ذاتين ۽ ڳوٺن ۾ ورهايل ماڻهو
پوءِ وري اهو وقت به آيو ته ملڪ جي نالي ۾ ماڻهن جي مدد ڪئي وئي، سڃاڻپ شناخت جو هڪ نئون دور وجود ۾ آيو. جڏهن ٻاهر وڃبو هيو ته ملڪ جي حوالي سان ملي جيڪا خوشي ٿيندي هئي ڄڻ ته ائين لڳندو هيو ڄڻ ڪو پنهنجو مائٽ مليو آهي پرديس ۾ ديسيءَ جو ملڻ هڪ وڏي خوشي جي ڳالهه هوندي آهي. ان کانپوءِ سياست مظبوط ٿي وئي، ماڻهپو ڪمزور ٿيو. ۽ ماڻهو ورهائڻ شروع ٿيو. ان ورهاست ۾ جتي ڪيتريون ئي سياسي حرفتون هيون اُتي احساس محرومي به شامل هيو. جو هڪ پاسي سڀ ڪجهه ۽ ٻئي پاسي مسافري ۽ اجنبيت. اهو احساس انهي سياسي قلابازن نه صرف ملڪ کان ٻاهر پر ملڪ جي اندر به ڏنو جنهن ڪري ورهاست جي ان عمل ۾ واڌ ويجهه ٿيندي وئي. ان جو فائدو ۽ لاڀ وٺڻ لاءِ اڃان ان ۾ تيزي آئي ۽ ان کي هيٺين سطح تائين آندو ۽ وڌايو ويو- جن جي پويان ڪن مخصوص فردن جا ذاتي مفاد ۽ مفادن تي پردو وجهڻ ۽ انهن جي ڪمزوري کي لڪائي، وڌيڪ لٽ مار کي رائج ڪرڻ ۽ پنهنجا ذاتي مفاد وٺڻ وارو عمل شامل رهيو. ۽انهن جو فائدو انهن ”ايڪسپلائيٽرس“ کي مليو جن ذاتي مفادن جو هڪ نئون باب کوليو ۽ ورهاست جي ان هيٺيائين عمل کي هٿي ڏني. جنهن مسلمان ۽ ملڪ واري عالمگيريت کي ختم ڪري، هيٺائين سطح جي ذات ۽ ڳوٺ واري ورهاست کي جنم ڏنو. جيڪا غير فطري ۽ غير بنيادي ڳالهه آهي. يعني ماڻهن جي گهرن ڀرسان ڏنل ڀتيون به وڌيڪ اوچيون ٿي ويون. ۽ ذات جي ان ڳولها ۽ هجوم ۾ ڪيترائي اڻ ڄاڻ ڄاڻون ۽ ڪيترائي ڄاڻون اڻڄاڻ ٿي ويا. ۽ نوان ويڇا وجود ۾ آيا حرفتين ۽ چالاڪن اهو به رواج وڌو ته مذهب کي به ورهايو وڃي پوءِ انهن مذهب ۾ به ورهاست جو بنياد وڌو مذهب اندر فرقه پرستي کي به هوا ڏني وئي ۽ هڪٻئي کي جائز ناجائز کان وٺي اصلي حلال حرام جي حد تائين آندو ويو. اسلام جي عالمگيريت کي وڏو هاڃو ۽ نقصان ڏنو ويو. ٻئي پاسي واري ”نيشنلٽي“ اندر سب نيشنلٽيءَ کي جنم ڏنو ويو، جنهن جي باهه ۾ ڪيترائي ماڻهو ساڙيا ويا ۽ سڙندا رهيا ۽ انهن جو نقصان سڀني کي ۽ فائدو ڪن چند ماڻهن کي مليو. ان اڄڪلهه جيئن ته مان اندرون سنڌ ۾ آهيان ان ڪري محسوس ڪري رهيو آهيان. ته هي سياسي قلابازن هينئر سنڌ کي ذاتين، قبيلن، گروهن ۽ ڳوٺن ۾ ورهائي ڇڏيو آهي. ان ۾ مقامي مفاد پرست وڌيڪ فائدو وٺن ٿا. ۽ ان کي هوا به ڏين ٿا يعني فلاڻي جي ڪاڄ ۾ ، فلاڻو ذات ڀائي ۽ فلاڻو شهر واسي ايندو- فلاڻي جي جيهڙي لڙ بکيڙي ۾، فلاڻو فلاڻو ايندو جو اهو ساڳي قبيلي سان تعلق رکي ٿو. بنا ڪنهن حق ۽ انصاف جي اهڙي نموني سان سنڌ اندر- اندرون سنڌ ۾ ٻروچ ۽ سنڌيءَ جو تڪرار پڻ وڌايو پيو وڃي. ان سان گڏ سنڌي ۽ سرائڪيءَ جي تضاد کي به اڀاريو پيو وڃي پر ڪو به ان کي روڪڻ لاءِ اڳيان نٿو اچي. حالانڪ اهي سڀئي حالتون ۽ رواج هتي صدين کان جيئن جو تيئن حالتن ۾ آهن ۽ اڳ انهن ۾ اها تعصب پرستيءَ واري لهر نه هوندي هئي. اڄڪلهه هڪ نئون اشو ۽ مسئلو بڻايو ۽ پيدا ڪيو پيو وڃي جنهن ۾ ڪجهه ذاتي تڪرارن کي قبائلي روپ ڏنو پيو وڃي.جنهن سان ڏوهارين ۽ ڏوهن کان سواءِ هٿي ملڻ جو ٻيو ڪو به فائدو نه ملندو. سواءِ ڪن ماڻهن جا ذاتي مفاد حاصل ٿيڻ جي باقي سمورو نقصان آهي. ۽ اهو فائدو به هر ماڻهو نه پر اهي چالاڪ، شاطر ۽ رانديگر وٺن ٿا. جن جو اهو ڌنڌو آهي، هينئر بذات خود دنيا هڪ ننڍڙو ”گلوبل ڳوٺ“ ٿيندي پئي وڃي. اتي قومن ۽ ملڪن کي ذاتين ۽ ڳوٺن ۾ ورهائڻ وارو اهو عمل اڳتي جيڪا باهه لڳائيندو! اها باهه گذريل سموري باهه کان وڌيڪ خطرناڪ هوندي. اڃان به وقت نه ويو آهي ضرورت ان ڳالهه جي آهي ته اچو ته گڏجي ڪري مذهب، ملڪ ۽ قوم جي گڏيل خدمت ڪريون ۽ ذاتي ۽ ذاتين جي ٿيندڙ ورهاست کان بچايون (هوئن به اسان مذهب ۽ ملڪ کان ٻاهر نڪري به نٿا سگهون) جنهن جو مظاهرو سنڌ ۾ لاڙڪاڻي ۽ شڪارپور ۾ ٿي رهيو آهي شڪاپور اندر شيخ صاحبان جيڪو نظريو پيش ڪري رهيا آهن اهو انعام شيخ جي لکڻين جي ابتڙِ آهي ۽ شڪارپور ۾ قبائيلي تڪرار پڻ سنڌي ٻروچ تڪرار کي وڌائي ٿو حالانڪ هتان جو ٻروچ به سنڌي آهي ۽ پڪو آهي اسان جي عالمن، اڪابرن، هڏڏوکين ۽ قومي ليڊر کي هنن ٽانڊن کي وسائڻو پوندو، جيڪي ايندڙ ڪنهن وڏي ڀڀڙ جو ڏس ڏين ٿا
(روزانه هِلال پاڪستان ڇنڇر 22 جون 2002 ع)