سچل جو ميلو، ڪجهه نواڻ ۽ ڪجهه دل ڏکائيندڙ ڳالهيون
سچل سائين جي ميلي جي موقعي تي ٿيندڙ ادبي ڪانفرنس ۾ گذريل پندرنهن ويهن سالن کان لڳاتار ويندو رهيو آهيان، پر هن دفعي جيڪا ڳالهه اهم هئي ۽ دل وٽان هئي. اها هيءَ ته هن سال ادبي ڪانفرنس سچل سائين جي ڀاڪر ۽ ڀر ۾، درازا ۾ ٿي. جيڪا مان سمجهان ٿو ته اسان جهڙن ڪيترن ئي پانڌيئيڙن جي دل جي ڳالهه هئي ۽ ان لاءِ وزير ثقافت ۽ سياحت محترم سسئي پليجو ۽ سيڪريٽري ثقافت محترم شمس جعفرائي جي محنت کي ساراهڻ گهرجي. درازا ۾ ادبي محفل جو ڪيف ئي نرالو آهي. ۽ اها اهين ئي ٿيڻ گهرجي.
باقي ادبي ڪانفرنس ۾ اديبن ۽ شاعرن سان جيڪي جٺيون ڪيون ويون، اُهي سڀ دانسته طور ۽ ڄاڻي واڻي ڪنهن جي ”ايجنڊا“ تي ڪيون ويون. جيئن ثقافت کاتي پاران پهريون دفعو هي ادبي۽ موسيقيءَ جي محفل ٿي، جيڪا اڳ ۾ سچل يادگار ڪاميٽيءَ جي انتظام هيٺ ٿيندي هئي، جڏهن ته انهن جي هڪ هٽي ختم ٿي. انهن سرڪاري ڪارندن کي پنهنجي دام ۾ آندو، نااهل ۽ جاهل ڊائريڪٽر جنرل ڪلچر ۽ ڊائريڪٽر ڪلچر جي هٿان پهريون ڀيرو سينيئر اديبن جي تذليل ڪئي وئي.
ادبي ڪانفرنس ۾ مختيارڪارن، تبيدارن ۽ صوبيدارن جي مٽن ۽ مائٽن کي فرنٽ لائين ۾ ويهارڻ جي ڪوشش ڪئي وئي ۽ اتي بيٺل ڪيترن ئي سينئير اديبن ۽ شاعر کي اٿاريو ويو. جنهن جو سهرو هڪ ٻئي جاهل، ڪلارڪي مان مختيارڪار ٿيندڙ جي سر تي هيو، جنهن جو اديبن ۽ شاعرن سان ڳالهائڻ جو اندازو اهڙو هيو، ڄڻ هو جوڊيشل لاڪ اپ جي دوري تي آيو هجي ۽ اُتي موجود قيدين سان ڳالهائيندو هجي انتهائي بدتميز ماڻهو هيو، شايد ان لياقت تي هو خيرپور ضلعي جو مختيارڪار ٿيو هجي.
ٻيو جيڪو صوبيدار وارو ڪردار ادا ڪيو. اهو هيو ڊائريڪٽر جنرل ڪلچر جنهن جي شخصت ۾ ڪيترائي سواليه نشان آهن، جنهن سنڌ جي اهم ۽ سينئير اديبن کي خط لکيا ته هو ڪانفرنس ۾ مقالا پڙهن، جن جي رهائش، کاڌي ۽ معاوضي جو انتظام ڪيو ويندو. پر ان وقت تائين انهن اديبن کي سخت پريشاني ٿي، جڏهن مونس شيخ (شيخ اياز سنڌ جو وڏو نالو ۽ حوالو آهي، هن سان گڏ سونهي نٿو) نه صرف انهن کان مقالا نه پڙهايا پر انهن جي ڪابه پرگهور نه لڌي ۽ پنهنجي من پسند ماڻهن کان مقالا پڙهايا.
هڪ ته، پروفيسر هدايت پريم، پروفيسر موهن لعل پريمي ضيا شاهه ۽ ٻين کان نه صرف مقالا نه پڙهايا، جيڪا محض ان ڪري ڪئي وئي ته هن ڪانفرنس کي درازا ۾ فيل ڪيو وڃي ۽ محترم پليجو ۽ شمس جعفراڻي جن جي هن آئيڊيا کي ناڪام بڻايو وڃي، مون جڏهن ڊائريڪٽر جنرل ڪلچر کي چيو ته هو سينئير اديبن کي خط لکي گهرائي وري انهن سان تعدي نه ڪري ته هن اسپيڪر سنڌ اسيملبي محترم نثار کهڙو. جيڪو اسٽيج تي ويٺو هيو ۽ ان وقت محترم سسئي پليجو تقرير ڪري رهي هئي، کي وڏي واڪ رڙ ڪندي چيو ته ذوالفقار احتجاج ٿو ڪري ۽ پوءِ مون محترم نثار کهڙوکي اهو خط ڏيکاريو جنهن ۾ هن اديبن کي دعوت ڏني ۽ هتي بنا سبب پڙهڻ نه ڏنو، ساڳيو ئي ڪردار ڊائريڪٽر ڪلچر جو هيو، جيڪو ڄڻ ته ادبي ڪانفرنس جو گهٽ ”ڍڪ منشي“ جو وڌيڪ حصو هيو، ۽ هن ڪانفرنس ۾ شامل اديب ۽ شاعر شايد هن کي انسان به نه لڳندا هجن،
مون ان کي ثقافتي کاتي جي وزير ۽ سيڪريٽري جي خلاف سازش سمجهيو، جو سيڪريٽري ثقافت ٻڌايو ته اسان کي مونس شيخ ٻڌايو ئي ڪونهي ته هن انهن دوستن کي به دعوت ڏني آهي. هن ڪڏهن به اهي نالا ڪنهن به ميٽنگ ۾ نه کنيا، رات جو تقريبن ساڍي ٽي وڳي تائين ادبي ڪانفرنس هلي، جيڪا ٻارهين وڳي شروع ٿي هئي. اهڙي نموني سان مشاعري جي ويهڪ تقريبن چئين وڳي شروع ٿي. جنهن جي صدارت شمشير الحيدري ڪئي. مهمان خاص ۾ احمد خان مدهوش، مير عبدالرسول مير، تاج جويو ۽ راقم الحروف هئا، هاڻي ڪلاڪ ۾ سئو شاعرن کي شعر پڙهڻوهيو، جو روزي رکڻ جو وقت هيو ۽ مسجد مان مولانا بار بار روزو رکڻ لاءِ اعلان ڪري رهيو هو.
شمشير الحيدري ۽ مون شاعرن کي گذارش ڪئي ته هڪ شعر پڙهيو وڃي ۽ مختصر پڙهيو وڃي، جنهن کان پوءِ اها ڳالهه حيرت انگيز هئي ته سنڌ جي تمام اهم ۽ سينيئر شاعرن تقريبن هڪ سئو جي لڳ ڀڳ سوا ڪلاڪ ۾ شاعري پڙهي، سڪون سان پڙهي ۽ داد وصول ڪيو. اڄ ڏينهن تائين ٿيندڙ مشاعرن ۾ اهڙو ڊسيپلين اڳ ڪڏهن به نه هيو.
اڳ خيرپور ۾ ٿيندڙ مشاعرن ۾ ٻن اڳوڻن ادبي سنگت جي سيڪريٽرين ۽ سندس همنوا پنهنجا يونيورسٽيءَ جا شاگرد ۽ حواري وٺي ايندا هيا، جيڪي شاعرن تي ٺٺوليون ۽ جملابازي ڪندا هيا، پر هن دفعي انهن جي بائيڪاٽ ۽ غير موجودگيءَ جي ڪري شاندار مشاعرو ٿيو، هونئن به اهي هر سال گوڙ ڪندا آهن. بائيڪاٽ ڪندا آهن ۽ انتظاميه کي بليڪ ميل به ڪندا آهن.
گذريل مشاعري ۾ هنن هنگامو ڪيو، جنهن جي نتيجي ۾ هڪ شاعر خادم آءِ بي ملاح زندگي وڃائي ويٺو. هن سال به هنن ثقافت ۽ سياحت کاتي هيٺ ٿيندڙ ادبي ڪانفرنس ۽ مشاعري خلاف نه صرف پروپيگنڊه هلائي پر پنهنجن ساٿين ۽ هڪ اڌ ٻين سميت بائيڪاٽ ڪيو ۽ شاعرن کي منع ڪندا رهيا ته هو مشاعري ۾ شريڪ نه ٿين پر هي مشاعرو انهن کان بغير وڌيڪ بهتر انداز ۾ ٿيو، ڊسيپلين هيٺ ٿيو. هن دفعي تاج جويو ۽ سرڪش سنڌيءَ جو ڪردار به بهتر هيو، جو هنن ان نام نهاد بائيڪاٽ ۾ حصو نه ورتو ۽ پروگرام جي پڄاڻي تائين موجود رهيا.
هن دفعي اديبن ۽ شاعرن کي سوونيئر ۽ ڪتاب به نه مليا، جو انهن ٺيڪيدار کي منع ڪئي ۽ سچل يادگار ڪاميٽيءَ پاران گذريل ڪانفرنس جي موقعي تي پڙهيل مقالا ۽ رپورٽ سوونيئر نه ورهايا ويا ۽ محترم مولا بخش لاڙڪ ۽ انهن جي رنگين فوٽن واري سچل يادگار ڪاميٽي پاڻ سان گڏ سڀ ڪتاب کڻائي وئي، هي ڪتاب اديبن بجاءِ دڪاندار کي ته پڪ سان ملي ويندا. انهن جو پڇاڻو به ٿيندو؟
سچل يادگار ڪاميٽيءَ هي همنوائن جو اهو ملبو آهي، جيڪو صرف من پسند گروپن ۽ ماڻهن کي پنهنجي ذاتي ۽ گروهي مفادن لاءِ ڪم آڻبو آهي.
بهرحال درازا ۾ ڪانفرنس ڪرڻ، مشاعرو ڪرڻ هڪ سٺو عمل ۽ سَوڻ آهي، جنهن لاءِ محترمه سسئي پليجو ۽ سائين شمس جعفراڻي تحسين لائق آهن.۽ جعفراڻي صاحب آخري دم تائين موجود رهيو، ورنه مشاعري جي پڄاڻي مختيارڪارن ۽ تپيدارن جي حوالي هوندي آهي.
هر سال بائيڪات ڪندڙن، بليڪ ميل ڪندڙن ۽ انهن جي همنوا سچل سائينءَ جي ميلي جي موقعي تي ٿيندڙ هن ادبي ڪانفرنس ۾ آخر ڪيستائين بائيڪاٽ ۽ بليڪ ميلنگ ڪندا رهندا؟ ۽ سچل يادگار ڪاميٽي آخر ڪيستائين ذاتي، گروهي مفادن تحت سچل سائين جي فڪر ۽ نالي کي ائين استعمال ڪندي!!
هڪ ڳالهه ظاهر ضرور ٿي ته جيڪڏهن اهي اڳوڻا ادبي سنگت جا سيڪريٽري ۽ همنوا موجود ناهن ته نه صرف ادبي ڪانفرنس پر مشاعرو پڻ بهتر انداز ۾ ٿي سگهي ٿو؟؟ سنڌ جو ڪو به اديب ۽ شاعر هنن سان گڏ ناهي.
(روزانه خبرون ڪراچي اربع 24 سيپٽمبر 2008ع)