هڪ ليجنڊ فنڪار، انور سولنگي
فنڪار جي عروج جو به هڪ دور ٿئي ٿو. ۽ ان کي گذارڻ کان پوءِ ان ساڳي عوام وٽ اها جاءِ نٿي رهي، جيڪا عروج واري وقت ۾ هجي ٿي. جنهن جا ڪيترائي مثال ڏئي سگهجن ٿا. جيئن دليپ ڪمار، هيما مالني، زيبا بيگم، بهار بيگم، سڌير، نديم وغيره وغيره فلم انڊسٽري آهي ئي گليمر سان. ۽ وري گليمر جو واسطو عمر سان رهي ٿو. جتي عمر وڌي اتي محبت گهٽي. سنڌي فنڪار، جيئن ته اڃان به سفر ۾ آهي ان ڪري اُن جو مثال ڏيڻ ڏاڍو ڏکيو آهي. جو سنڌ ۾ فلمي صنعت اڃان ترقي ئي نه ڪئي ته ختم ٿي وئي، ان ڪري اهو سلو پوري طرح اُسري ۽ اڀري ئي نه سگهيو.
ٻيو سنڌي فنڪار جا ڪيترائي نفسياتي مثلا آهن، جيڪي جيئن جا تيئن رهيا آهن اسان ائين به ڏٺو ته جڏهن ڪو فنڪار عروج تي رهيو ۽ پرستار ان سان هٿ ملائڻ جي ڪوشش ڪئي ته منهن ڦيري، اڌ هٿ ڏئي اڳتي هليو ويو. يا ٻين ڌارين سان انتهائي نوڙت ۽ عاجزي سان ملندو رهيو آهي ۽ پنهنجي ٻولي ۽ ڌرتيءَ جي ماڻهن سان ملڻ وقت به لئي، رعب ۽ ٽرڙائپ کان ڪم وٺندو رهيو. هن سماج ۾ فن به هڪ برف وانگر آهي. جيڪو پگهرڻ کان پوءِ پنهنجو وجود وڃائي ويهندو آهي. ۽ آهستي آهستي ائين ٿيندو آهي. جو ان کي ضايع ڪيو ويندو آهي. اها جيتوڻيڪ فطرت ۾ شامل آهي پر اسان جي هن ملڪ ۾ ، فن ۽ فنڪار هميشه اڌورو رهي ٿو. مثال طور مهدي حسن ، پنهنجي زندگيءَ ۾ تمام گهڻو مقبول ۽ مشهور سنگر رهيو. جنهن جي بقول سٺ هزار گيت ڳايا آهن ۽ ان وقت فلمي گيت ڳائڻ جو گهڻي ۾ گهڻو معاضو پڻ وٺندو هيو. اڄڪلهه فيڊرل بي ايريا ڪراچيءَ جي هڪ ننڍي فليٽ ۾، انتهائيءَ بيماري جي حالت ۾ گذاري ٿو. جيڪڏهن هو ڪجهه پئسا بچائي رکي ها ته شايد ايڏو ڏکيو نه هجي ها. حالانڪ سندس پٽ سکيا ستابا آهن ۽ آمريڪا ۾ به رهن ٿا.
مون ڳالهه پئي ڪئي انور سولنگي صاحب جي. انور سان منهنجون ملاقاتون پڻ حادثاتي طور به ٿيون.
هڪ ڏينهن سول اسپتال ڪراچيءَ جي ايمرجنسي وارڊ ۾ ڊيوٽي تي موجود هيس. ته ڪنهن ٻڌايو، انور سولنگي جو ايڪسيڊنٽ ٿيو آهي ۽ پاڻ اسٽريچر تي آهن. اٿي وڃي کيس آٿت ڏنم ۽ جيڪا خدمت ڪرڻي هئي اها ڪيم. پٽي ڪرائي، کيس گهر موڪليم جو ان وقت هو ڏاڍو پريشان هيو. فريڪچر جي حالت ۾، کيس تمام گهڻو سور پڻ ٿي رهيو هيو.
وقت گذري ويو. اسان جون ملاقاتون ٽي ويءَ ۽ سماجي پروگرامن ۾ ٿينديون رهيون، ان دوران منهنجو عمري تي وڃڻ ٿيو.مديني شريف ۾، ستن مسجدن وٽ زيارت ڪندي، ٻيهر انور سولنگي سان ملاقات ٿي، هي ٻي اوچتي ملاقات هئي ۽ مزو آيو. حال احوال ورتاسين ۽ پهرين سول اسپتال ۾ ٿيندڙ اوچتو ملاقات کي ياد ڪيوسين. انور سولنگي صاحب پنهنجي دوستن سان گڏ هيو ۽ مان به پنهنجي دوست سان گڏ هيس. ان ڪري ٻنهي کي وڌيڪ زيارت جي جلدي هئي. ۽ اسان موڪلايوسيون. ان کان پوءِ جناح اسپتال ۾ پڻ هن کي مون صلاح ڏني ته تون پنهنجو علاج ڪراءِ. پر اسان وٽ پرائيوٽ اسپتالن جو هڪ وڏو ڄار ۽ جادو آهي. سڀ ڪجهه هوندي به خبر ناهي ماڻهو وڏين سرڪارين اسپتالن ۾ اچڻ لاءِ تيار ڇو نه ٿا ٿين؟ حالانڪ هتان جا ڊاڪٽر ئي پرائيوٽ اسپتالن ۾ وڃن ٿا ۽ مهانگي في عيوض اتي علاج ڪن ٿا.
تازو سينيئر ٽي وي پروڊيوسر الطاف سومرو صاحب آيو جنهن ٻڌايو ته انور سولنگيءَ جي طبعيت ناساز آهي. کيس ڏاڍي تڪليف ٿي. مون هن کي صلاح ڏني ته تون هن کي هتي وٺي اچ، خدمت ڪنداسين ۽ پوءِ هو انور سولنگي کي جناح اسپتال ڪراچيءَ ۾ وٺي آيو ان وقت هن جي پير ۾ پٽي ٻڌل هئي. اسان کيس (هڏي واري شعبي) آرٿوپيڊڪ وارڊ ۾ ڏيکاريوسين. ۽ ايمرجنسي وارڊ ۾ جڏهن ان جي زخم تا پٽي کلي ته خبر پئي ته هن کي ته گينگرين ٿي رهي آهي. مون ان وقت تائين انور کي صلاح ڏني ته تون پنهنجي صحت جو خيال رک. ۽ ان ۾ سستي نه ڪر، هي زخم هڪ ڏينهن ۾ نه ٿيو هوندو. پر ان کي هن اسٽيج تائين اچڻ ۾ به ڪافي وقت لڳو هوندو. ان تي کلي چيائين الله ڀلو ڪندو مان پنهنجو سرعلاج ڪرائيندو رهيو آهيان. پر اڄڪلهه هڪ ته علاج تمام گهڻو مهانگو آهي. پنهنجا وسيلا محدود آهن ۽ ٻيو ته ڊاڪٽر به مريض کي وقت نٿا ڏين ۽ ڌيان نٿا ڏين. پوءِ اسان هن جي ڦٽ جي صحيح نموني سان پٽي ڪرائي، کيس صلاح ڏني ته هو جناح اسپتال جي پرائيوٽ وارڊ ۾ داخل ٿئي. جتي هن جو مڪمل بندوبست ڪيو ويندو. پر ان وقت انو سولنگي انگل ڪيو ته مان آغا خان اسپتال ۾ ڏيکاريندس. ۽ پوءِ هو جناح اسپتال مان ئي آغا خان اسپتال هليو ويو پنهنجي وڌيڪ چڪاس لاءِ.
مونکي ان تي وڌيڪ جُهوٻو آيو. جڏهن انور سولنگي ويل چيئر تي ويٺي روئي پيو هن چيو مون ته ڪنهن کي ڏکايو به ناهي. کيس دلداري ڏنم ۽ چيو ته الله مالڪ آهي. تون پرواهه ئي نه ڪر. ۽ پوءِ مون ان وقت سيڪريٽري ثقافت ۽ سياحت محترم شمس جعفراڻي صاحب کي فون ڪيو. پاڻ آفيس ۾ موجود نه هئا ۽ جڏهن آيا. ته جعفراڻي صاحب ”رنگ بيڪ“ ڪيو. مون کيس انور سولنگي متعلق تفصيل ٻڌايا ۽ کيس گذارش ڪئي ته جيڪڏهن اداڪار لهري صاحب جي سارسنڀال لهو ٿا. ته انور سولنگي به اوترو ئي اهم آهي. اوهان کي سندس علاج لاءِ اپيل ڪجي ٿي هن جي واهر ڪريو. هي اسان جو اثاثو آهي. ان وقت محترم شمس جعفراڻي واعدو ڪيو ۽ چيو ته جناب منظور قناسرو ڪراچيءَ کان ٻاهر آهي. هڪ اڌ ڏينهن ۾ موٽي ايندو.مان انور جي ڀرپور امداد ڪندس ۽ کيس وظيفي جا پئسا به ڏيندس. ان وقت مون انور جي موبائل تي فون ڪيو وري به سندس نياڻي کنيو. پر انور ”رنگ بيڪ“ نه ڪيو.
تازو سنڌ جو مشهور فوٽوگرافر مريد منهنجي آفيس ۾ آيو ۽ ٻڌايائين ته کيس ثقافت کاتي کان پئسا ڏياريا آهن ۽ انور سولنگي پرائيوٽ اسپتال ۾ زير علاج آهي. مون کيس چيو ته هن کي جناح يا سول اسپتال ۾ داخلا وٺي ڏي. ورنه اهي پئسا اسپتالن جي في ۾ خرچ ٿي ويندا.
هڪ ڏينهن ممتاز شر کي ڪنهن ڪم سان جڏهن فون ڪيم ته هن ٻڌايو. مان انور سولنگيءَ جي گهر ويٺو آهيان. انور سولنگي گذاري ويو.
مون کي سچ پچ ان جي وفات تي گهڻو ڏک ٿيو. مان سمجهان ٿو ته انور سولنگيءَ جو وڇوڙو، هڪ ليجنڊ فنڪار جو وڇوڙو ۽ فن جو وڏو نقصان آهي. انور سولنگيءَ ڪهاڻيون به لکيون ۽ شاعري به ڪئي. سندس ڪتاب ”وٽيون وهه گاڏڙيون“ شايع ٿي چڪو آهي. ۽ ان ڪتاب ۾ منهنجا ويچار پڻ شامل آهن.
يوسف پلازه ڪراچيءَ ۾ رهندڙ اسان جو ليجنڊ فنڪار انور سولنگي، ٻنهي پاسن هلندو رهيو. پر سندس موت تي دوستن اُها شرڪت نه ڪئي. جيڪا ڪرڻ کپندي هئي. يوسف پلازه وڃي جڏهن تڏي ته پهتس ته مون کي ڪو به فنڪار نظر نه آيو. نه ئي ٽيليويزن سان واسطو رکندڙ ڪا اهم شخصيت نظر آئي. ساڳيو ئي حال سخي حسن قبرستان ۾ هيو. جتي ڪو به سنڌي ۽ اردو فنڪار ۽ ٽيليويزن جو ماڻهو نظر نه آيو.
انور پنهنجو وارو وڄائي ويو. پر هينئر اهو محسوس ٿي رهيو آهي ته، اسين هاڻي مرده پرست قوم به نه رهيا آهيون.
(روزانه خبرون ڪراچي ڇنڇر 5 اپريل 2008ع)