وڏا لونگائي ڳوٺ
تعلقي لاڙڪاڻي ۾ ٻه ساڳي نالي تي ڳوٺ هڪ ٻئي کان هڪ فرلانگ پنڌ تي کڙا ٿيل آهن. هڪ وڏا لونگائي ۽ ٻيو ننڍا لونگائي ڳوٺ چئجن ٿا. وڏا لونگائي ڳوٺ اوڀر کان اولهه مستطيل شڪل جنهن جي آدمشماري 415 آهي، لاڙڪاڻي کان 12 ڪلوميٽر پري پوي ٿو. لاڙڪاڻو شهر، لاڙڪاڻو ميروخان روڊ سان همير واهه جي ڏاکڻي ڪڙ روڊ ڏيندي ڳوٺ ڀورو ڪلهوڙو تائين 10 ڪلوميٽر پنڌ ٿيو، ڀورو ڪلهوڙو ڳوٺ همير واهه پل کان لونگائي وڏا ڳوٺ اتر پاسي ٻن ڪلوميٽرن جي مفاصلي تي آهي.
ذاتيون:
ڪلهوڙا، ڪوري، چنا، شيخ، سومرا ۽ گهانگهرا وسن ٿا. ڪلهوڙا ذات گهڻائي ۾ آهن، منڍ کان اڄ تائين ڪلهوڙا زميندار حيثيت ۾ رهيا اچن.
ڳوٺ ۾ هڪ مشهور خطرناڪ خوني واڌارت جو واقعو:
ليمون ڪوش ضلعي لاڙڪاڻي ۾ خطرناڪ ۽ بدنام ڌاڙيل ٿي اڀريو. ڌاڙا، ڦرون ۽ پوليس مقابلا هن جا وڻندڙ ڪارناما هئا. هڪ ڀيرو لونگائي وڏا ڳوٺ مٿان ستار بخش زميندار ڪلهوڙو سان وڙهڻ ۽ ڌاڙو لڳائڻ ويو، ستار بخش جي غير حاضريءَ ۾ سندس حويلي مٿان هلان ڪري ڌاڙو هڻي هليو ويو. هن کانپوءِ ستار بخش سدائين مسلح رهندو هو.
ٻيهر اوچتو ليمون سانجهي کڄي وڃڻ ويل ڳوٺ تي ڌوڪي آيو، پنهنجن ماڻهن جي خبردار ڌاڙيل اچي ويا چوڻ سان ستار بخش ڏکڻ پاسي بندوقن جا ڌڌڪا، ڌوڙيا ۽ هڪلون لائي ڏنيون ڳوٺ وارن جا ٻه ماڻهو پٽ تي نستا ٿي ڪري پيا پر ڌاڙيلن ڏانهن فائر ختم ٿيڻ لڳا، ويرم ئي نه چڙهي، جو هو پويان پير ڪري، رت ڳاڙيندا، واردات کان نيڪر ڪري هٽي ويا، جنهن ۾ زميندار مرد مٿير اٽڪل روءِ چيو ته ليمون ڪوش اسان جي فائرن سان شايد گهائجي پيو، تڏهن اڌوري وڙهاند ۾ ڀڄي ويا.
مذڪوره جنگا جنگي کان پوءِ ٻن ماڻهن جي خون ٿيڻ ۽ ڌاڙيل ليمي ڪوش وارن ڏانهن ڦٽي ٿي ويل رت وهائيندي ڀڄي نيڪال ٿيڻ تي فرياد ڌامراها پوليس ٿاڻي تي داخل ڪرائي، ان ڪري رات جي پيٽ ۾ ضلعي انتظاميا برٽش دور حڪومت ٿرٿلي ۾ اچي وئي پر پيشي ۽ پيري کڻڻ ۾ ناڪام ٿي هليا ويا.
واردات لونگائي کان واردات ڏتل ابڙو ڳوٺ جو پنڌ ۽ سلسلو:
ڌاڙيل ليمون ڪوش لونگائي ڳوٺ جي ڌاڙي هڻندي ڦٽجي پيو، ان ڪري پنهنجي جان بچاءَ ۾ ڌاڙي کان بس ڪري پوئتي ڀڄي ويا. واقعي واري ڳوٺ کان ڏکڻ پاسي همير واهه جي اتر ۾ ماڇي ڳوٺ پهتا، جتان ماڇين کان هڪ ڏاند گاڏي ڪري همير واهه ٽپي آريجا ڦيڙهي وارن جي ڪچي رستي سان هلي ميان شاهل محمد گهاڙ واهه ڏانهن نڪتا، گهاڙ واهه ٽپي ڏتل ابڙا ڳوٺ ۾ آيا، جتي پنهنجي دوست حاجي محمد حسن ولد حاجي محمد صادق ابڙي جي پناهه ۾ اچي سوگهو ٿيو.
لونگائي ڳوٺ ۽ ماڇي ڳوٺ جي وچ تي پنڌ ساڍا 3 ڪلوميٽر ٿيندو، ماڇي ڳوٺ ۽ آريجا ڳوٺ اڌ ڪلو ميٽر تي پون ٿا. آريجا ڳوٺ ۽ ڏتل ابڙو ڳوٺ جو مفاصلو 6 ڪلوميٽر ٿئي ٿو. ان ريت لونگائي ۽ ڏتل ابڙي جو جملي پنڌ 10 ڪلوميٽر کن ٿيندو. ڏتل ابڙو قنبر تعلقو آهي، گهاڙ واهه جي ڏکڻ پاسي، هن ڳوٺ جي سامهون گهاڙ واهه جي اتر ڪڙ مٿان ميان شاهل محمد ڪلهوڙي جو مقبرو ۽ 16 کن ميربحرن جا گهر آهن. لونگائي ڳوٺ تعلقي لاڙڪاڻي جي حدن ۾ رهي ٿو.
ليمون ڪوش اصل ۾ بائو ڪوش ڳوٺ جو رهاڪو هو، سندس ڳوٺ تعلقي رتيديري جي حدن ۾ آهي، رتيديري شهر کان شهدادڪوٽ روڊ سان پوي ٿو. ليمي ڪوش جي لاش جو فوٽو، سندن پوين وٽ سانڍيل آهي. هنن فوٽو ڏيڻ جو شرط لڳايو ته ليمي ڪوش کي ڌاڙيل ڪري لکت ۾ نه آڻيو، ان ڪري هن جو فوٽو نه اچي سگهيو.