گورک هل، سنڌي ۽ انگريزيءَ وارو سفر
پوءِ مان ۽ عبدالغفار تبسم لاڙڪاڻي کان جو هي آياسين ۽ ڊاڪٽر مشتاق ڦل دادو ۾ هيو پروگرام مطابق اسان جون گاڏيون جوهي يا واهي پانڌي ۾ بيهاري فور ويل تي وڃڻو هيو جوهي ۾ لنچ ڪرائي وئي ۽ اتي ئي سائين حاڪم علي شاهه بخاري، احمد خان سهاڳ، انور ساگر ڪانڌڙو احمد خان مدهوش سان گڏوگڏ ميڊيا جي دوستن علي حسن، عاجز جمالي، الله بخش راٺوڙ، نصير اعجاز، ناز سهتو، اسحاق مڱريو ۽ ٻين سان ملاقات ٿي مونکي حڪم ڪيو ويو ته سائين حاڪم علي شاهه احمد خان سهاڳ انور ساگر کي اوهان پاڻ سان کڻو واهي پانڌي ڀرسان اسان جي ڪئمپ لڳل آهي اتي ٽي گاڏيون ۽ ماڻهو موجود آهن. اوهان کي کڻي مٿي گورک هل ويندا. الله جو آسرو ڪري واهي پانڌي آياسين خبر پئي ته اها کاور لڪ وٽ آهي. جبلن تي ڪاريون چاڙهي ان ڪئمپ تي پهتاسين جتي نه ڪا گاڏي هئي نه ڪو ميزبان، 4 وڳي جا پهتل اتي رات جا سوا ست ٿيا. ان وچ ۾ طوفان آيو مينهن وسيو ۽ ڪئمپ وارا ٽينٽ ڪري پيا ميڊيا وارن لاءِ مٿي پڄائڻ جو پروگرام ٽاپ پرارٽي تي هيو باقي سائين حاڪم علي شاهه ۽ اسان انتظار ڪري رهيا هئاسون ان وچ ۾ مون سيد حاڪم علي شاهه بخاري ۽ دوستن کي صلاح ڏني ته پوئتي موٽي هلون پر سنگت انتظار جو چيو تان جو ساڍي ستين وڳي اڪبر لاشاري آيو ان وقت ڪئمپ ڀرسان ٺيڪيدار جي ٺهيل ڪوٺي ۾ مينهن دوران سيد حاڪم شاهه، عبدالغفار تبسم احمد خان سهاڳ راڳي غلام شبير شاهاڻي ويٺا ڊاڪٽر مشتاق ڦل ۽ مان پنهنجي ڪار جا شيشا بند ڪري مينهن جو مزو وٺي رهيا هئاسين پوءِ اسان ٻئي به ان ڪوٺي ۾ آياسين جتي ٺيڪيدار جو بورچي ميهن ۾ پلاءُ ڪري رهيو هو رات ٿيڻ واري هئي سو هن کي مذاق ۾ احمد خان سهاڳ چيو ته يار جوهي جا ميها ته چکاءِ. همراهه ٿالهه ڀت جي آڏو اچي رکيو ان دوران احمد خان ۽ غلام شبير پنهنجي آواز ۾ ڪلام ٻڌايا مينهوڳي جي موسم ٿڌڙيون هوائون، گورک جبل جي پاڙ ۾ هنن ٻنهي جي آواز ڏاڍو لطف ڏنو غلام شبير پهريائين لنوائي رهيو هو ته هارمونيم ۽ طبلو ڪونهي پوءِ احمد خان سهاڳ جي ڳائڻ سان هن جو موڊ ٺهي ويو ۽ ٻنهيءَ موڊ سان سنڌي ۽ سرائڪي ڪالم ٻڌايا ڪلام ٻڌڻ کانپوءِ فرمائشون شروع ڪيون ۽ ائين ئي ٺيڪدارن جا ٻيا ماڻهو به گڏ ٿيندا ويا هاڻي ان ڪئمپ ۾ رڳو اسان هئاسون باقي ٻيا ڪنهن نه ڪنهن اٽڪل ۽ ٽل سان مٿي وڃي چڪا هئا. ائين ئي ٿي رهيو هو جو ٻيا ڪئمپ مان اڳتي پئي ويا ۽ ڪانه ڪا گاڏي پڪڙيو مٿي جبل پئي پهتا ان وچ ۾ حسين هارون ٽن ٻين گاڏين سان آيو سندس گاڏيون به خالي هيون هو به مٿي هليو ويو ٻين اين جي اوز جو گاڏيون پڻ بنا بريڪ جي وينديون رهيون. پيارو انعام شيخ، زيب سنڌي، نصير مرزا ۽ ڪجهه ٻيا فنڪار پڻ ڪئمپ تي پهچي چڪا هئا، اڪبر لاشاري اسان کي مٿي وڃڻ لاءِ گاڏي ڏني مون انعام شيخ کي چيو ته هل جنهن چيو ته اوهان هلو اسان اچون ٿا. مان عبدالغفار تبسم، ڊاڪٽر مشتاق ڦل جڏهن کاور لڪ تي چڙهياسين تڏهن سچ پچ ان جو چاڙهيون تمام خطرناڪ هيون جيڪڏهن ڪنهن گاڏي جي بريڪ فيل ٿي ٿئي پوءِ وارو تصور ڏاڍو ڀيانڪ آهي ۽ گاڏي چڙهي نه ٿي ته پوءِ وري لهون پيا ۽ ڌڪا ڏئي گاڏي کي مٿي چاڙهيون پيا ان وچ ۾ هڪ پراڊو ڦاسي پئي اسان انتظار ۾ کاور لڪ جي چوٽي تي ويهي رهياسين جو سلائينڊنگ ڪري رستو بند ٿي ويو هو اتي تبسم رڙ ڪئي ته هلو پوئتي هيٺ ٿا هلون چيو مانس هيڏو پنڌ ڪري پڳا آهيون مڙس ٿي همت ڪر بهرحال هن به دل ٻڌي تان جو هڪ وڏي چاڙهي آئي ۽ اسان کي جيپ مان لهڻو پيو ان وقت تبسم جي طبعيت تمام گهڻي خراب ٿي وئي صفا پيلو ٿي ويو اسان هن سان گڏ ٻه ڊاڪٽر هئاسون مان ۽ ڊاڪٽر مشتاق سو مون تڪڙ ۾ ٽڪي ڪڍي ۽ هن جي زبان جي هيٺيان ڏني ۽ ڊرائيور ڪلها ڏئي هن کي مٿي آندو ۽ گاڏي ۾ ويهاري وري الله توهار ڪئي سين جڏهن مٿي آياسين ته هڪ ڳالهه سمجهه ۾ نه آئي ته سڀ جيپون هڪ جاءِ تي بيٺل هيون جيڪي چيو ويو ته خراب ٿي ويون آهن، هڪ جاءِ تي اهي خراب ڪيئن ٿيون سمجهه ۾ نه آيو.
بهرحال اسان جڏهن جبل تي چڙهي رهيا هئاسين ته ان وقت حسين هارون صاحب بي بي سي وارو ادريس بختيار، علي حسن ۽ ٻيا ميڊيا جا دوست واپس وڃي رهيا هئا شايد مينهن جي ڪري يا ڪنهن ٻي سبب ڪري هو پروگرام ۾ شامل نه ٿيا ۽ پنهنجو فلائنگ ٽوئر مڪمل ڪري هليا ويا.
گورک تي جڏهن پهتا سون ته اتي به طوفان ۽ مينهن جي ڪري لڳايل ٽينٽ اکلي ويا هيا. پر ان وقت ناز سهتو همت ڪري اسٽيج تيار ڪرائي رهيو هيو بجلي بند هئڻ ڪري جنريٽر تي ڪجهه راڊون ٻري رهيو هيون ۽ ان وقت اسان کي ڊنر ڪرائي وئي جنهن لاءِ به ويهڻ جو بندوبست ڪونه هيو پٿرن تي ويهي پلٿي ماري ماني کاڌي سين هاڻ تبسم فٽرو ٿي ويو ۽ آب حيات کڻي جيڪو هو پاڻ سان گڏ کڻندو آهي زندگي جي لطف ۾ مصروف هيو. ناز سهتو مون کي چيو ته هي جيڪو ٽولو ڏسين ٿو اهو نيگيٽو مائينڊيڊ آهي ۽ پروگرام ڦٽائڻ آيو آهي. مون کيس چيو ته ائين نه ٿيندو ۽ مان وڃي انهن سان ويهي رهيس همراهه اين جي اوز تي ناراض هيا. واهي پانڌي جا رهيا ڏهه ڄڻا هيا پوءِ ته مون انهن کي ست سريون ٻڌايون ته ڇا اوهان ڪڏهن ڪنهن کي ڪجهه ڏنو آهي؟ هي پئسا اوهان جا آهن؟ اوهان ڪير ٿيندا آهيو حساب وٺڻ وارا وغيره. همراهه چپ ٿي ويا ۽ اسان جي انهن سان دوستي ٿي وئي ضامن علي موجود هيو پر سازنده موجود نه هيا ان سان گڏ فلوٽ وارو ۽ مقامي فنڪار هيا ناز چيو ته اچو مشاعرو ٿا ڪريون ۽ هن پهريائين مون کي سڏ ڪيو پوءِ جاني ملاح ۽ نقاد ٿهيم آيو ان کانپوءِ مقامي فنڪارن ڳايو ۽ فلوٽ واري به پنهنجو وارو وڄايو ان وچ ۾ سائونڊ سسٽم ريڊي ٿيو ۽ ناز سهتي ڪي ٽي اين لاءِ رڪارڊنگ شروع ڪئي.
گورک هل ان وقت ڪوهه مري کان وڌيڪ ٿڌو هيو گورک لاءِ چيو وڃي ٿو هي گرک مان نڪتل آهي گرک بگهڙ کي چئجي ٿو ۽ هتي بگهڙ گهڻا آهن سائين حاڪم علي شاهه ٻڌايو ته هي گورک اوچائي کي چئجي ٿو جيئن انڊيا ۾ گورک پور آهي. وغيره هن ٻڌايو ته هڪ دفعي عبدالقادر منگي صاحب کان صحافين پڇيو ته گورک جي ڇا معنيٰ آهي ته منگي صاحب چيو ته ”ٿڌي جاءِ“ بخاري صاحب چيو ته پي ڊي کي خبر ناهي ته ٻين جو ڪهڙو حال هوندو؟ ۽ اسان ان ڪري مضمون لکيا مان سمجهان ٿو ته ويهن سالن کان هن منصوبي تي ڪم ٿي رهيو آهي جنهن ۾ هي پهرين دفعو هيو جو ايڏي تعداد ۾ ماڻهو گڏ ٿيا. ۽ اتي هن نموني جي رهاڻ به پهريون دفعو هئي جتي مقامي ماڻهن سان گڏوگڏ سڄي ميڊيا موجود هئي جنهن ۾ اليڪٽرانڪ ۽ پرنٽ ميڊيا جون اهم شخصيتون موجود هيون. ۽ دنيا تائين پهريون دفعو گورک جو اهو نقشو پيش ٿيو هتي ٿڌ جو وڏو سبب اهو به هيو ته ڪوهه مري وارو جبل پٿريلو آهن ۽ هي مٽي ۽ پٿر سان گڏيل ڀرڻو جبل آهي جيڪو وڌيڪ ٿڌو آهي.گورک هل تي ٿيل ڪم انتهائي ناقص ۽ غير معياري آهي جنهن ۾ ڪميشن مافيا جو وڏو دخل آهي رستا جڳاڙي نموني سان ٺاهيا ويا آهن جن جي ڪا به پلاننگ نه ڪئي وئي آهي حالانڪ هن ڪم لاءِ انٽرنيشنل ۽ تجربيڪار انجنيئر شير شاهه واري پل وارو ڪم ڪندا. اڃا ماڻهو پهتائي ناهن ته هاڻي کان ئي روڊ ٽٽي ويا آهن گورک هل ڊولپمينٽ اٿارٽي جا سڀ ڪم جڳاڙي آهن جن جي جانچ ٿيڻ گهرجي.
جبلن کي ٽوڙي ٺاهڻ بجاءِ جيئن جو تيئن رستا ڪڍيا ويا آهن جيڪي انتهائي خطرناڪ آهن انهن تي وڌيڪ ڪم ڪرڻ جي ضرورت آهي ۽ هروڀرو طويل ۽ غلط رستن بجاءِ پرڏيهي ماهرن جي نگراني ۾ مناسب رستا ٺاهيا وڃن جن جي لاهي ۽ چاڙهي اهڙي نموني سان رکي وڃي جو اوستائين فور ويل گاڏي بجاءِ ڪوهه مري ايبٽ آباد وانگر عام ڪارون به هلي سگهن بجلي جو انتظام پڻ ناقص آهي حالانڪ گورک تي پاڻي جو چشمو هينگڻ پڻ موجود آهي. پر ان جي به پراپر پلاننگ ناهي ڪئي وئي مٿي پاڻي پهچائڻ وارو نظام پڻ ناقص آهي جتي ننڍڙا ننڍڙا حوض ٺاهي پاڻي کي صحيح نموني سان نه آندو ويو آهي جيڪا بجيٽ رکي وئي آهي. ان جي صرف ويهه سيڪڙي جو ڪم ٿيو آهي باقي اسي سيڪڙو ڪامورن وٽ هليو ويو. گورک هل جو ڪو به ڌڻي سائين ۽ والي وارث ناهي اهو ئي سبب آهي جو ڪجهه وقت اڳ پٺاڻن اچي قبضو ڪيو هتان جا پنهنجا ماڻهو پنهنجي پويان ڪات ڪهاڙا کنيو هلن ٿا پر ڌارين کان ڊڄن ٿا ۽ انهن کي ڪو به چوڻ آکڻ وارو ڪونهي.
سنڌ جي هن اهم ۽ ٿڌي جاءِ کي باقاعدگي سان ڊولپ ڪرڻ جي ضرورت آهي. جنهن سان نه صرف سرڪار ۽ مقامي ماڻهن کي وسيلا ميسر ٿيندا پر سنڌ کي هڪ اهم سياحتي ۽ تفريحي ماڳ پڻ ملندو ۽ ماڻهو ٻئي پاسي وڃڻ بدران هتي ايندا جنهن لاءِ زبردست پلاننگ جي ضرورت آهي پر ان ۾ ڪو به شڪ ناهي ته وليج شاد آباد جوهي پاران پهريون دفعو گورک هل کي دنيا آڏو پيش ڪيو ۽ هو ان ۾ ڪامياب پڻ ٿي ويا وڌيڪ رني ڪوٽ سيمينار وانگر سنڌ سرڪار کي پڻ هتي سيمينار منعقد ڪرائڻ گهرجي ۽ گورک جي سڄي پلاننگ کي مانيٽر پڻ ڪرڻ گهرجي ۽ گورک ڊولپمينٽ اٿارٽي جي نگراني ڪرڻ گهرجي سنڌ جي هن اڪيلي هل اسٽيشن تي ريسٽورينٽ دڪان ۽ بازارون هڻڻ گهرجن ۽ تفريح لاءِ نئين گاج کان ڪيبل ڪار ۽ کار لڪ کان پڻ ڪيبل ڪار هڻڻ گهرجي جتان ماڻهو گاڏين بجاءِ ڪيبل ڪارن ۾ گورک ڏسڻ گهمڻ ۽ سير ڪن ۽ اهو سڀ ممڪن آهي. جيڪڏهن ان ڏس ۾ پرائيوٽ سيڙپ ڪارن کي پڻ موقعو ڏنو وڃي ته هي اسپاٽ هڪ بهتر ٽوئر اسپاٽ ٿي سگهي ٿو جنهن لاءِ مقامي انتظاميه کي امن امان جا سخت اپاءُ وٺڻا پوندا ۽ گورک هل تي مستقل بنيادن تي پوليس ٿاڻو پڻ قائم ڪرڻو پوندو جيئن سياح ۽ وزيٽر بنا ڪنهن ٽينشن جي گهمي ڦري سگهن. بلڪل اهڙي ئي نموني سان منڇر ڍنڍ کي پڻ هڪ ٽوئر اسپاٽ طور ڊولپ ڪيو وڃي ۽ ٻيڙين لانچن تي اهڙي ئي نموني سان گهمايو ڦرايو وڃي سنڌ سرڪار جي سياحت کاتي کي ان ڏس ۾ ڪجهه وڌيڪ ڪم ڪرڻ گهرجي.
مون ڳالهه پئي ڪئي موسيقي جي پروگرام جي جتي گهڻي دير ضامن علي پنهنجي ضامن ناز سهتي جي ڪوشش سان راڳ ڪيو. حالانڪ رات جو ايڏو سيءُ هيو جو عبدالغفار تبسم رلي ويڙهي ويهي رهيو ۽ ڪيترائي دوست ڪمبل پائي ويهي رهيا هئا ان وقت نه صرف رات ٺريل هئي پر هوائون به تيز گهلي رهيون هيون کليل پڌر ۾ ساز ۽ سنگيت من موهي رهيو هيو.
اڌ رات کان پوءِ جڏهن اسان سمهڻ چاهيو سين پئي تڏهن ڀاءُ ذوالفقار برهماڻي اسان کي به هڪ واڙي ۾ واڙيو جتي ماڻهو مٿان ماڻهو سٿيا پيا هيا تبسم ڊاڪٽر مشتاق ڦل ۽ مان پنهنجي سڄي ڄمار ۾ ائين نه ستا هونداسين ننڊ ڇا آئي؟ پر منهنجي ڀرسان هڪ پاسي تبسم ۽ ٻئي پاسي ڪو ٻيو شاعر هو جن جا کونگهرا هٽ پري، اصلي وڏيون انجڻيون چالو هيون پوءِ ڊاڪٽر مشتاق ٻڌايو ته جيڪو اڌ ڪلاڪ مون ننڊ ڪئي ان ۾ به اهڙين مشينن جهڙو کڙڪو هيو. الله الله ڪري آخري ڏينهن ٿيو. جڏهن ٻاهر آياسين ته نه ڪو پاڻي نه ڪو ڌڻي سائين، اڪبر لاشاري ۽ ان جي ٽيم کي ڳولهڻ جي ڪوشش ڪئي. سين همراهه لاءِ چيو ويو ته صبح ئي جوهي هليو ويو آهي ان وقت ڊاڪٽر حميد، نقاد ٿهيم ۽ جاني ملاح کي چيو سين ته هي اوهان جي گاڏي اسان کي هيٺ ڇڏي اچي جتي اسان جي گاڏي موجود آهي. جاني ملاح چيو ته ڪوشش ڪريون ٿا پر هي گاڏي موٽي نه ايندي اڪبر لاشاري صاحب اسان کي جبل جي چوٽي تي چاڙهي هليو ويو.
پوءِ باباءِ قوم جي ڏسيل راهه تي ان جي تصوير ڪم آئي ۽ اسان هڪ پرائيوٽ گاڏي هٿ ڪري هيٺ لٿاسين، پوءِ ڊاڪٽر مشتاق ڦل، عبدالغفار تبسم جوهيءَ کان هڪ گاڏي ۾ دادو هليا ويا مان، نصير اعجاز، الله بخش راٺوڙ ڪراچي طرف روانا ٿياسين سيوهڻ ۾ پياري مير حاجن پنهور وٽ فريش ٿي ناشتو کائي، حيدرآباد لڏو اچي لاٿوسين.
هن پروگرام ۾ آرگنائيزر پنهنجي مقصدن ۾ ڪامياب ٿي ويا پر مهمانن کي جيڪي تڪليفون آيون، اهو هڪ الڳ داستان آهي سياسي جلسي ۽ سيمينار ۾ وڏو فرق ٿئي ٿو، محترم سسئي پليجو پڻ ٻڌايو ته آرگنائيزر اسان سان صحيح رابطو نه ڪيو. دعوت ڏئي وري ڪو آرڊيشن ۾ نه آيا ورنه اسان به هنن جي مدد ڪيون ها ۽ هن مقصد ۾ اسان جو حصو شامل هجي ها اها ڳالهه جڏهن مون ڀاءُ اڪبر لاشاري سان ڪئي ته هن ان جو اقرار ڪيو ۽ مڃيو ته بهرحال اها هڪ سٺي شروعات هئي جنهن کي هاڻي وڌيڪ آرگنائيز ڪرڻ گهرجي.
(روزانه خبرون ڪراچي اربع 4 جون 2008ع)