عوامي ڪچهري
شهيد ذوالفقا علي ڀٽي جي حڪومت ۾ ڪنهن به ڪامريڊ يا عوامي نمائندي کي اها همت نه هوندي هئي جو ديناداستي ڪا بي واجبي ڪري يا ڪو ظلم، نا انصافي ڪري، کيس خبر هوندي هئي،ته وزير اعظم جي عوامي ڪچهريءَ ۾ ويهڻو آهي ۽ اُتي هر ڪنهن ڳالهه جو جواب ۽ حساب ٿيندو، اتي ان ڪچهري ۾، غريب ۽ مسڪين کي اهو حق حاصل هوندو هو ته، اهي ڪابه ڳالهه، ڪابه دانهن ڏيندا هئا، ۽ دانهين ٿيندا هئا، پوءِ شهيد ڀٽو، انهن کان، ان ڪچهريءَ ۾ پڇندو هيو، اُتي سچ کي لڪائڻ ڏاڍو اوکو هوندو هيو ۽ اهو آفيسر يا عوامي نمائيندو. چپ ٿيندو هيو يا اڳتي لاءِ ائين نه ڪرڻ جي خاطريءَ ڏياريندو هيو. يا وري معافي گهرندو هيو. ڀٽو صاحب ڪنهن کي به نه بخشيندو هيو. ۽ ان جي سماجيءَ، سياسي رتبي جي پرواهه نه ڪندو هيو.
دانهين نه ٿجو، اڳتي نه ٿيندو ۽ پوءِ واعدا ۽ اقرار ٿيندا هئا. وزير اعليٰ کان وٺي صوبيدار تائين پيا ڏڪندا هئا.
ڀٽي صاحب جون اهڙيون عوامي ڪچهريون، تاريخ جو هڪ حصو آهن ۽ عوامي شعور جو هڪ نئون مثال آهن. لاڙڪاڻي ۾ اهڙيون ڪچهريون ٿينديون هيون. جن ۾ ڀٽو صاحب، ميرن، سيرن، گدلن سدلن ماڻهن جون ڳالهيون ٻڌندو هيو ۽ ڪم ڪندو هيو. عوامي ڪچهريءَ ۾ ٿيل ڪو به آرڊر، آخري آرڊر هوندو هيو، مجال آهي جو ڪم نه ٿئي، يا ڪا دير ٿئي، لاڙڪاڻي ۾ ٿيل هڪ عوامي ميڙ ۾، ٻيڙيون ٻڌندڙ مزدورن دانهون ڪيون. ته سائين ايس پي (پوءِ اهو صاحب ڊي آءِ جي ٿيو.) گاريون ٿو ڏئي. ۽ اچڻ کان روڪي ٿو. شهيد ڀٽي صاحب ايس پي ڏانهن ڏٺو ۽ دانهين ٿيندڙ کان پڇائين ته انگريزي ڄاڻيندو آهين؟ ان عرض ڪيو ته نه سائين شهيد ڀٽي صاحب چيس ته جيئن مان چوان، اوئين چئه! پوءِ ڀٽي صاحب انگريزي ۾ چيو، ”پاور از ڪرپٽ بٽ ايبسوليٽ پاور از ايبسوليٽلي ڪرپٽ“ مزدور چيو سائين، ايس صاحب کي هدايت ڪيو. شهيد ڀٽي صاحب وراڻيو، بس سمجهي ويندو. ايس پي صاحب انگريزي سمجهي يا نه ! ڳالهه ضرور سمجهي ويو.
لاڙڪاڻي ۾ ڏوڪري ۾ ڪيل ڪيترن ئي ”ڪچهرين“ ۾ وزيرن کي پڻ دڙڪا ملندا هئا. ۽ انهن عوامي ڪچهرين جي ڪري سڄي سنڌ ۾ ماڻهن لاءِ عوامي دٻاؤ هوندا هئا. مجال آهي ڪر وڏيرو يا ننڍيرو ڪنهن عام ماڻهوءَ کي تنگ ڪري يا ڪو ڪامورو ڪڙو ڪو غير قانوني قدم کڻي ڀٽي صاحب جي وقت ۾ حقدارن سان ڪڏهن ڪو ظلم نه ٿيو، نه ئي ڪنهن کي سچ ڳالهائڻ تي عام ماڻهوءَ کي وڏي واڪ شاباس ڏني ويندي هئي، جنهن سان ماڻهو ۾ حوصلو وڌندو هيو، ۽ غريب طبقو پنهنجو عرض پيش ڪندو هيو ۽ اگهجي ويندو هيو. شهيد ڀٽي صاحب جي زماني ۾ گهڻو ڪري ڪم ورڪرن ۽ سينئر ماڻهن جا ٿيندا هئا ۽ ذهين ۽ هوشيار شاگرد کي پڻ اسڪالرون ۽ نوڪريون مليون، عوامي ڪچهريءَ ۾ پهنچندو بنا سفارش جي ڪيئي ماڻهو اعليٰ عملدار ٿي ويا ۽ وڏين نوڪرين وارا پڻ- جنهن جو مثال اڄ اهي ماڻهو ويٺا آهن، جيئرا جاڳيندا ثبوت آهن. ڀٽي صاحب سياست کي هڪ نئون موڙ ۽ رستو ڏنو. ان وقت ۽ اڄوڪي وقت وٿي آهي. ماڻهو اڄ به ان وقت کي سنڀالن ۽ چاهن ٿا. جيڪڏهن اڄ به اهڙيون عوامي ڪچهريون شروع ٿين ته يقينن عوام آزاريندڙ ماڻهو ۽ نمائندا، منهن لڪائيندا، عوام خوش ٿيندو، جو ڪٿي نه ڪٿي دل جي ڳالهه چوندو ۽ ڪندو هينئر هڪ عام ماڻهو پنهنجي دانهن ڪٿي پهچائي؟ ڏس ڪو ڏانءُ؟؟؟
(روزانه عبرت حيدرآباد، 18 مارچ 1990ع)