ڪالم / مضمون

آئينا ۽ عڪس

هي ڪتاب ”آئينا ۽ عڪس“ نامياري شاعر، ليکڪ ۽ ڪالم نگار ذوالفقار سيال جي ڪالمن جو موجموعو آهي.

هي ڪتاب چانڊوڪي پبليڪيشن، لاڙڪاڻو/ ڪراچي پاران 2015ع ۾ ساحل پرنٽرز وٽان ڇپرايو ويو.
Title Cover of book آئينا ۽ عڪس

ماستر جي مار، گهران نڪتل ٻار

سنڌ ۾ شروع شروع ۾ پرائمري تعليمي نظام ڪنهن حد تائين ٺيڪ هو، نصاب کان وٺي ڪلاسن تائين تمام گهڻي محنت ڪئي ويندي هئي ۽ شاگردن کي قابل ۽ لائق بڻائڻ لاءِ نه صرف بھترين طريقي سان پڙهايو ويندو هو ته انهن کي هوم ورڪ پڻ ڏنو ويندو هو. ۽ قلم، سليٽ جو ڪم ڏئي ڪلڪ ڦرهي ڏئي انهن جي هينڊ رائيٽنگ کي سڌاريو ويندو هو پر ”هِجي“ ڪرائڻ جي پڻ مشق ڪرائي ويندي هئي، شاگردن جي حاضريءَ تي ڌيان ڏنو ويندو هو ۽ انهن جي غير حاضريءَ تي استادن پاران سندن والدين کي خط لکي آگاهي ڏني ويندي هئي ۽ تلقين ڪئي ويندي هئي ته هو آئينده انهن جي حاضريءَ کي يقيني بڻائڻ، اڳ جا استاد ڏاڍا محنتي هوندا هيا، هو پاڻ به ريگيولر رهندا هيا ۽ شاگردن جي حاضريءَ کي پڻ چيڪ ڪندا هيا.
اهو ئي سبب هئو جو سنڌ جي پرائمري تعليم انتهائي مضبوط هوندي هئي ۽ ان وقت خاص ڪري ٻهراڙي جا شاگرد ڏاڍا شٺا هوندا هيا، ذهين هوندا هيا ۽ انهن جي هينڊ رائيٽنگ موتيءَ جا داڻا هوندي هئي.
پوءِ قوم ترقي ڪئي، اسيمبليون آباد ٿيون ۽ استاد ڪوٽا سسٽم تحت نوڪرين ۾ آيا، اسان جي عوامي نمائندن زبردست ڪم ڪيا. هنن ماڻهن کي نوڪريون ڏنيون ۽ نوڪرين جي ان مليل ڪوٽا ۾ نڪمدارن، منشين، دوستن ڳوٺاڻن جي نااهل، اڻ پڙهيل، نڪمن ڇوڪرن کي پرائمري استاد طور نوڪريون ڏنيون ويون. آباد اسڪول ويران ڪيا، پگهارون استادن طور کڻندڙن پنهنجون ڊيوٽيون ۽ نوڪريون اوطاقن، ڪارخانن ۽ ٻين جاين تي ڀوتارن جي نگراني ڪندي ڪيون ۽ اسڪول اجڙيا، ويران ٿيا ۽ پرائمري تعليم تباهه ٿي وئي، جيڪا اڃا تائين سڪرات ۾ آهي ۽ اعليٰ آفيسرن کي پڻ ڪوٽا ۽ ڪمداري واري خاصيت تي مقرر ڪيو ويو، جن سپر وائيزر وارو ڪم ڇڏي ڏنو جو جونيئر آفيسر هاءِ پوزيشن تي ان لاءِ ئي رکيا ويا، جيئن هو اڳتي ڀتو پهچائين ۽ خاص نوڪري ڪري پنهنجي چاڪري واري پوزيشن کي برقرار رکن.
جنهن سان برابر ڀريل پيٽ ڀريا، بکيون ڪکيون ڀريون پر سنڌ مان خاص ڪري ڳوٺن مان پرائمري تعليم ختم ٿي وئي، جنهن جو وڏي ۾ وڏو نقصان سنڌ کي ٿيو جو سنڌي شاگرد جي پيڙهه ڪچي رهي، جنهن کي اڳتي ۽ اعليٰ تعليم ۾ نه صرف تڪليفون آيون پر هو ٿلهي ليکي ڄڻ ته ميرٽ مان آئوٽ ٿي ويو ۽ سنڌ جي حب ۾ آهيو انهن استادن پنهنجي ماڻهن ۽ ڌرتيءَ سان پيٽ جي عيوض جيڪو ڪيس ڪيو آهي، ان کي نظر انداز نه ٿو ڪري سگهجي.
اڄوڪي تعليم جو رواج ئي ڪجهه نرالو آهي، شهرن ۾ وڏا وڏا ٽيوشن سينٽر کليا پيا آهن، جن جي ڳرين فين ۽ رنگ برنگي ڪتابن ۾ والدين وڪوڙجي چڪا آهن، ٻيو ته اهو هڪ سماجي ”اسٽيٽس پڻ ٿي ويو آهي ته سرڪاري اسڪولن کي ڇڏي پرائيويٽ اسڪولن ۾ پڙهائڻ ۽ ٽيوشن سينٽرن ۾ داخلا وٺي ڏيڻ نه صرف ضروري آهي پر ائين نه ڪندڙ ڄڻ ته سماج ۾ پوئتي پيل ڄٽ ۽ نالائق چيا وڃن ٿا.
ٻئي پاسي وري پرائيويٽ اسڪول هڪ انڊسٽري ٿي وئي آهي، جتي تعليم جي نالي ۾ ڪمائي جو بنياد رکيو ويو آهي. ميٽرڪ ۽ انٽر پاس ڇوڪرا، استادد ٿي پنهنجي ئي معياد جي ڪلاس يعني ميٽرڪ ۽ انٽر کي پڙهائين ٿا ۽ انهن جا ڪلاس وٺن ٿا ۽ انتهائي گهٽ پگهار تي نوڪريون ڪري، گهٽ ۾ گهٽ اهڙا استاد پنهنجو پيٽ پالين ٿا، پرائيويٽ اسڪولن جي ميار ۽ مقدار کي ڪوبه چيڪ نٿو ڪري، بس سڄو ڪم ڀتي تي هلي ٿو ۽ پوءِ ان انڊسٽريءَ مان ڪيترائي پلجن ٿا. آفيسر به خوش، عوامي نمائندا به خوش، والدين به خوش ۽ سرڪار به خاموش، جو ڀلا لکين روپيا خرچ ڪري اسيمبلين ۾ پهچندڙ ڪو ڏوهه ڪيو؟ انهن جو سڄو ڪم الله جي فضل سان ٺيڪن، ٽرانسفر ۽ پوسٽنگ ۽ تحفن مان ٿي وڃي ٿو ۽ سڄو مور، منافعي سان موٽي اچي ٿو پر اڃا جيڪڏهن ڪا وزارت ملي ته ايندڙ سالن جي پلاننگ ۽ خرچ پڻ پڪ سان رزرو reserve هوندو.
اڃا وڌيڪ تعليم جي تباهي، يونين سازي ڪئي آهي، استادن تي ڪو قدم کڻو، يونين زندهه آباد، اصل طوفان اٿندو، حق ڳڻائبا ۽ ڪو به ايڪشن يا تاريخي ڪاروائي نه ٿيندي ، بس آيو ويو ٿي ويند، حالانڪه تعليم جي تباهيءَ جو نوٽس استادن جي تنظيمن کي پاڻ وٺڻ گهرجي. انهن کي سمورو نظام مانيٽر ڪرڻ گهرجي ۽ ڪوتاهي ڪندڙ استادن جو نه صرف بائيڪاٽ ڪيو وڃي پر انهن تي ڪاروائي پڻ ڪئي وڃي پر افسوس اهو ڪم جيڪو نه ڪرڻ گهرجي، ڪيو وڃي ٿو.
اڄ ڏينهن تائين استادن جي تنظيم ڪنهن گوسڙو استاد تي ڪو قدم کنيو آهي، ڪنهن نااهل استاد کان پڇاڻو ڪيو آهي؟ ٽيوشن نالي ۾ شاگردن کي تنگ ڪندڙ مجبور، ڪندڙ ڪنهن استاد کي روڪيو آهي؟ جونيئر استادن کي هيڊ ماستر مقرر ڪرائڻ/ڪرڻ جو نوٽس ورتو آهي؟ بلڪل نه پر انهن تنظيمن استادن جي حقن جي نالي ۾ نااهل ماڻهن کي همٿايو آهي، انهن جي مدد ڪئي آهي ۽ انهن کي تحفظ فراهم ڪيو آهي.
اسين سڀ سنڌ جا سڄڻ آهيون ۽ اسان کي پرائمري تعليم ڏانهن ڌيان ۽ توجهه ڏيڻ گهرجي جو اهو هڪ اهم ۽ بنيادي نڪتو آهي، اسان کي پنهنجي ڌرتي ۽ قوم سان ڪميٽڊ رهڻ گهرجي، اسان جي استادن کي ٻار کي خوامخواهه مارڪٽ ڪرڻ کان پري رهڻ گهرجي ۽ والدين کي پڻ اها ڳالهه نظر انداز ڪرڻ گهرجي ۽ تعليم کي سائينسي انداز سان پڙهائڻ ۽ پڙهڻ گهرجي، 8 آگسٽ جي اخبار ۾ جيڪا ڇرڪائيندڙ خبر ڇپي آهي، ان ٻين جيان مون کي به پريشان ڪيو آهي غريبن جي ٻارن کي وڌيڪ پيار سان پڙهائڻو پوندو، خبر جا تفصيل هي آهن.
ڄامشورو لڳ سپر هاءِ وي تان موٽر وي پوليس ٻن معصوم ٻارڙن 5 ورهين جي ڪاشف ۽ 6 ورهين جي انمول کي اسڪولي ڊريس ۾ هٿ ڪري ورتو آهي، پوليس موجب ٻئي ٻارڙا سڪندر آباد ڪوٽڙي جا رهواسي آهن، جن کي والدين مارڪٽ ڪري اسڪول موڪليو پر سبق ڪچو هجڻ ڪري ماسترياڻي جي تشدد جي خوف کان وارثن کي بغير ٻڌائڻ جي پنجاب وڃي رهيا هيا. انهن ٻارڙن جو چوڻ هيو ته اسان جو سبق ڪچو آهي، ميڊم مار ڏيندي، تنهن ڪري اسان پنهنجي ڀيڻ ڏي پنجاب وڃي رهيا آهيون، جڏهن ته ٻارن جي ڪتابن واري ٿيلهي مان تلاشي ورتي وئي (جيڪو پوليس جو ڪم آهي، هو ٻارن کي به نٿا بخشين) جن ۾ ڪپڙن جو هڪ جوڙو ۽ ماءُ طرفان ڏنل ٻن رپين جا سڪا مليا، جنهن جي آسري تي هو گهران نڪتا هئا. (ان کان پوءِ قلم نٿو هلي)
(روزانه خبرون ڪراچي، آچر 10 اگسٽ 2008ع)