سنڌي ٻولي ۽ رومن لپي
هاڻي اهو ڪم ڪير ڪندو؟ ڪنهن کي ڪرڻو آهي؟ ڪيئن ڪرڻو آهي؟اهي سوال آهن، جن جا جواب لازمي ڏيڻا آهن. اها ڪنهن جي ذميواري آهي؟ ان ۾ پوڻ بدران اسان سڀني جو ڪم آهي. ته اسان پنهنجي پنهنجي ليول تي، ان ڪم کي کڻون، سنڀاليون ۽ اڳتي وڌايون جو رڳو ڊگري هولڊرن ئي سڀ ڪجهه ناهن.نه ادارن جا مالڪ، ڪارندا، ٺيڪيدار ئي ان ڪاروهنوار جا ڌڻي آهن، پر جيئن ته اهو قوم ۽ ٻوليءَ جو سوال آهي. ان ڪري ان ۾ هر ڪنهن جو هڪ جيترو حصو آهي. ۽ اُن ۾ سنجيده ٿيڻو آهي، جو هتي ڊاڪٽرن جون ڊگريون، پليٽن ۾ کڻي اسان جا اُهي گائيڊ پروفيسر، بيورو ڪريٽن کي سندس آفيسن ۾ ڏيئي اچن ٿا، جتي شهنشاهه اڪبر جو درٻار لڳل آهي، اُن تي ڪو به اختلاف ڪونهي ته بيورو ڪريٽ هئڻ ڪو ڏوهه نه آهي، ڇو اُن لاءِ ڊگري نه هجي، پر هر ڪنهن ڳالهه جو هڪ مسلم طريقو ۽ اصول آهي، اهو ڪو ٻيو سبجيڪٽ آهي. اڄ اسان کي سنڌي ٻوليءَ کي رومن لپيءَ ۾ آڻڻ وارو معاملو زير غور ڪرڻو آهي. اُن ۾ ڪو به شڪ ناهي ته موجوده لپي سان انٽرنيٽ تي منتقل نٿا ٿي سگهون. ان لاءِ اسان کي رومن انگريزيءَ ۾ لکڻو پوندو. هاڻي اصل سوال آهي، ته سنڌي زبان جي الفابيٽ وڏي آهي ۽ ان ۾ ڄ.ڏ.ڻ.ڃ،؟ ان لاءِ بهتر اهو آهي ته علمي ۽ ادبي ماڻهن کان به رايا گهرايا وڃن. هڪ ڳالهه ذهن ۾ رکڻي پوندي ته اسان کي اُن سلسلي ۾ ڪو نه ڪو سمجهوتو ڪرڻو پوندو. حالانڪ اسان کي اها به خبر آهي ته رومن انگريزيءَ ۾ شاهه لطيف، خليفي نبي بخش، آغا سليم ۽ عبدالقادر جوڻيجو کي جيئن جو تيئن نٿو ترجمو ڪري سگهجي. پر جيئن اسان ترجمو ڪرڻ وقت ڪجهه مصلحتن کان ڪم وٺون ٿا. اهو ڪم اسان کي رومن انگريزيءَ ۾ به ڪرڻو پوندو. ۽ ٿي سگهي ٿو ته اسان ان کي ”سيلس سنڌي“ جو نالو ڏئي ڪم وٺون يا ”ڪامن سنڌي لينگويج“ چئون يا ڪجهه ٻيو آپشن هجي.
باقي اهو طئي آهي ته اسان کي انٽرنيٽ تي وڃڻو آهي. ان ۾ ڪا رڪاوٽ نه هئڻ گهرجي. هينئر ايتري گنجائش ئي ناهي ته اسان رومن انگريزيءَ ۾ سنڌي لکون يا نه؟ حالانڪ اسان کي خبر آهي ته سنڌي جملن جا اُچار اُچارڻ ڏاڍا ڏکيا آهن.
مثال طور
• مون کي ايڏا ڏک نه ڏي.
• ڏسون ٿا اوهان ڏي ڪڏهن وڃون.
• ڇلو ڇا کڏ ۾ ڪري پويئي.
۽ اهڙا ڪيترائي جملا آهن، جيڪي رومن لپيءَ ۾ مسئلا پيدا ڪندا. جيئن اسان ادي ۽ آدي کي ساڳي طرح لکندا آهيو. مثال ادي سڀاڻي. ادي علي کي مون چيو. هاڻي ساڳيو لفظ لکيل آهي. ٻيو اکر اي (E) ۽ اي (A) رڳو اچار ۾ مختلف ٿي ويو آهي. اهڙا تفصيل تمام گهڻا آهن. ان جي باوجود ڳالهه ٻولهه واري زبان ۾ به ڪو مسئلو پيدا نه ٿيو آهي. هونئن به ٻوليءَ جو لهجو ڪو هڪ هجي. بهرحال اها به زيادتي آهي. ته فلاڻو رايو نه ڏي، جو اهو ماهر لسلنيات ناهي. هي ته عام ٻوليءَ جو مسئلو آهي، جنهن کي بدقسمتيءَ سان ڪنهن ماهر لسانيات تخليق ئي نه ڪيو آهي. ان ڪري اُن مامري جو هن معاملي ۾ ايڏو وڏو هٿ ڪونهي. هونئن به ايئن چئي نٿو سگهجي ته شاهه لطيف، سچل سائين يا ٻين شاعرن کان فلاڻو افسانه نويس گهٽ آهي ۽ هو ماستر وڏو ڪهاڻيڪار آهي جو هو ٻوليءَ جو ڊاڪٽر يا پي ايڇ ڊي هولڊر آهي.
علم، ادب ۽ تخليق ۾ اهي حوالا احمقاڻه آهن، جو شيڪسپئير، ملٽن، ڊانٽي، افلاطون، موپاسان، ڪافڪا آرٿوڪانن ڊائل، هيمينگوي يا دوستو وسڪي ڪي ٻوليءَ جا ڊگري هولڊر، ماهر يا ڄاڻو نه هئا. پر انهن تي لکي، تحقيق ڪري، ٻيا ماهر ۽ ڊاڪٽر ٿيا آهن. جيئن لطيف، سچل ۽ ٻين اديبن تي تحقيق ڪري ماڻهو ڊاڪٽر ٿيا آهن. سنڌي ادب ۾ ائين به ٿيو آهي ۽ ٿي رهيو آهي ان ڪري اهي پنهنجي ان محسن سورس کي ڪيئن جاهل چوندا. اهو ممڪن ئي ناهي. ٻيو ته هن معاملي ۾ غور ويچار ڪري رايا، تبصرا ۽ تجويزون حاصل ڪري، تمام جلد ڪجهه نه ڪجهه ڪرڻ گهرجي جو اسان ۾ اسان جو مستقبل آهي. ائين نه ٿئي جو تمام گهڻي دير ٿي وڃي.
(روزاني هِلال پاڪستان ڇنڇر 6 مئي 2000ع)