خيرپور جوسو
ڪنهن سمي درياءَ سنڌ جو وهڪرو هن ڳوٺ جي ڀرسان وهندو هو، هن وسنديءَ مٿان مير بحر رهندا هئا، مير بحرن جو چڱو مڙس يوسف مير بحر نالي هوندو هو، جنهن کي ”جوسو“ ڪري سڏيندا هئا، ان ڪري هن وسنديءَ جو نالو ”خيرپور جوسو“ مشهور ٿي ويو.
ٽالپر دؤر ۾ سري کان اسراڻن جو چڱو مڙس جهونگل خان هن ڳوٺ ۾ لڏي آيو، جهونگل خان اسراڻ کي ٽالپرن جاگير ڏني، ان ڪري هو هتي جو زميندار ۽ جاگير دار ٿي ويو، ڪن قبيلا ۽ ذاتين جي ماهرن جي تجزئي مان ڄاڻ ملي ٿي ته اسراڻ به مير بحرن جي خاندان ۾ شامل ٿين ٿا، هي ڳوٺ لاڙڪاڻي شهر کان 17 ڪلوميٽر پري آهي، لاڙڪاڻو وڳڻ روڊ هن ڳوٺ مان لنگهي ٿو، ڳوٺ روڊ ٻن حصن ۾ ڇني ڇڏي ٿو، هي وسندي اتر کان ڏکڻ ۾ مستطيل نموني آهي، رائيس ڪئنال تي آبادي ٿئي ٿي، زمين وچولي، پاڻي مٺو، وڻراهه جهڪي آهي.
ڍنڍ لنگهه:
هي ڍنڍ، ڊگهه ڍنڍ کان پوءِ ضلع لاڙڪاڻي ۾ ٻئي نمبر تي وڏي ڍنڍ آهي، هن وقت هن ڍنڍ ۾ گهڻي ڀاڱي پوک جي آبادي وڌندي وڃي ٿي.
ذاتيون:
اسراڻ، سيد، سهتا، ساند، سيال، ڪنڀر، ڪلهوڙا، ميربحر، مهيسر، مغيري، بروهي، ڀٽا، ڀٽي، ديدڙ، دايا، لاڙ، لاشاري، چن، جمالي، کک، اسراڻ وڏي ذات آهي، ۽ کين ڳوٺ جي زمينداري به آهي.
شخصيت:
خانبهادر غلام محمد خان ولد اسراڻ خيرپور جوسو 2 ربيع الاول 1300هه تي ڄائو، پنج درجا پرائمري اسڪول آبائي ڳوٺ ۾ پڙهي، پنج درجا انگريزي مدرسا هاءِ اسڪول لاڙڪاڻي ۾ پڙهيو، پارسيءَ جي تعليم به ورتائين.
لنگهه ڍنڍ:
هيءَ ڍنڍ 20 ايڪڙ کن ايراضيءَ ۾ پٿريل آهي، ”لنگهڻ“ مصدر جو اسم ”لنگهه“ آهي، جنهن کي لانگهو به چئبو آهي، لنگهه يا لانگهو معنيٰ اچڻ وڃڻ جو چارو، رستو، راهه، دڳ وغيره آهي، پراڻي دور ۾ ڍنڍ وارو ميدان عام لانگهو هوندو هو، جڏهن هن جاءِ تي پاڻي جهجهو جام رهيو، ۽ ٻارهن مهينا پاڻيءَ جو ڇڇ ڀريو رهيو، تڏهن ڍنڍ، تلاءُ ٺهي پيو، هن مٿان پراڻو نالو ”لنگهه ڍنڍ“ ڌريو ويو، هاڻي لکت توڙي عام زبان تي ”لنگهه ڍنڍ“ ٺهي چڪو.
سياري جي مند ۾ ڪيترائي قسم هزارين پرڏيهي پکي هن ڍنڍ تي اچن ٿا، جيئن ته سائيبريا روس ۾ سياري جي سردين ۾ گاهه گند سڙيو وڃي، ان ڪري هتان پکي هجرت ڪري سنڌ جي ڪيترين ڍنڍن مٿان لهن ٿا، اهڙي ريت هن ڍنڍ لنگهه تي به اچي خوراڪ حاصل ڪن ٿا ۽ پنهنجو نسل به وڌائين ٿا، هن هنڌ مٿان پکين کي چوڳو ۽ کاڌو ملي ٿو، آنا ٻچا ڪن ٿا، کين امن سڪون ملي ٿو، سڄو سيارو هتي گهاري، لٿي سياري پنهنجي ماڳ ڏانهن موٽ ڪن ٿا.
پاڪستاني سربراهه 1970ع تائين هر سياري جو هن ڍنڍ مٿان ڦيرا ڏيندا هئا، جتي پکين جي موت جي دعوتن مٿان پرڏيهي ملڪن جي سربراهن کي شڪار جي ڪوٺ ۾ شامل ڪندا هئا، هي ڍنڍ ملڪي توڙي غير ملڪي سربراهن جي پسنديده شڪار گاهه رهي آهي، هن ڍنڍ مٿان ٻاهرين سربراهن کي رهائڻ لاءِ سٺا بنگلا جڙيل آهن، ۽ وزيٽرس بوڪ به پڻ رکيل آهن، جن تي شڪار ڪندڙ سربراهن جا تاثرات قلم بند ٿيل آهن، هي لنگهه ڍنڍ خيرپور جوسي، تعلقي قنبر ۾ آهي، وزيٽرس بوڪ ڏيکاريندو آهي ته مقرر ڪيل شڪار واري تاريخ تي ملڪي سربراهه ۽ هن جي ساٿين ڪيترن مهمان پکين کي موت ڏنو، هر هڪ ڪيترا پکي ماريا ۽ ڪهڙي ڪهڙي جنس جا پکي قتل ڪيا ويا وغيره.