ڇا اسان ايمانداريءَ سان لکون ٿا؟
افسوس اهو آهي ته ان طرف اسان جو نئون نسل ڪجهه وڌيڪ مائل آهي. ان جا هونئن ته گهڻائي سبب ٿي سگهن ٿا، پر جيڪي عام سبب آهن انهن ۾ مطالعي جي گهٽتائي، جانبدارانه لاڙو ۽ ڪرپٽ ذهن، جنهن سان ٻئي کي نيچ ڪري ڏيکارجي. ان لاءِ ضروري آهي ته اسان زندگيءَ جي ٻين شعبن ۾ ڀلي مصلحتون، مجبورين روان رکون، پر لکڻ واري ڪم ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڳالهه ۾ ئي ايماندار ٿيون ته ڄڻ اسان پنهنجي سموري تاريخ کي ڪوڙ ۽ بي ايماني کان بچائي سگهون ٿا. ۽ هونئن به ڪوڙ جي جيڪڏهن ڪا وقتي اهميت هجي به، پر پڇاڙي خواري، خراب ۽ افسوسناڪ آهي. اسان جا ڪيترائي اهي اديب جيڪي پنهنجو ڪو مقام ماڻي نه سگهيا، سي اڄڪلهه منشي گيري ڪندي ۽ مخبري ڪندي، پاڻ ادب جي ميدان ور کنيون ويٺا آهن. هونئن به لکڻ ۾ ايمانداري هڪ سڄاڻ انسان لاءِ ضروري آهي. جيڪا هينئر ناپيد ٿيندي پئي وڃي ۽ ان کي وائکو ڪرڻ ۽ ظاهر نه ڪرڻ پڻ وڏي ۾ وڏي منافقي آهي. ڄڻ ته اسان منافق پيدا ڪري رهيا آهيون، ڇا اسان ذاتي حسد ۽ ساڙ کان مٿانهان ٿي ايماندار اديب آهيون؟؟
حالانڪ اديب، شعور ۽ منافقي پاڻ ۾ متضاد شيون آهن، جيڪي اسان گڏائي رهيا آهيون ۽ ادب ۾ مهم جوئي وسيلي، اسان خبر ناهي اڻ ڄاڻائيءَ ۾ ڪٿي ڪٿي استعمال ڪيا وڃون ٿا. ان جو شايد احساس ئي ڪونهي تازو س ا س گلشن حديد جي گڏجاڻيءَ ۾ مرحوم اڪبر جسڪاڻي جي موت جي جاچ لاءِ مطالبو ڪيو ويو آهي ۽ اڪبر جي موت تي لکندڙن ۾ رڳو اعجاز منگي ۽ (نثار حسيني جي بيان) جو ذڪر آهي. جڏهن ته حقيقت هي آهي ته ان جي موت تي پهريون دفعو ڪالم طارق عالم ابڙي لکيو ۽ مون به لکيو ۽ ان جي موت کي ”قتل“ جو درجو ڏنو، جنهن جي نتيجي ۾ وڏا وڏا ٺيڪيدار ناراض ٿيا، پر پنهنجي ادبي سنگت به جيڪڏهن ان ليول تي آهي ته پوءِ ٻين کي ڇا ٿو چئي سگهجي؟ ڇا اسان کي سچ لکڻ ۾ به ڪو حرج آهي؟ نوجوان ساٿي ته وڌيڪ باهمت آهن. گلشن حديد وارا ته سڄاڻ آهن. ڇا اسان کي سچ لکڻ ۾ به ڪو عار آهي؟؟ يا ان سان اسان کي ڪو ”وڏو ڪم“ ملي ها. حالانڪ هي عام رواجي ڳالهيون آهن. ان سان نه گهٽ ٿيندو ۽ نه ، اسان ان لاءِ لکون ٿا ته اوهان واهه واهه ڪيو. پر ڳالهه صرف ايتري آهي ته سچ چئون سچ، لکون ۽ سچ ٻڌون..
چئو سچ، لکو سچ، ڏيو مان سچ کي،
سدا ڳالهه سچ جي چئو هي ساٿي.
باقي جستائين چاليهه اديبن جي بيان جو تعلق آهي ته ان مان هڪ يعني سائين امداد حسيني پاڻ ترديد ڪئي آهي، باقي ڏهن جي ترديد هڪ ٻئي حسيني سائين نثار حسيني ڪئي آهي ۽ انهن جا هن نالا به نه ڏنا آهن. ته اهي ڪهڙا اديب آهن. جن امداد جيان ان بيان کي هٿ ٺوڪيو ۽ ڪوڙو چيو گهٽ ۾ گهٽ نالي سان نروار ٿين ها ته چڱو هو. باقي ”ٻئي پاسا وڙهڻ“ ڪا سٺي ڳالهه به ته نه آهي. خبر ناهي اها ڪهڙي ترديد آهي، جنهن ۾ ترديد ڪندڙ پنهنجو نالو به ظاهر نٿو ڪري ۽ چئي ٿو ته ترديد ڪريو. پر بي نام، هاڻي چاليهه مان ڪهڙي خبر ته انهن ڏهن ۾ ڪير ڪير شامل آهي. حالانڪ دس نمبري ڪو سٺو انگ به ڪونهي.
هونئن به اهو هڪ محض عجيب اتفاق آهي ته علي بابا ۽ چاليهه چور ۽ دس نمبري جي نالي ۾ اسان وٽ فلمون پڻ آهن. اسان اڃا حيران آهيو ۽ پنهنجي اڻ ڄاڻائي تي افسوس ٿا ڪريو ته اهو علي بابا ڪير آهي؟ جنهن لاءِ چاليهه اديبن بيان ڏنو آهي. باقي سنڌيءَ ۾ گهڻا منشي گر موجود آهن. جن جي اهميت ئي ان ۾ آهي ته هڪڙن کي ٺاهيو ٻين کي ڊاهيو. ڪوئلي جي ڪاروبار ۾ هٿ منهن ۽ پير ڪارا ٿيندا آهن. پر جي منهن اڳي ئي ڪارو هجي ته پوءِ؟؟
اڄ جي شيطان ۽ تاجپوشي
هلال پاڪستان ۾ 21 اگسٽ تي خبر شايع ٿي آهي ته موري ۾ ڊرامو اڄ جو شيطان پيش ڪيو ويو ۽ ان موقعي تي شاعر وحيد هڪڙي جي تاجپوشي ڪئي ويئي، مان منجهي پيو آهيان. ته ان ننڍڙي خبر جو مفهوم ڪهڙو آهي؟ آخر ان ؟اڄ جي شيطان“ جو وحيد هڪڙي سان ڪهڙو تعلق آهي؟ ۽ ان عنوان جو ڊرامو پيش ڪري وحيد جي تاجپوشي ڇو ڪئي ويئي؟ وحيد جي تاجپوشي هڪ شاعر جي حيثيت ۾ ڪئي وڃي ها. اڄ جي شيطان جو ان سان ڪو تعلق سمجهه ۾ نه آيو ۽ نه ئي ان جي ڪا وضاحت ڪئي ويئي آهي ته وحيد هڪڙي جي تاجپوشي ڪهڙي سلسلي ۾ هئي. بظاهر اُن مختصر ترين خبر جا گهڻا رخ ٿي سگهن ٿا. پر اسان اها گذارش ڪنداسين ته صرف اوهان هڪ ماڻهوءَ کي مان ٿا ڏيو . ۽ اُن جي تاجپوشي ٿا ڪيو ته وري ٻئي طرف ان لاءِ موقعو ٿا ڳولهيو اڄ جو شيطان اها ڪا سٺي ڳالهه ته ناهي. توهان اُن جو نالو اڄ جو ڀلو انسان، اڄ جو شاعر به رکي سگهيا پئي. بهرحال اڄ جو شيطان منهنجي سمجهه ۾ نه آيو.
(روزاني هِلال پاڪستان ڇنڇر 4 سيپٽمبر 1999ع)