ملڪي آزادي جو جائزو
اَتَاْمُرُوْنَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ اَنْفُسَكُمْ وَ اَنْتُمْ تَتْلُوْنَ الْكِتٰبَ١ؕ اَفَلَا تَعْقِلُوْنَ
ماڻهن کي نيڪي جي هدايت ڪرڻ ۾ پاڻ کي وساري ڇڏيو ٿا مقدس ڪتاب پڙهو ٿا پوءِ عمل ڪرڻ
سنڌي ماڻهو انگريز حڪومت جي لشڪر ۾ ڀرتي نه ٿيا، نه هندوستاني ڏيهي رياستن خلاف سامراجي حمايت ۾ وڙهيا، نه وري سرڪاري مفاد خاطر دنيا جي ٻين ملڪن سان وڃي لڙيا پر سامراج جي اهڙين حڪمت عملين جي ابتڙ سنڌي ماڻهو سنڌ جي آزاديءَ جي لاءِ انگريز سرڪار سان سنڌ ڌرتيءَ مٿان ويڙهه ڪندا رهيا، ٻئي طرف سياسي ميدان ۾ سنڌين هند جي سياستدانن جي ڀرپور مدد ڪندا آيا، کين سنڌ ۾ دعوتون ڏئي جلسا جلوس ڪرائيندا هليا، دهلي، لکنئو وغيره آزاديءَ جي ڪانفرنس ۾ هر وقت شريڪ ٿيندا رهيا.
ترڪيءَ جي خلافت جي مدد ۾ سنڌين انگريزن خلاف سنڌ اندر اڀ ۽ ڌرتي هڪ ڪري ڇڏيا، هجرت تحريڪ ۾ به گهڻو اڳرا ۽ تيز هئا، انهن تحريڪ جي ڪري سنڌين کي ڪافي جاني مالي ڇيها رسيا، جنهن ڪري معيشت جي ميدان ۾ ڪيئي سال پوئتي هليا ويا.
پاڪستان ۽ اسلام دوستيءَ جي ڪري ڪانگريس کي ڇڏي مسلم ليگ اختيار ڪيائون، قائد اعظم کي دعوتون ڏئي سنڌ ۾ گهرايو ويو، 1938ع ۾ کيس سنڌ جو دورو ڪرايو ويو.
1947ع ۾ سنڌين دهليءَ ۾ وڃي قائد اعظم کي جماعت سميت دعوت ڏئي سنڌ ۾ آندو، جتي کين پاڪستان هلائڻ لاءِ آفيسون، بنگلا، جايون، پلاٽ ڏنا ويا، جن جي قيمت اربين رپيا هئي، نئين ملڪ کي هلائڻ سنڌ جو خزانو به ڏنو ويو، اهڙن سنڌ جي ڏنلن اثاثن جي واپسي سنڌ حڪومت کي ڪڏهن به نصيب نه ٿي سگهي.
پاڪستان ٿيڻ کان چند مهينا پوءِ سنڌ جي وڏي وزير خان بهادر محمد ايوب کهڙي کان ڪراچيءَ جي گهر ڪئي وئي، جنهن ۾ هن انڪار ڪيو، ۽ سنڌ اسيمبليءَ مان يڪ راءِ بل بحال ڪرايو ته ڪراچي سنڌ کان جدا ڪري مرڪز کي نه ڏني ويندي، تنهن هوندي به هن جي وڏ وزارت ختم ڪري هن مٿان ڪيس داخل ڪيا ويا ۽ سياسي بندشون لڳايون ويون.
ڪراچي سنڌ کان زوري کسي پاڪستان کي ڏني وئي، جيڪو قدم کنيو ويو سو جمهوريت جي مانڊاڻ مٿان پهريون غير قانوني ۽ انڌيري وارو حملو هو، پوءِ ته سنڌين سان ڏاڍائين ۽ بي انصافين جا دروازا کلندا رهيا.
1955ع ۾ ون يونٽ کڙو ڪري سنڌ جي صوبائي حيثيت ختم ڪئي وئي، ون يونٽ جو سبب ڄاڻائي، پنجاب ۽ سرحد صوبي جا ماڻهو به سنڌ ۾ ڪاهي پيا، 1955 ۾ ڪوٽڙي بئراج ۽ 1963ع ۾ گڊو بئراج تيار ٿيون ۽ بئراجن جا لکها ايڪڙ زمين مٿان پنجاب جا چوڌري، ملڪ جا ريٽائرڊ ڪامورا، ڪرنل جنرل ڌوڪي آيا، زمين خريد ڪندي ڪندي ٿوري وقت ۾ سنڌ اندر مستقل ڪالونيون ٺاهي ويهي رهيا.
مٿين لُٽ، ڦر، ڌاڙي ۽ ڏاڍ خلاف سنڌين واويلا ، هاءِ گهوڙا ۽ دانهون ڪرڻ شروع ڪري ڏنيون، پمفلٽ، ڪتاب، رسالا ۽ اخبارون وغيره جي وسيلي جهاد جاري رکيو، ملڪي مرڪزي حڪومت اهڙي مواد کي ملڪ دشمن ۽ اسلام دشمن ٺهرائي بند ڪندي رهي، سنڌي ليڊرن کي اسلام منحرف ۽ ملڪ مخالف قرار ڏئي جيلن ۾ بند رکيو ويو.
سنڌين جن اسلام پرستي ۽ پاڪستان دوستيءَ جي جذبي ۽ جوش سان قربانيون ڏنيون، اهي جان نثاريون ۽ سر گهورون قبول نه ٿيون، انهن جي بر عڪس کين اسلام مخالف ۽ پاڪستان دشمن قرار ڏنو ويو، سنڌين خلاف اهڙا سرٽيفڪيٽ 1947ع کان هن وقت تائين پيا جاري ٿيندا رهن ٿا، جن جي ڪا به کوٽ نه آهي.
سنڌين جي ڀيٽ ۾ ڪراچي ۾ لوڌجي آيل ”جناح پور“ ”مهاجرستان“ جا خاڪا، نقشا، جن جا بينر تيار ڪري سڄي ڪراچي ۾ نمائش ۽ جشن ڪيا، جاين، چوسن ۽ ڀتين تي چاڪنگ ڪندا رهيا، سنڌ اندر جدا ملڪ جو وجود کڙو ڪرڻ لاءِ نوان نعرا ۽ هنبوشيون هنيائون، پاڪستان ۾ اهڙي چٽي پڌري ۽ اگهاڙي بغاوت ڪڏهن به نه ڏٺي وئي، ان جي سزا ۾ مرڪز ۽ ملڪ جي فوج ۽ عدالت عاليه برابر ڏسندا رهيا، هي 2012ع جو واقعو آهي، هن ملڪ جي ڊوهي ۽ سرڪشيءَ مٿان ڪو به قدم نه کنيو ويو، ڇا مهاجرن جي اهڙي شرارت ۽ سازش پاڪستان دوستي ۽ اسلام پسندي ۾ شمار ٿي سگهي ٿي؟ جو کين انهي عمل ۾ ڇوٽ ڇڏيو ويو، ملڪ اندر هو اڄ ايترو مسلح ٿي چڪا آهن جو هڪ ٻئي فوج آهي.