ايشيا. موروثيت ۽ عوام
ان ڪري ئي ڏکڻ اوڀر ايشيا ۾ گهڻي وقت کان سياسي خاندان جهموريت جي نالي ۾ اڀريا ۽ ڦهلجي ويا، اسان هتي ان جا سبب بيان نه ٿا ڪريون نه ئي ان موضوع تي وڌيڪ بحث ٿا ڪريون، پر ٿلهي ليکي ان کي بيان ڪرڻ جو مطلب رڳو اهو آهي ته اسان جي شعور يا لاشعور ۾ ڪٿي ڪنهن ڪنڊ پاسي بادشاهي شهنشاهي جو پرتو موجود آهي ۽ ماڻهن ۾ جنهن کي سياسي طور ”عوام“ چيو وڃي ٿو، انهن به خانداني ورهاست يا موروثيت کي قبول ڪيو آهي، ان ڪري هينئر سياست، نظرين ۽ اصولن بجاءِ خانداني اثرن هيٺ قائم آهي، سڌريل ۽ وڏن ملڪن ۾ ته اڃان تائين ٻئي پاسا هلن ٿا، برطانيا ۾ بادشاهت به آهي ته جهموريت به اِهڙي ئي نموني سان جپان، ٿائيلينڊ ۾ به ٻئي نظام هلن ٿا ۽ هلي رهيا آهن.
اسان جي هن سڄي خطي ۾ خانداني سياست پنهنجي عروج تي آهي، تمام گهڻا مثال موجود آهن، جن مان ڪجهه پيش ڪجن ٿا، سريلنڪا ۾، بنڊرا نائيڪي ماءُ ڌيءُ وزير اعظم رهيا، نهرو ۽ ان جي ڌيءُ اندرا ۽ پوءِ ان جو پٽ راجيو، هينئر ننهن سونيا جي هندستان ۾ حڪومت رهي، بنگلاديش جيڪو اڃان پنهنجي ارتقائي مرحلن ۾ آهي. اتي به شيخ مجيب جي ڌيءُ حسينه واجد وزير اعظم ۽ ضياالرحمان جي زال خالده ضيا وزيراعظم رهي. پاڪستان ۾ شهيد ذوالفقار علي ڀٽو ۽ شهيد بينظير ڀٽو پوءِ آصف علي زرداري ۽ نواز شريف ۽ ان جو ڀاءُ شهباز شريف اقتدار ۾ آهن. اهڙي نموني سان سياسي پارٽيون پڻ هڪ خاندان وٽ موجود آهن، مولانا مفتي محمود جي پٽ مولانا فضل الرحمان، خان غفار خان جي پٽ خان ولي خان ۽ هاڻي ان جي پٽ اسفند يار ولي، پنهنجو ”اٺوڳ“ وٺڻ لاءِ هينئر خان ولي خان جي گهر واري بيگم نسيم ولي خان پڻ هڪ ڌڙو ٺاهيو آهي. جنهن ۾ هاڻي طوفان شامل ٿيو آهي، ڪجهه وقت کان پوءِ زلزلو به شامل ٿي ويندو.
سنڌ ۽ بلوچستان جو ته مثال ڪهڙو ڏجي؟ اتي ته سياست آهي ئي گهراڻي ۽ اها به ملڪيت وانگر منتقل ٿيندي رهي آهي، درگاهون ۽ مدرسا ته هتي آهن ئي موروئي ۽ ذاتي عقيدا ۽ ملڪيتون سياست جو اهو سيڪ اقتداري جنرلن تائين به پهتو جتي انهن وٽ به خانداني طور سياست شامل ٿي وئي، اصغر خان جو پٽ عمر اصغر ضياءِ جو پٽ اعجاز الحق، اختر عبدالرحمان جو پٽ همايون اختر وغيره وغيره ان وهڪري ۾ وهي آيا.
هونئن به پاڪستان ۾ سياسي نرسري وڌيڪ ڦهلجندڙ ۽ پيداوار ڏيندڙ رهي آهي، هتي ته هر پارٽيءَ ۾ هر عهديدار پنهنجي پارٽي ٺاهي، يا جنهن کي به اخباري ۽ اشتهاري شوق آهي. ان پارٽي ٺاهي بيان بازي ۽ جڳ راضيءَ تي گذارو ڪندي پاڻ کي زنده رکيو آهي، جو هتي بنا ورڪرن، فنڊن ۽ آفيسن جي به سوين سياسي پارٽيون هلن پيون، نه صرف هلن پيون پر اليڪشن مهمن ۾ حصو وٺن پيون ۽ پوءِ حصو پتي ملڻ کان پوءِ هٿ کڻي حمايت جو اعلان به ڪن پيون.
هونئن به اسان سائوٿ ايسٽ ايشيا کي ڇڏي جيڪڏهن اڃان به اڳتي وڃون ته دنيا جو صوبيدار چوائيندڙ آمريڪا ۾ به ڪجهه وقت کان اهو رواج رائج آهي، ”بُش“ ۽ ”ڪلٽو“ وٽ به ته ساڳي ڪار آهي. سينئر بش ۽ جونئير بش آمريڪا جا صدر ٿيا، ڪلنٽن جي گهر واري هيلري ڪلنٽن آمريڪا جي پرڏيهي وزير (اسٽيٽ سيڪريٽري) رهي ۽ اهو سڀ ڪجهه به ”جهموريت“ جي نالي تي ۽ نظام ۾ ٿئي پيو، اهڙي طرح سان هتي فن ۾ ته اهو رواج ڪافي دير کان آهي. ته پيءُ ايڪٽر ته پٽ ۽ ڌيءَ به ايڪٽر پيءُ ڳائڻو ته پٽ ۽ ڌيءُ به ڳائڻي نه صرف اهي ڳائڻا پر پوءِ خاندان ان پاسي، پيءُ اديب يا شاعر، ته پٽ به وڃي گادي وسائي، جيڪڏهن پيءُ واپاري تي پٽ واپاريءَ، پيءُ ڊاڪٽر ته پٽ به ڊاڪٽر،، پيءُ انجنئير ته پٽ به انجنئير پيءُ استاد ته پٽ به استاد پيءُ ميڪنڪ ته پٽ به مڪينڪ ملطب ته اها خواهش ۽ ڪوشش ڪئي ويندي آهي پوءِ ته ڪٿي ان تي عمل ٿيو ته ڪٿي وري اولاد جي ”نڪمي“ هئڻ ڪري ايئن نه به ٿي سگهيو هوندو.
چوڻ جو مطلب اهو آهي ته اسان جي هن خطي ۽ سماج ۾، خانداني ڌنڌو ۽ ڪم ڪار کي وڌيڪ اهميت ڏني وئي آهي ۽ ڏني وڃي ٿي، مان سمجهان ٿو ته ان جا ٻه سبب آهن. هڪ ته اسان پنهنجي خانداني ورثي ۽ ڪرت مان نڪرڻ نٿا چاهيون ٻيو ته سائنٽيفڪلي جواب آهي ته انسان جي نسل ۾ ”جينس“ جي ڪري اها شيءَ منتقل ٿي رهي آهي، جنهن جي ڪري نه چاهيندي به ائين ٿي رهيو آهي ۽ ٿيندو.
ان ڪري ان جي جواز کي قبولڻ ۾ ڀلي ڪنهن کي اعتراض به هجي پر موروثي ورهاست کان بچڻ مشڪل آهي، ان جا اڃان وڌيڪ نقصان به آهن، ته هتي ڪيتريون ”بيماريون“ پڻ موروثي ورهاست ۾ ملن ٿيون ۽ هيڏي وڏي ترقي ڪيل سائنس به ان کي بچائي نه ٿي سگهي، سواءِ انهن سببن جي ته اوهان پنهنجيون خانداني شاديون، کاڌا تبديل ڪيو، جيڪو گهڻن جاين تي ممڪن ڪو نهي. ها ممڪن صرف اهو آهي ته اوهان ڀلي جيڪو وڻي ڪيو، پر عوام لاءِ ڪيو ۽ انهن جي ڀلي لاءِ سوچيو ڇا اهو ڪافي ناهي ته اوها حاڪم آهيو ۽ حاڪم ئي رهندئو؟
(روزانه عوامي آواز ڪراچي، سومر 31 مارچ 2014ع)