سنڌي ماڻهو ۽ ايڪهين صدي
شل نه ايندي ويندي نظر پوي، اصل کنهه کنها، عزت وارا اکيون هيٺ ڪيو. زهر جا ڍڪ پيئون هلندا وڃن، ته پنهنجي عزت پنهنجي هٿ ۾ آهي، ڇنڊي ڦوڪي، وري پٽڪو رکڻو آهي، جو ڪنهن نه ڏٺو ته چڱو جي ڪو دڪاندار آهي. اوهان سودو گهرو اهڙو جواب ملندو ڪونهي يا وري هيترا روپيا ڪلو وٺڻو اٿئي ته وٺ نه ته وقت ضايع نه ڪر محسوس ائين ٿيندو ڄڻ اوهان سودو نه پر سڱ گهريو آهي. دخل تي ويٺو ڄڻ صوبائي سيڪريٽري يا ڪو ڪمشنر هجي، اسٽائيل ئي نرالو، ڪهڙيون ڳالهيون لکون، ڪهڙيون ڳالهيون نه! جو پنهنجو ئي منهن آهي ۽ پنهنجو ئي.....
ڇا ايڪويهين صديءَ ۾ اسان، ان جهالت ۽ ٽرڙپائپ سان داخل ٿينداسين؟ يا سوڪ سينس (سمجهه/شعور) ۽ ڪميونٽي ويلفئير (سٿ ساٿ جي ڀلائي) جو جذبو کڻي اينداسين؟
اسان ماضيءَ جا مثال سامهون رکندي، جن ۾ سنڌي وزيرن جيڪو سنڌ کي نقصان رسائي، پنهنجو ڀڀ ڀريو آهي، ان جو ڪو مثال نٿو ملي، ڪهڙا نالا کڻي ڪهڙا کڻون. ملڪ سڄو مٺائي آهي، هر ڪو حاتم طائي آهي، سڄي دنيا ۾ ايڪويهين صدي جي پلاننگ جاري آهي. ڇا اسان پنهنجي ديس قوم لاءِ به ڪو مجموعي طور ڪم ڪر رهيا آهيون. يا پنهنجي وحشت ۽ درندگيءَ جي تاريخ دهرائينداسين؟؟؟ بهرحال جيها جي تيها مون مارو مڃيا- چوندا رهيا آهيون ۽ رهنداسين.
پر اسان وٽ پنهنجي نئين نسل جي ٽريننگ لاءِ ڪو به پلان ڪونهي، ان ۾ به ڪو شڪ ناهي ته اسان پنهنجي ايندڙ نسل کي ڪو به روشن دڳ ناهي ڏسيو، اسان سڀئي سهڻن کاتن ۾ پئسا ڏئي يارن جي آسري ۾ پنهنجي نوجوانن لاءِ صرف ڊگريون وٺي رهيا آهيون، پر هن ٽيڪنالاجي ۽ ڪمپيوٽر جي صدي ۾ اسان ڪا به پلاننگ (منصوبا بندي) ناهي ڪئي. ڪميونيڪيشن جي ذريعي دنيا کي بلاشڪ هڪ ننڍڙو ڳوٺ بڻائي ڇڏيو آهي. ۽ ان جو اثر عام ماڻهن تائين به پهتو آهي. هينئر سنڌ ۾ به ننڍڙن جهوپڙن نما هوٽل ۾ ڊش اينٽينا لڳل آهي. جيڪي دنيا ۾ ٿيندڙ تبديلين کان پل پل آگاهه آهن. ڀلي انگريزي زبان کان ناواقف هجن پر ويولائيزيشن ۾ ٿورو گهڻو محسوس ضرور ڪري رهيا آهن. هينئر زبان جي محتاجي پڻ ختم ٿي رهي آهي. سنڌ ۾ صرف سنڌي زبانن ۾ روزانو پنجٽيهه 35 اخبارون نڪرن ٿيون. ۽ اهو انگ اردو اخبارن کانپوءِ پاڪستان ۾ اخبارن جو وڏو انگ آهي، آخر اخبارون هلن ٿيون ته نڪرن ٿيون نه ۽ اخبارن ۾ جيڪا ڇپائيءَ جي ٽيڪنالاجي آهي. اها ملڪ ۾ ڪيترين ئي انگريزي ۽ اردو اخبارن کان بهتر آهي. جنهن ۾ دنيا ۾ ٿيندڙ اهم واقعا رنگين ڇپائي سان ڇاپايا وڃن ٿا. اهڙي طرح اطلاعات جا ٻيا ذريعا جن کان اسان عام ماڻهو پڻ واقف آهي. جنهن ۾ بي بي سي جون خبرون اوهان ڳوٺ ۾ وڃو، ڪراڙا ۽ جوان ريڊيا ڪنن تي لڳايو ويٺا هوندا، ان کانسواءِ طب ۽ ٻين شعبن ۾ جيڪي نيون ايجادون ٿيون آهن. انهن جو اثر ۽ فائدو عام ماڻهن تي پيوآهي. هينئر وڏن شهرن ۽ ضلعن ۾ بُڪي جي صفائيءَ جون مشينيون بنا آپريشن جي پٿريءَ جو نيڪال آهي- اُهي ڳالهيون آهن. جن جو سنئون سڌو اثر هاڻي هر ماڻهو تي پيو آهي. ۽ هر ماڻهو انهن جي فائدن کان واقف آهي. ايڪويهين صديءَ ۾ اسان جون ترجيحات ڪهڙيون آهن؟ ايڪويهين صديءَ ۾ اسان جون ضرورتون ڪهڙيون آهن؟ يا وري ايڪويهي صديءَ ۾ اسان کي سماجي ڀلائي لاءِ ڪهڙا پروگرام ۽ سڌارا ترتيب ڏيڻ گهرجن، زنده قومن ۽ زنده دل ماڻهن کي ان تي سوچڻ گهرجي ۽ ان بحث کي عام ڪرڻ گهرجي. ان سان اسان جي قومي بقا ۽ آئيندو روشن ٿي سگهندو. اميد ته اسانجا دانشور ۽ عالم ان اهم باب ڏي ڌيان ڏيندا.
شاعر/ مضمون نگار شامل آهن هن پاسي ۽ اهڙن حقيقتن ڏانهن به ڌيان ڏنو وڃي ۽ سنڌي ادبي بورڊ، سنڌالاجي ڪلچر ڊپارٽمينٽ ۽ ٻيا سرڪاري ادارا جيڪي صرف سندن آفيسرن ۽ گهڻگهرن جا ڪتاب ڇپائي رهيا آهن. انهن کي ڪجهه پوءِ ڀلي اهو ٿورو ڪم ٿي ڇو نه هجي ڪوالٽيءَ ڏانهن به ڌيان ڏيڻ گهرجي شايد ائين به نه ٿي سگهي. جو ان جو شڪار هميشه سنڌي لکندڙن ئي رهيو آهي. جيڪو هميشه ٽه واٽي ۽ چؤاٽي تي بيٺو آهي.
(روزانه هِلال پاڪستان ڇنڇر 20 نومبر 1999ع)