي. جنهن ۾ پڪ سنڌي زبان سنڌ ۽ سنڌي ادبين جا حوالا آهن، جنهن تاريخي واقعا بيان ڪيا آهن. سندس خط، جيڪو پڻ حقاني صاحب جي ڪالم ۾ ڇپيل آهي. ايندڙ ڪالم ۾ پيش ڪيو ويندو..
(روزانه هِلال پاڪستان ڇنڇر 11 سيپٽمبر 1999ع)