حد جو تڪرار
اوهان اخبارون پڙهو. اهڙي قسم جا بيان اڪثر پيا ايندا آهن. پر جڏهن پوليس جي پنهنجي دلچسپي هوندي آهي ته پوءِ ڪڏهن به حد جو مسئلو ناهي رهيو. هو هڪٻئي جون حدون اورانگهيندا آهن ۽ هڪٻئي جي ڀرپور مدد به ڪندا آهن. حالانڪه اها ڳالهه ڪڏهن ڪڏهن سمجهه ۾ نه ايندي آهي ته ان وقت انهن جا آفيسر پڻ ساڳيا ٿين ٿا. جيئن ڊي ايس پيز، ڊي پي اوز ۽ ٻيا. پوءِ اهي مداخلت ڇو نه ڪندا آهن؟ ۽ انهن ٻنهي ٿاڻن کي حڪم صادر ڇو نه ڪندا آهن؟ ته ان ڏوهه جي پويان ٻئي وڃو. جو هي هڪ جي بجاءِ ٻن ٿاڻن جي دعويٰ آهي ته، هيءَ حد تڪرار آهي. جيڪو اڳ ۾ ته تڪرار نه هوندو هيو پر ڪرائيم ٿيڻ کانپوءِ اهو به هاءِ پروفائيل ڪرائيم ٿيڻ کانپوءِ اها حد تڪراري ٿي ويندي آهي. جو اڳ ۾ ڄڻ ته اهو علائقو ڪرائيم پروف هوندو هيو. ڪڏهن اتي ڪو ڏوهه نه ٿيو هوندو، جو پنهنجي پياري پوليس کي اها خبر ئي نه هوندي ته هو علائقو ڪنهن جي حد، ملڪيت يا جاگير آهي؟ هونئن به اسان وٽ هر ٿاڻيدار، علائقي کي پنهنجي جاگير طور هلائيندو آهي.
هن وقت به فرياد داخل ڪرڻ، گرفتاري مينٽين ڪرڻ، ان جي داخلا رکڻ يا جاچ کي قانون مطابق ڪرڻ کي بلڪل نجي ۽ خانگي انداز سان هلايو ويندو آهي. ان حد تائين ته گرفيار ملزم ڪنهن خاص ۽ نجي هنڌ رکيا ويندا آهن. انهن جي گرفتاري جي ڪابه داخلا نه رکي ويندي آهي، جنهن لاءِ عدالتن جا ڇاپا به لڳندا آهن. ۽ انهن تي انسان سوز تشدد ڪري، هر ڪيل ۽ نه ڪيل گناهه باسرائي پنهنجي ڪارڪردگيءَ جو مظاهرو ڪيو ويندو آهي. پنهنجي پياري پوليس جي اعليٰ اختيارين کان اهو اختيار ورثي ۾ مليل آهي ته هو ڪنهن به ماڻهوءَ کي جڏهن چاهين پڪڙين، ڇڏين ۽ چالان ڪن جيترو به چاهين تشدد ڪن، بدلي ۾ ان جي زال. ، ، ڀيڻ، ڌيءَ، پُٽ. پيءُ ڀاءُ يا ڪو ٻيو پسنديده ماڻهو. سوگهو ڪن. ۽ پوءِ جيئن چاهين اوئين ڪن. جو ڪو به آفيسر ۽ عملدار انهن کان نه ته پڇندو؟ ۽ نه تنبيهه ڪندو ۽ نه ڪڏهن ڀلجي سلجي منع ڪندو!
حالانڪه اسان جي ملڪ ۾ ڪيترائي آفيسر پاڻ کي ايماندار، ۽ همدرد چوائيندي نظام کي صحيح هلائڻ لاءِ ڪڏهن به ايمانداري نه ڪندا آهن ۽ هڪ اڌ ميڊيا مئنيجر جي معرفت پنهنجو نالو عام ڪندا آهن ۽ اسان جا سادا سٻاجهڙا ماڻهو انهن جي ڪم ۽ عمل بنا انهن جي تعريف ڪن، جو هتي وڏي ۾ وڏو طعنو، ”هل ڙي پڇ ڪاري“ آهي حد ته اها آهي جو پوليس تي اهو به الزام آهي ته جعلي ۽ ڪوڙن مقابلن ۾، غريب ۽ مسڪين ماڻهو ماري، وڏا انعام اڪرام، تمغا ۽ پروموشن ورتا وڃن ٿا، جيڪي خبر پوڻ، ۽ ثابت ٿيڻ جي صورت ۾ ڪڏهن واپس به ڪيا وڃن ٿا. پر سياسي نظام جي ڦيري کانپوءِ اهي ٻيهر بحال ڪري، سڀ رعايتون ۽ مراعتون ڏنيون وڃن ٿيون.
ڪيترائي اهڙا آفيسر به آهن جيڪي عوام تي ۽ مخالفن تي بڇيا وڃن ٿا ۽ هر دؤر ۾ اهي اهميت وارا ۽ اهم ليکيا وڃن ٿا. نالو وٺي ذاتيات ڏانهن ناهي وڃڻو ۽ نه ئي انهن جا مثال ڏئي، ڪردار ڪشي ڪرڻي آهي. پر اسان سڀ چاهيون ٿا ته ڪو اهڙو سسٽم رائج ٿئي جنهن سان عام ماڻهوءَ جي داد رسي ٿي. ورنه ٿيندو ائين آهي ته ان ۾ رسي ٻڌي. ان کي گهليو ويندو آهي. گهٽ ۾ گهٽ عوامي راڄ ۾، ماڻهن جي ڪنڌن ۽ چيلهن ۾ رسي وجهي انهن کي نه گهلڻ گهرجي..
مان اها ڳالهه دعويٰ سان چوان ٿو ته، جيڪڏهن پوليس چاهي ته انهن جي حدن ۾ ڏوهه بند ٿي سگهن ٿا. جيڪڏهن سئو سيڪڙو ڏوهه بند نه به ٿيا، ته به تمام گهڻي حد تائين گهٽجي سگهن ٿا. پر جيئن ته ڏوهه وڌڻ جي پويان علائقي جا وڏيرا، ناڪام سياسي اڳواڻ ۽ پوليس آفيسرن جو ڪردار رهي ٿو. ان ڪري خبر پوڻ کانپوءِ به ان تي پردو وجهي ۽ پڪڙيل ڏوهارين کي زور بار ۽ اثر رسوخ ذريعي آزاد ڪرايو وڃي و. ڏوهه کي ثابت ڪرڻ لاءِ شاهديءَ جو هجڻ ضروري آهي جيڪا بعد ۾ زور بار ڪري تبديل ڪرائي وڃي ٿي. جيڪڏهن ٿاڻي ۾ نه ٿي، ته ڪورٽ ۾ شاهد ڦري وڃي ٿو ۽ مجرم، ملزم جي حيثيت سان آزاد ٿي، وڌيڪ طاقتور، اثرائتو ۽ ڏاڍو ٿي، علائقي جو معتبر ماڻهو ٿي وڃي ٿو.
اها ڪيڏي نه ڏک ۽ افسوس جي ڳالهه آهي، جو اسان جي ملڪ ۾ داداگير ۽ بدمعاش انتهائي طاقتور ۽ عزت ڀريو ٿي وڃي ٿو، هر ڪو هن کان لنوائي ٿو. ۽ شريف ماڻهو، ڪمزور، لاچار، بيوس ۽ بزدل سڏائي ٿو. شايد اهو ئي سبب آهي جو هتي هر وڏيري ۽ واپاري وٽ بدمعاش پال فيڪٽري موجود آهي. جيڪا هنن کي پناهه به ڏئي ٿي ۽ هنن جي مدد به ڪري ٿي. جيڪا فيڪٽري خاص ڪري پنهنجي پياري پوليس جي نگرانيءَ ۾ هلي ٿي. جو صوبيدار ۽ ٿاڻا هڪ خاص طريقي ۽ مقصدن تحت ڏنا وڃن ٿا ۽ هر ڪنهن کي پنهنجي پسند جو صوبيدار رکڻ ۽ رکرائڻ جو اختيار آهن. جيڪو ايڏو ته سگهارو ٿئي ٿو جو هو ڪجهه به ڪري سگهي ٿو.
ڀلا جنهن کي اها خبر هجي ته هن جو ڪو به وار ونگو ڪري نٿو سگهي ته پوءِ هو پنهنجا اختيار، ڇو نه استعمال ڪندو؟ اهڙا بااختيار عملدار ڪنهن کي. ڪڏهن به ڪنهن به ڏوهه ۾ بڪ ڪري سگهي ٿو. چالان ڪري سگهي ٿو. ان حد تائين به ته هو جارج ڪينيڊي مارٽن ۽ لوٿر ڪنگ جي ڪيس ۾ به اوهان کي چالان ڪندو، لياقت علي خان، جي قتل ۾ اوهان کي ۽ ڪنهن کي به گرفتار ڪري سگهي ٿو. چرس، هيروئن، زنا، شراب ته هن جي هٿ ۾ آهي. ڪنهن نه ڪنهن شاهد کي بيهاري سرڪار مدعت ۾ اوهان تي ڪيس داخل ڪرائي سگهي ٿو، روزانه هر ٿاڻي تي ڪيترائي بلينڪ چيڪ موجود آهن. جنهن کي ڪنهن به بم ڌماڪي، دهشتگردي ۾ اوهان ڪنهن نه ڪنهن بيان جي آڌار تي نامزد ٿي ويندا. ۽ پوءِ چالان ٿيڻ کانپوءِ گواهه نه ايندا، ڪجهه نه ڪجهه ٿيندو؟
اوهان جي ضمانت جو دارومدار به پوليس پيپرن جي پيش ڪرڻ تي هوندو، جيڪي پيش ٿيندا ته پوءِ ئي ڪا ڪاروائي ٿيندي نه! بهرحال پوليس کي نيڪ صلاح ڏيڻ به جوکم جھڙو ڪم آهي. پر اهڙي صورتحال ۾، جڏهن ڪو ڪرائيم ٿئي ۽ حد جو تڪرار ڀڙڪو کائي، تڏهن ٻنهي ٿاڻن کي فوري طور ڏوهاري جو پيڇو ڪرڻ گهرجي، ۽ فوري طور سينيئر عملدار ٻنهي مان جيڪو به هجي، کي ان جو سربراهه ٿي، ڏوهه کي پڪڙي، پوءِ حد جو تڪرار هميشه جيان حل ٿي ويندو ۽ اُهو به طئي ٿي ويندو. اهڙي صورتحال ۾ تڪرار ڪري، ڏوهه ضايع نه ٿيندو ۽ جلدي پڪڙجي ويندو. ان لاءِ ٻيو ڪجهه به نه، علائقائي سربراهه کي هدايت نامون جاري ڪرڻو پوندو. جيڪو ڪڏهن ڪڏهن وائرليس آپريٽر به پهچائيندو آهي ۽ اهڙي پاليسي ۽ تربيت ڏيڻ تمام سولو ۽ آسان آهي. حالانڪه پوليس سروس ۾ اعليٰ پوسٽن تي تمام سٺا ۽ برجستا آفيسر موجود آهن جن کي اڪثر ڪري هيٺيان آفيسر غلط رپورٽون ڏيندا آهن.
(روزانه خبرون ڪراچي-جمعو 29 اگسٽ 2008ع)