کدڙا فقير ۽ باب وولمر
ڄامشورو جي حوالي سان شاعرن تمام گهڻي بي نام ۽ نالي واري شاعري به ڪئي آهي.. سرمئيءَ شامن ۽ گلابي هوائن واري هن شهر ۾، ڪيترائي خواب پليا ۽ ڪيترائي سپنا گُهٽيا آهن. اڳي هتي هڪ ننڍڙو ڦاٽڪ هوندو هيو. اڄ اتي چڱو خاصو شهر ٿي ويو آهي. جنهن ۾ مين بازار به آهي. ته نيون اڏجندڙ ڪالونيون به چوٽان چوٽ آهن. جيتوڻيڪ هينئر هي مين روڊ نه رهيو آهي. پر هن جو اڄ به ساڳيو ئي سحر آهي.
ان ڄامشوري سان. مون جيان ڪيترن جون يادون به واڳيل آهن. ته ماضيءَ جا اهي سڀ حسين ارمان جيڪي ڪن جا پورا ٿيا ۽ ڪن جا پورا نه ٿي سگهيا ۽ پورا ٿي ويا. شهر قائم رهن ٿا. وڌن ويجهن ٿا. پر دلين جا ڪيترا ائين گهرڀريا ٺهيا، اڏيان ۽ ويران ٿي ويا. ان ڄامشوري ۾ تمام گهڻي ترقي ٿي. ايڏي ترقي ٿي، جو اڄ اتي، کدڙن فقيرن جا ملڪي فنڪشن به ٿين ٿا. جنهن ۾ لاهور، پشاور، بلوچستان ۽ سڄي سنڌ مان کدڙا اچن ٿا. ۽ پنهنجي گرو، ياسمين جي سالگرهه ڄامشورو ۾ ملهائين ٿا.
مان حيران ٿي ويو آهيان. ڏاڍو پريشان آهيان. صفا وائڙو ٿي ويو آهيان ته هتي ڄامشوري ترقي ڪئي آهي يا کدڙن؟ جو هتي کدڙا ايترا ته مضبوط ٿي ويا آهن. جو هو سڄي ملڪ مان هتي اچن ٿا. ۽ پنهنجي اڳواڻ عرف گرو ياسمين جي سالگرهه ڏاڍي ڌوم ڌام سان ملهائين ٿا. سنڌ ۾ کدڙن جو هي هڪ نئون آستانو وجود ۾ آيو آهي. جيڪو ظاهر آهي ته ڄامشورو جي سرهي هوائن ۽ جوڀن ۾. اڃان وڌيڪ وڌندو. جو هتي هر شئي وڌندي ڏٺي وئي آهي. مون کي اها به خبر ناهي ته ان جو دائرو ڪيستائين وڌيو آهي؟ ۽ ان جو اثر يونيورسٽين جي هن شهر جي ڪھڙن شعبن تائين آيو آهي؟
هونئن به هر شعبي ۾، خبر ناهي هن جنس کي چاهڻ وارا، ۽ ان جا حامي ڪيترا هوندا؟ پر سوال اهو به آهي ته کدڙا پاڻ چئون ڪنهن کي ٿا؟ ڏٺو وڃي ته هڪ ته فطري کدڙا ٿين ٿا، جيڪي ويچارا اڻپورا آهن. ٻيا وري شوقيه کدڙا ٿين ٿا. جيڪي سڀ ڪجهه هوندي به کدڙن کان متاثر ٿي، کدڙا ٿين ٿا. يا وري انهن کي ان پاسي ايندي ڪافي سهولتون. مراعتون ۽ رعايتون ڏنيون وڃن ٿيون. اڳي سنڌ يونيورسٽيءَ ۾، هتي کدڙا به نه ايندا هيا ۽ ان وقت ۾، سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ مڙس ماڻهن جو زور هوندو هيو ۽ گهڻو ڪري هتي سڀ مڙس ماڻهو ئي رهندا هئا. ۽ پوءِ ڀتيون اڀيون ٿيون، بسون روڪيون ويون ۽ آهستي آهستي رڪشن جي ترقي سان، هتي کدڙن به ترقي ڪئي. بحرحال هڪڙا ته جنسي کدڙا ٿين ٿا. جن پنهنجي گروءَ جي سالگرهه ملهائڻ جي همت ڪئي. هنن جي رواج ۾ گروءَ جي پوڙهي ٿيڻ تي کيس سمورو خرچ پکو ڏنو وڃي ٿو ۽ هو تحفي ۾ هڪٻئي کي ميڪ اپ، چوڙيون ۽ سينڊلون ڏيندا آهن. اها ٻي ڳالهه آهي ته هينئر ڪيترائي مڙس ماڻهو، سينڊلون ڏيڻ بجاءِ کائين ٿا. پر هينئر هن ڪئمپس ۾ مختلف جاين تي ويٺل همراهه، هنن کان به چٽ آهن، ۽ کدڙا گروپ ڏينهون ڏينهن ترقي ڪري رهيو آهي، جيڪڏهن وقت جو هي سلسلو ائين جاري رهيو ته پوءِ اهو سڃاڻڻ ڏاڍو ڏکيو هوندو ته ڪير مڙس ماڻهو آهي ۽ ڪير کدڙو؟؟ جو گهڻي ڀاڱي تاڙين وڄائڻ جو انداز ساڳيو ئي آهي. هڪڙا سڀني سامهون اچي نچن ٿا ۽ ٻيا آفيس ۾ جهمريون وجهن ٿا ۽ باقي سينسر ڪيون ٿا.
هي پروگرام جيڪو 13 مارچ 2007ع جي اخبارن ۾، بهتر انداز ۾ ڇپيو. هونئن به اخبارون يا ته اهڙا پروگرام تصويرن ۽ ڪئپشن سان ڇپينديون آهن، يا گهران نڪري پيار جو پرڻو ڪندڙن کي ڪوريج ملندي آهي. سياسي پارٽين جا بيان ته هنن جي مجبوري آهي. جو ورنه فون تي ڪلاسيڪل، نيم ڪلاسيڪل راڳ ٻڌن ٿا. باقي ويچارا اديب ۽ ادبي ادارا، سي ڪڏهن ڪيئن؟ ته ڪڏهن ڪيئن؟ جو انهن ۾ رپورٽرن جي پنهنجي ٻي ڌر به شامل هجي ٿي. سچ پڇو ته ملڪ ۾ هن کدڙا ڪلچر کي وڌندو ڏسي، سڀني سان گڏوگڏ اسان به خوش آهيون. جو اهڙن پروگرامن ۾ نوجوانن کي سستا فوٽو ۽ سستيون خوشيون ملن ٿيون. بئنڪاڪ جي شهر پتيا ۾، کدڙن جا شو ڏسڻ لاءِ سڄي دنيا مان ماڻهو اچن ٿا ۽ پوءِ ڪجهه ڀات (سڪو) ڏئي اهي به پنهنجا فوٽو ڪڍائين ٿا جيئن ڄامشورو ۾ جيڪو لڪاءُ پروان چڙهي رهيو آهي. اهو به هڪ تاريخي موقعو آهي. جو سنڌ جي شهرن ۾ اڳي کدڙن جون مڏيون تمام گهٽ ۽ خفيه هونديون هيون. پر هينئر حيدرآباد جي کدڙن جي کدڙا گليءَ وانگر سنڌ جي ڪيترن ئي شهرن ۾ اهي گليون کلي ويون آهن، جنهن ۾ ڪراچيءَ جي بوٽ بيسن ۽ صدر وارا علائقا، سکر ۾ ۽ لاڙڪاڻي جي اسٽيشن روڊ تي ته اهو سڀ ڪجهه آهي جيڪو ٻڌائڻ ۾ به شرم ٿو اچي اهو ئي سبب آهي جو سڄي سنڌ ۾، لاڙڪاڻي ۾ ايڊز جي مريضن جو تعداد تمام گهڻو آهي. پر اسين سڀئي ان سماجي ڪم کان غافل آهيون ۽ صرف ۽ صرف پنهنجي حصي جون تاڙيون ٿا وڄايون. ڄامشورو ۾، کدڙن جي ان محفل ۾، شهر جي ڪيترين ئي معززن، استادن ۽ شاگردن شرڪت ڪئي ۽ ان محفل ۾ شريڪ ٿي ان جي رونقن ۾ اضافو ڪيو.
ورلڊ ڪپ مان آئرلينڊ هٿان شڪست کائڻ کان پوءِ، اليڪٽرانڪ ميڊيا تي، سڀ کان وڌيڪ تنقيد شروع ٿي وئي آهي ۽ ان تنقيد ۾، جنهن ماڻهوءَ کي نشانو بڻايو ويو. اهو هو باب وولمر، ٽيم جو ڪوچ، پشاور وارن ته ان کي ڇڪيو ۽ سڄو ڏينهن مختلف چينلن تي اهو ڪم هلندو رهيو. تان جو اها خبر آئي ته باب وولمر وفات ڪري ويو.
چيو ويو آهي ته جميڪا جي شهر ڪنگسٽن جي هوٽل ۾، هو بيهوش مليو جنهن کي علاج لاءِ اسپتال آندو ويو، ۽ اتي ڊاڪٽرن چيو ته هي مري چڪو آهي. هڪ خبر اها به هئي ته هن جي نڪ مان رت وهي رهيو آهي ۽ هن الٽيون به ڪيون، ۽ اهو به چيو پيو وڃي ته هن کي ڊائريا به هئي. حقيقت ڇا آهي؟ پر آخر ۾ اهو به چيو پيو وڃي ته هن کي دل جو دورو پيو هيو.
ان کانپوءِ وري ساڳيا چئنل، هن جي تعريف ۾ شروع ٿي ويا. واهه جو ماڻهو هيو، هن خدمت ڪئي. هن هي ڪيو، هن هُو ڪيو ۽ مان هڪ دفعو ٻيهر حيران ٿي ويس ته هاڻي ميڊيا پنهنجو ريورس گيئر هنيو آهي. ۽ گهڻي وقت کانپوءِ ميڊيا جو هي ريورس گيئر هليو. هونئن به اسان جي ملڪ ۾، تمام گهڻا ريورس گيئر لڳندا آهن جو اسان سڀ ڪم، ڪنهن جي اشاري تي ڪندا آهيون، ته اسان جا ڪنڌ لڏندا آهن وات هلندا آهن ۽ پير چرندا آهن. هي سسٽم هر جاءِ تي آهي.
ميڊيا ۾ ڪرڪيٽ جي خراب ڪارڪردگيءَ تي جيڪا تنقيد ٿي رهي آهي. اها ان مان اميد هئي، ڪهڙي نئين ڳالهه ٿي آهي؟ ۽ نه ئي ڪو ان کي پنهنجي ناڪامي سمجهي ٿو. هتي ته پلاننگ به رولنگ ۾ ٿيندي آهي. اهڙي ماحول ۾ هر ڪو پنهنجي ڪرسيءَ سان چنبڙي پيو هوندو آهي. جو ان ۾ پئسو، اسٽيٽس ۽ لئه به آهي. هونئن به اسان پنهنجون ذميواريون قبولڻ لاءِ تيار نه هوندا آهيون. پر نڀاهڻ به چاهيندا آهيون. مثال وسيم باري کي ناڪاميءَ کانپوءِ چيو ويو ته هتي استعيفيٰ ڏيڻ جو رواج ڪونهي. تان جو وڃي ڇڪي ٻاهر ڪڍجي. پر معاملو سمجهڻ ۾ دير ٿئي ٿي ۽ هن سماج جو اهو وڏو الميو آهي ته هتي ڪو به پنهنجي ذميواري نٿو قبولي. ۽ هر ڪو پنهنجو بار ٻي جي ڪُلهي تي رکڻ لاءِ تيار آهي. گروپنگ ۽ لابنگ جي هن ماحول ۾، ڏنو وڃي ٿو ته اسان پنهنجون اخلاقي ذميواريون پڻ وڃائي رهيا آهيون ۽ اهڙو ماحول هڪ جاءِ تي نه، پر هر جاءِ تي جڙي رهيو آهي ۽ هتي هر ماڻهو ”ٽائيم پاس “ ٿو ڪري. قومن لاءِ اهڙو وقت زوال پذير هوندا آهي. ۽ هي جيڪو قومي زوال اچي رهيو آهي ان ڏانهن ڌيان ڏيڻ گهرجي ۽ اسان کي ڌيان ڏيڻو پوندو، جيڪڏهن ائين نه ٿيو ته پوءِ پاڻي سر مٿان گذري ويندو ۽ اسان سڀ ڪجهه ڏسندي به، ڪجهه نه ڪري سگهنداسين.
هينئر ميڊيا تي اهو تاثر پيو ڏنو وڃي ته باب وولمر شڪست جو صدمو برداشت ڪري نه سگهيو ۽ ان صدمي ۾ هو گذاري ويو. حالانڪه هو هڪ ڪوچ هيو، ۽ هن جو هن ملڪ سان به تعلق نه هيو، پر هيءَ ڳالهه جيڪڏهن صحيح آهي ته پوءِ وڌيڪ افسوس ٿئي ٿو. هن ملڪ جون مراعتون وٺندڙ، ڪرڪيٽ جي ادارن ۾ ڪم ڪندڙ ۽ ٽيم هلائيندڙن کي ان شڪست جو ڪو احساس نه هيو. جيڪڏهن اها ڳالهه صحيح آهي ته پوءِ انهن مان ڪيترن ئي ماڻهن کي مرڻ کپندو هيو. جو هن شڪست انهن جي آهي پر اهي اڻپوري ٽريننگ به هئي، جن ٽيم کي هن جاءِ پهچايو. اها شڪست انهن جي آهي پر اُهي هارائڻ کانپوءِ اڃان وڌيڪ ٿلها ٿي ويا آهن ۽ انهن جي منهن تي وڌيڪ سرهائي محسوس ڪئي پئي وڃي. انهن جا ڀلي ڪھڙا به سبب هجن، پر ميڊيا تي ڪٿي به، ڪنهن به ذميواري ۽ رانديگر پنهنجي شرمندگيءَ جو اظهار نه ڪيوآهي. نه ئي انهن مان ڪنهن پنهنجي ڪوتاهيءَ جو اقرار ڪندي، ذميواري قبولي آهي. ان حالت ۾، جيڪڏهن اها ڳالهه صحيح آهي ته باب وولمر کي ٽيم جي شڪست جي ڪري، صدمو پهتو ۽ هو ان صدمي ۾ فوت ٿي ويو. ته پوءِ ان ۾ ڪو به شڪ ناهي، ته سڄي ٽيم ۽ بورڊ ۾، هڪ ئي غيرتمند شخص هو، جيڪو پريشان ٿيو، شرمسار ٿيو ۽ هو ايڏي وڏي صدمي ۽ رنج کي برداشت ڪري نه سگهيو، ۽ ان ڳڻتيءَ ۾ فوت ٿي ويو. ڪرڪيٽ بورڊ جي سربراهه ڊاڪٽر نسيم اشرف قوم کان معافي ورتي آهي ۽ استعيفيٰ ڏني آهي ۽ انضمام الحق رٽائر ٿي ويو آهي. ڀلا جيڪڏهن ٽيم ان قابل به ڪانهي ته ڪرڪيٽ جي دنيا ۾ آيل نئين ٽيم کان به هارائي ته پوءِ ان ڪرڪيٽ بورڊ ۽ انهن رانديگرن کي قائم رکڻ مان ڪھڙو فائدو آهي؟ بهتر آهي ته ڪجهه سالن اندر نئين ڪرڪيٽ ٽيم ٺاهي هنن ارب پتي ڪرڪيٽرن مان جند ڇڏائي، هڪ نئين ۽ بهتر ٽيم جوڙڻ گهرجي، ۽ هنن جي خراب ڪارڪردگيءَ جو ڇيد ڪري، انهن کان حساب ورتو وڃي.
(روزانه خبرون ڪراچي خميس 22 مارچ 2007ع)