ملڪي آزادي ۾ لاڙڪاڻي جي سکيا گهرن ۽ شاگردن جو ڪردار
(1) درسگاهه خير محمد آريجا:
هي دانشگاهه ڏوڪري تعلقي جو جڳ مشهور سکيا گهر ٿي گذريو آهي جيڪو 1722ع کان جاري ٿيو ۽ ڪجهه وقفن ۽ وٿين بعد اڄ تائين هلندو رهي ٿو. هن هاڪاري تدريسي سکيا جو مدرس اعلي ٰ علامه محمد آريجوي ننڍي کنڊ تائين پڌر پيل هو، جنهن جي عام فيض فضيلت مان علامه پير محمد راشد روضي ڌڻي رحه (1171_ 1234هه) سند يافته ٿيا، جيڪي سنڌ اندر اسلامي معاشري جا رهبر سرواڻ ۽ وڏا سڌارڪ ٿي اڀريا، پاڻ روحاني تعليم ۽ تربيت جو سفر اختيار ڪيائون، 28 سال بلوچستان کان، سنڌ ۽ هند جو سير سفر ڪندي، روحاني سکيا جي پرچار ڪندا هليا، اهڙي قسم جي فيض واري تربيت ۽ سکيا سندن دور کان اڄ تائين ڪو ٻيو بزرگ پيدا ڪري نه سگهيو آهي، انهي ڍنگ ۽ ڊؤل سان روحاني رهنمائي سندن مثال رهندي آئي آهي، اڳتي هلي هي خاندان هڪ پاسي ميدان جنگ ۾ انگريز سامراج سان برسر پيڪار رهيو، ۽ ٻئي پاسي کيتر ۾ هلي ڪري، ننڍي کنڊ جي سياستدانن سان شامل شريڪ ٿي، انگريز فيل مست کي ملڪ نيڪالي ڏيڻ ۾ سوڀارو ٿيو، هن گهراڻي جو ”راشدي“ تشخص ۽ ”حر تحريڪ“ جديد تاريخ جا لاثاني ۽ شاندار مثال آهن.
(2) دانشگاهه شهداد ڪوٽ:
هي شاندار ۽ هاڪارو درسگاهه، جيڪو ننڍي پايه تي دارالعلوم سڏجي ته ڪو وڌاءُ نه ٿيندو، ڇاڪاڻ ته پنجاب جو ان سمي علامه جمال الدين پنجابي، شمس العلماءُ ڄاتو ويندو هو، جيڪو علمي ڪٿ جي لحاظ کان پنجاب کان سنڌ جي سکيا گهرن جي صدر مدرسن سان علمي کيتر ۾ بحث مباحثا ڪندو آيو، جڏهن درسگاهه شهداد ڪوٽ جي استاد علامه حافظ غلام صديق شهداد ڪوٽي سان علمي رهاڻ ٿي، تڏهن هن کي تسڪين ۽ تسلي ٿي چڪي، ته سنڌ ۾ برابر علم آهي، هن وڌيڪ چيو ته علامه ميان شهدادڪوٽي جي سيني ۾ ڪتبخانو رکيل هو، جنهن مون کي ڏاڍو متاثر ڪيو.
هن اداري جو بنياد 1855ع ۾ پيو، جنهن جو پايو علامه ميان نور محمد شهدادڪوٽي وڌو، جنهن پنهنجي سکيا جي فيض جا واهڙ وهائي، پوري سنڌ کي علم جي روشني سان منور ڪيو، هن مقدس سکيا گهر جو سياست جي ميدان ۾ شهسوار علامه پير تراب علي شاهه ولد پير عبدالله شاهه راشدي (1878ع_ 1938ع) هو، جنهن شهدادڪوٽ سکيا گهر مان سند ورتي، هن هندستان جي چوٽيءَ جي وطن دوستن مولانا محمد علي جوهر، مولانا ابوالڪلام آزاد، نهرو ۽ گانڌي جهڙن سان گڏجي انگريزن خلاف ملڪ گير سياسي هلچل هلائي، خلافت تحريڪ ۽ هجرت تحريڪ ۾ سنڌ اندر هن جو اهم ڪردار رهيو، ترڪن خلاف برٽش حڪومت انڊيا ۾ ”امن سڀا“ (جشن صلح) ملهائڻ شروع ڪئي، سرڪاري ”امن سڀا“ جي ابتڙ سنڌ ۾ لاڙڪاڻي شهر اندر 12 نومبر 1919ع تي پير تراب علي شاهه راشدي پنهنجي وطن دوست ساٿين مولانا جان محمد جوڻيجو، پير انور علي شاهه راشدي ، حاجي احمد مولوي سان گڏجي ڪارن جهنڊن سان جلوس ڪڍيو، جنهن جو اثر اهو نڪتو، جو لاڙڪاڻي شهر پنجن ڏينهن تائين احتجاج ڪندي، ڪاروبار بند ڪري ڇڏيو، جنهن جو پڙاڏو پوري هند تائين پئجي چڪو، ملڪ ۾ خلافت ڪانفرنسن جي گڏجاڻين جي رٿا بندي ۾ هن جو عمل دخل هوندو هو، ان ڪري هن لاڙڪاڻي کي سياسي تحريڪن جو تربيت گاهه ۽ سکيا گهر جو مرڪزثابت ڪيو.
(3) مدرسو ملا ابڙا:
هي سکيا گهر ڏوڪري تعلقي جو ڪارگر ۽ اهم تعليمي ادارو ٿي رهيو، هن درسگاهه 1756ع کان درس تدريس جو سلسلو جاري ڪيو، هتي جو شروعاتي مدرس اعليٰ مولانا محمد صالح ولد سائين رکيو ابڙو (1727ع_ 1791ع) جنهن پنهنجي ڪاوشن سان دانشگاهه خير محمد آريجا فيض وٺي پنهنجي ڳوٺ ملا ابڙا ۾ پڙهائڻ شروع ڪري ڏنو.
مٿين درسگاهه جي سياسي ميدان وارو فيض ياب شاگرد عالم مولانا حاجي احمد ملوي ولد فيض محمد ابڙو، ڳوٺ ملا ابڙا (1855ع_ 1922ع) جو رهاڪو هو، جنهن پيادل حرمين شريفين جون ست ڀيرا زيارتون ڪيون، هن عالم پير تراب علي شاهه راشدي، مولانا جان محمد جوڻيجو ۽ پير انور علي شاهه راشدي سان سندرو ٻڌي خلافت تحريڪ کي زور وٺايو، جيڪو انگريزن خلاف پهرين جوڙ جي اڳواڻن ۾ ڳڻيو ويندو هو، مولانا حاجي احمد ملوي جي چوڻ ۽ تاڪيد تي مولانا جان محمد ڏاڙهي رکائي، هڪ ڀيري ريل گاڏيءَ تي سوار ٿي بلوچستان ٿي ويو، ته شڪارپور اسٽيشن تي هن جي طبيعت سخت ڳنڀير ٿي وئي، کيس شڪارپور اسپتال ۾ آندو ويو، جتي هن جا پساهه 1922ع ۾ پورا ٿيا، کيس هڪ گمنام قبرستان ۾ دفن ڪيو ويو.
(4) مدرسو ڌامراها:
هي درس تدريس گهر ڳوٺ ڌامراها، تعلقي لاڙڪاڻي ۾ 1893ع کان هليو، هتي جو صدر مدرس مولانا مفتي عبدالرحمان ولد عنايت الله ڌامراهو رهيو، (1848ع_ 1921ع) هن درسگاهه جو لائق ۽ فائق شاگرد مولانا جان محمد ولد عبدالڪريم جوڻيجو (1886ع_ 1921ع) پارسي پڙهي، سيڪنڊري سکيا مدرسا هاءِ اسڪول لاڙڪاڻه، مئٽرڪ سنڌ مدرسة الاسلام ڪراچي کان ڪري، بئريسٽري لنڊن مان ڪري آيو، هن خلافت تحريڪ ۾ سنڌ جي اڳواڻي تباهي، هندستان جي پهرين جوڙ جي ليڊرن سان شموليت ۽ شراڪت ڪري، انگريزن خلاف رڻ ٻاري ڏنائين، هجرت تحريڪ جو موجد ۽ اڳواڻ رهيو. پنهنجي ذاتي خرچ تي لاڙڪاڻي ريلوي اسٽيشن تان اسپيشل ٽرين تيار ڪرائي، سنڌي مهاجرن جي گاڏي ڀري لاهور کان پشاور وڃي پهتو، جتان بيل گاڏين ۽ گڏهن وغيره جي سوارين تي مهاجرن کي افغانستان پهچايو، جيئن افغانستان پسمانده ۽ ڪنگال ملڪ هو، ان ڪري مهاجرن جا خرچ برداشت نه ڪري سگهيو، يا افغان سرڪار هجرت تحريڪ جي بدلي ۾ انگريز سرڪار کان ڏوڪڙ پئسي جي امداد وٺي، مهاجرن ڏانهن سرد مهري اختيار ڪئي، انهن حالتن مولانا جان محمد کي ٻه واٽي تي ڦاسائي ڇڏيو، مالي حالتن سان منهن ڏيڻ لاءِ هو سنڌ ڏانهن چندي ڪٺي ڪرڻ لاءِ نڪري آيو، جتان بامبي، لکنؤ ۽ آخر ۾ اجمير شريف اچي پهتو، جتي هن کي خلافت ڪانفرنس ۾ تقرير ڪرڻي هئي، جيڪا بيمار ٿيڻ ڪري، هن لکت ۾ پيش ڪئي، پاڻ 16 اپريل 1921ع تي وفات ڪري ويو، کيس اجمير شريف ۾ ئي دفن ڪيو ويو، ڪن جو چوڻ آهي ته هن کي زهر ڏنو ويو، هن جي لاڏاڻي کان پوءِ هجرت تحريڪ جا ترا نڪري ويا، مهاجر سنڌي مسلمان بي گهر، بي تڙ ٿي نڪتل، مايوس ٿي سنڌ ڏانهن واپس وريا، جتي اچي نئين سر گهر، تڙ ٺاهڻ ۽ پيٽ پالڻ ۾ مشغول ٿي ويا، ان ريت هڪ مهاجر جي حقيقت بيان ڪجي ٿي:
مولانا فيض محمد قاسماڻي
الهڏني قاسماڻي جو فرزند ڏوڪري شهر ۾ درس تدريس جو لاثاني مدرس مولانا فيض محمد قاسماڻي 1920ع ۾ ........... هن عالم پنهنجن ننڍن وڏن گهر ڀاتين سميت هجرت ڪري، لاڙڪاڻه اسپيشل ٽرين ذريعي لاهور، پشاور کان ڪابل پهتو، جتي هجرت جي منتظمين سان گڏجي ڪم ڪندو رهندو هو، جنهن ۾ مولانا عبيدالله سنڌي انقلاب جو اڳواڻ ۽ ڊاڪٽر نور محمد هئا، ڪابل ۾ هن جي طبيعت ناساز ٿي، ڪافي علاج کان پوءِ به هن جي صحت ۾ ترقي جو چاڙهو نه ٿيو، لاچار ٿي هن فنا جو جهان ڇڏيو، کيس ڪابل جي سرزمين ۾ 1338هه ۾ دفن ڪيو ويو، هن جي وفات کان پوءِ سندس گهر ڀاتين کي ڏوڪري دل دماغ تي اچي چڙهي، جنهن جي آڌار تي منتظمين لاچار ٿي، ڪابل سرڪار کان اجازت وٺي کين ڪابل سرڪار جي رقم مان واپس ڏوڪري اماڻيو، جتي پنهنجن اباڻن ڪکن ۾ اچي ڪري پنهنجي اجهي ۽ اٽي جي لاءِ نئين سر جاکوڙ ڪرڻ ۾ جنبي ويا، اهڙي ريت هجرت تحريڪ جا اهڙي قسم جا سوين ڀيانڪ نتيجا نڪتا، جن جي ڪري سنڌي ماڻهو معيشت جي بحالي جي لاءِ ڪيئي ورهيه پوئتي ڌڪجي ويا، ثابت ٿيو ته هجرت تحريڪ بنا هٿ وٺي سنڌين جي زواليت جو رستو کوليو ويو هو.
خلافت ۽ هجرت تحريڪن جا ٻه سرگرم سرويچ ۽ نڊر اڳواڻ جن جي احوال کي وسارڻ سان مضمون اڌرو ٿي پوندو ان ڪري کين ترتيب سان هيٺ آندو وڃي ٿو:
پير انور علي شاهه ولد جڙيل شاهه راشدي 1898ع_ 1973ع
لاڙڪاڻي شهر کان ٿورو پرڀرو اولهه پاسي قنبر روڊ سان يا گهاڙ واهه جي ڪلهي تي ڳوٺ شاهه آباد يا پيرن جو ڳوٺ سڏجي ٿو، ضلع لاڙڪاڻي ۾ سياسي ۽ سماجي ڪار گذارين ۾ پير انور علي شاهه جو مقام مٿاهون رهيو، خلافت ۽ هجرت تحريڪن ۾ ممتاز ۽ نمايان حيثيت وارو ڪارڪن هوندو هو، ڪيترا ڀيرا جيلن ۾ بند رکيو ويو، انهن سختين هوندي به هن ڪڏهن به اثر قبول نه ڪيو، هند سنڌ جي اهم ليڊرن سان ملاقاتون ۽ گڏجاڻيون ڪندو هليو، هر وقت عوام کي ٻاهر رستن تي آڻڻ ۾ تيز تر پارٽي ميمبر هو، تحريڪن جا موقعا، حادثا ۽ انهن جا نتيجا نروار ٿيندا رهندا هئا، تن کي ترتيبوار پنهنجي ڊائريءَ ۾ روز مره جاءِ ڏيندو رهندو هو، انگريز فيل مست آڏو هن ڪڏهن به آڻ نه مڃي، نه وري سرڪاري آڏو هٿيار ڦٽا ڪيا، هن جي زندگي جو مقصد ملڪي آزادي کان بالا تر ڪجهه به نه هوندو هو، نيٺ پنهنجي ڏينهن رات ڪاوشن ۽ جاکوڙن سان هن ملڪ مان فرنگين جي پاڙ پٽيائين، ملڪي آزادي اکين سان پسيائين.
پير حاجي مٺل شاهه ولد پير مظهر الدين شاهه راشدي:
اصل ڳوٺ پير وڏل شاهه تعلقو ڏوڪري، جتي پير مٺل شاهه راشدي جي پارسي ۽ عربي تعليم جي تڪميل ٿي چڪي، هن خلافت تحريڪ ۾ وڏي جوش جذبي سان ڪم ڪيو، انگريزن خلاف هر محاذ تي هن ڪارروايون پئي ڪيون، ان ڪري هن کي گرفتار ڪري ڪيس هلائي هڪ سال سزا ڏني وئي، جيڪا هو سينٽر جيل سکر ۾ جوانمرديءَ سان ڪاٽي پار پيو، هن ڪڏهن به انگريز سامراج آڏو هٿيار ڦٽا نه ڪيا، ملڪي آزاديءَ جي ڪار گذارين ۾ اڳڀرو رهندو آيو، آزاديءَ جي اهم ليڊرن سان ميل ميلاپ ۾ ڪا به ڪسر نه ڇڏيائين، خلافت تحريڪ تان ترڪن هٿ کنيو، هن جي هلچل تان سج لهي چڪو هو، ان ڪري خلافت تحريڪ جي خالي ڇڏيل ميدان تان نا اميد ٿي، مسلم ليگ ۾ شامل ٿي ويو، هن جماعت جي پروگرامن پٽاندڙ انگريز سامراج جي مخالفت ڪندو هليو، مسلم ليگ ضلع لاڙڪاڻي ۾ مسلم گارڊ جو ضلع صدر رهيو، هن جي پنهنجي ڳوٺ وڏل شاهه ۾ هڪ وڏي لئبريري هوندي هئي،، جيڪا سندس وفات پڄاڻان پوين 8000 رپين ۾ پير جهنڊي وارن کي وڪرو ڪري ڏني.
مدرسا هاءِ اسڪول لاڙڪاڻو:
هي ادارو جون 1900ع ۾ سنڌ جي سڄڻ حسن علي افندي صاحب جي جاکوڙ سان سنڌي تعليم سان گڏ انگريزي پنج درجا رکيا ويا، اسڪول جو انتظام ڪاميٽي رکندي هئي ، هن اداري ۾ فقط زميدارن جا ٻار پڙهندا هئا ، 13 سالن کان پوءِ مدرسا هاءِ اسڪول ۾ غريبن جا ٻار به داخل ٿيندا رهيا 1930ع ۾ هن کي هاءِ اسڪول جو درجو ڏنو ويو.
مذڪور سکيا گهر مان ڪيترا چمڪندڙ تارا نڪتا، جن ملڪ ۽ قوم جي خدمت ڪئي، سندن هيٺ ذڪر ڪجي ٿو:
مولانا جان محمد جوڻيجو، جنهن جو اڳ ۾ ذڪر اچي چڪو آهي،
خانبهادر محمد ايوب کهڙو
ڪامريڊ حيدر بخش جتوئي
سر شاهنواز ڀٽو
سر شاهنواز ولد غلام مرتضيٰ ڀٽو ڳوٺ ڳڙهي خدا بخش ڀٽو تعلقي رتي ديري ۾ 2 مارچ 1888ع تي پيدا ٿيو، ابتدائي سکيا ڳوٺ ۾ وٺي، انگريزي پنج درجا مدرسا هاءِ اسڪول لاڙڪاڻه مان ڪري، سنڌ مدرسة الاسلام ڪراچي مان مئٽرڪ ڪيائين، 1921ع ۾ بمبئي ڪائونسل تي ميمبر ٿيو، 1924ع ۾ بمبئي جو وزير ٿي ويو، 1925ع کان 1936ع تائين بمبئي ڪائونسل ۾ سنڌي مسلمانن جو ليڊر ٿي رهيو، 1934ع ۾ سنڌ پيپلز پارٽي جو صدر ٿيو، 1936ع ۾ سنڌ کي بامبي کان آزاد صوبي ڪرائڻ ۾ ڪوشش ڪيائين، 1937ع کان 1945ع تائين بمبئي سروس ڪميشن جو ميمبر ڪيو ويو، 1945ع کان 1948ع تائين جهونا ڳڙهه سياست جو ديوان ٿيو، 1948ع ۾ جهونا ڳڙهه ڇڏي سنڌ وسايائين، 19 نومبر 1957ع تي راهه رباني ورتائين، هن جي سياسي اثاثي جا وارث روشن ستارا سندس پٽ جناب ذوالفقار علي ڀٽو ۽ پوٽيءَ محترمه بينظير ڀٽو ملڪ جي سياسي ميدان مٿان ڇانيل رهيا، 1934ع ۾ جنهن سنڌ پيپلز پارٽي جو سر شاهنواز ڀٽو صدر هو، اڳتي هلي ساڳي نالي سان پاڪستان پيپلز پارٽي 44 سالن کان پاڪستان ۾ اهم حيثيت ۾ رهندي اچي ٿي، جناب شهيد ذوالفقار علي ڀٽو پاڪستان جو صدر ٿيو، ملڪ ۾ جمهوريت قائم ڪري، پارليامينٽري نظام پٽاندڙ ملڪ جو پهريون چونڊيل وزير اعظم ٿيو، جڏهن ته سندس نياڻي محترمه بينظير صاحبه ملڪ جي ٻه ڀيرا چونڊيل وزير اعظم ٿي چڪي، جيڪا ملڪ جي پهرين عورت هئي، جنهن هي وڏي حيثيت ماڻي، هن سمي به 2008ع کان 2012ع تائين ساڳي پيپلز پارٽي پاڪستان مٿان حڪومت ڪري رهي آهي.
خانبهادر محمد ايو ب کهڙو:
ڳوٺ عاقل تعلقي لاڙڪاڻي جي مشهور کهڙا قبيلي جي زميندار شاهه محمد کهڙي جي گهر ۾ هي سعادت ڀريو ٻار محمد ايوب 1901ع ۾ پيدا ٿيو، سنڌي ابتدائي عاقل اسڪول ۾ پڙهي، انگريزي مدرسا هاءِ اسڪول لاڙڪاڻي ۾ پڙهي، مئٽرڪ سنڌ مدرسة الاسلام ڪراچي مان ڪيائين، انٽر ڊي جي ڪاليج ڪراچي ۾ ڏنائين، ان کان پوءِ سياست ۾ گهڙيو، 1924ع ۾ بامبي ڪائونسل تي ميمبر ڪيو ويو، مسٽر الله بخش سومري جي قتل ڪيس ۾ 11 مهينا جيل ۾ هو، 1945ع ۾ آزاد ٿيو، سنڌ جو ٽي ڀيرا وزير اعليٰ ٿي رهيو، 1938ع ۾ مسلم ليگ جو ميمبر رهيو، مرڻ گهڙيءَ تائين مسلم ليگ سان وفادار رهندو آيو، آخر ۾ پاڪستان جو دفاع منسٽر بڻيو، 1958ع ۾ جنرل ايوب جي مارشل لا تحت هن مٿان ڪيس ٿيا ۽ سياسي بندش مڙهي وئي، 20 آڪٽوبر 1980ع تي هي فاني دنيا ڇڏي راهه رباني ورتائين.
ڪامريڊ حيدر بخش جتوئي:
سندس والد الهداد جتوئي، ڳوٺ بکو ديرو تعلقي ڏوڪريءَ جو ويٺل هو، جتي ڪامريڊ حيدر بخش جتوئي پيدا ٿيو، انگريزي تعليم مدرسا هاءِ اسڪول لاڙڪاڻي کان شروع ڪري، مئٽرڪ سنڌ مدرسة السلام ڪراچي مان ڪيائين، بي اي ڪراچي ڊي جي ڪاليج مان ڪري، سنڌ روينيو کاتي ۾ مختيارڪار ڪيو ويو، اڳتي سياست جي ذوق هن کي نوڪري کان پري رکيو، ان ڪري هن 1943ع ڊپٽي ڪليڪٽري تان استعيفا ۾ ڏني، هاري پارٽي اختيار ڪري، هن جو صدر ٿيو، هفتيوار اخبار ”هاري حقدار“ ڪڍڻ لڳو، 1955ع ۾ ون يونٽ ٿيو، جنهن جي خلاف تحريڪ هلايائين ان ڪري جيل ۾ بند ڪيو ويو، جنرل ايوب جي مارشل لا ۽ ڳرين ڍلن خلاف پمفليٽ لکيائين، ان ڏوهه ۾ مارشل لا حڪومت هن کي ٽي سال جيل جي سزا ڏني، ”جيئي سنڌ“ جو نعرو هن ايجاد ڪيو، 21 ڪتاب لکيائين، 12 مئي 1970ع تي ڌڻي تعاليٰ کي پيارو ٿي ويو.
انگريزي علم ادب جي واڌاري ۽ سڌاري ۾ لاڙڪاڻي شهر جي ڪن علم ذوق وارن جو ڪردار درجن پنهنجي ادارن ۾ شاگرد برادرين جي اعليٰ تعليم جي شوق جو پورائو ڪري ورتو. شهر جي ڪن استادن جي نالن جي تعريفي نشاندهي ڪجي ٿي.
1) استاد نذير احمد تونيو صاحب جنهن ٽئنڪ چوڪ تي پنهنجي پڙهائي ۽ رهبري ۾ شاگردن جي علم ادب ۾ سٺو ڪردار ادا ڪيو آهي.
2) زبيده اسڪول ساڳي ٽينڪ چوڪ تي پنهنجي رهبري ۾ شاگردن ۽ شاگردياڻين جي گڏيل تعليم پئي هلائي آهي.
3) استاد محمد اڪرم انصاري باقراڻي روڊ سان نالي وارو خانگي تعليمي ادارو هلي پيو.
4) استاد شاهد مهيسر لاڙڪاڻو ريشم گليءَ ۾ سٺي نالي وارو ادارو رهيو اهي.
5) لٽل فوڪس جي نالي وارو تعليمي ادارو جنهن ڪجهه جايون مٽ سٽ ڪيون پئي آهن، پنهنجي ڪارڪردگيءَ جي ڪري مشهور آهي.
6) استاد محترم محمد ڄام کوکر جنهن موصوف جو لاهوري محلي ۾ سٺو گڏيل تعليمي ادارو پنهنجي ذاتي سرپرستيءَ ۾ ڏاڍي بهتر انداز ۾ هلي رهيو آهي.
7) رتيديري روڊ سان ٻه ڀائر ڪلهوڙا عباسي به پنهنجي تعليمي ذوق جي چٽاڀيٽي ۾ پير اڳتي وڌائي رهيا آهن.
8) آپا شمس ابڙو پنهنجو مٽ پاڻ آهي، عالم گهراڻي سان واسطو رکندي خدمت جي جذبي سان سرشار آهي بهتر نموني پڙهائي پئي.
9) ناليج سينٽر لاهوري محلا ۾ وڏي ڪر ڦر سان پيو هلي، سندس سرواڻ محترم مختيار احمد سمون صاحب آهي، شهري پڙهائي ۾ وڏي هاڪ ۽ ڌاڪ اٿس.
10) گل حيات جنهن جو رهبر ۽ نگران ڊاڪٽر در محمد پٺاڻ صاحب آهي، جنهن پنهنجي زندگي هن اداري جي لاءِ وقف ڪئي آهي، جنهن جي زيب زينت ۽ تعليم جو چرچو پوري سنڌ ۾ پيو هلي. اداري کي ڏسندڙن جي دل ٺري پوي ٿي، اهڙي قسم جا پوري سنڌ ۾ ٽيهارو ادارا پيدا ٿي پون ته سنڌ جي تعليم کي ڪافي مٿي ملي ويندي. هن ادبي ڪاوشن جي جيتري به ساراهه ڪجي اها اڻپوري ٿي پوندي.
مذڪوره خانگي تعليمي لاڙڪاڻي شهر جا ادارا بيان ڪندي شايد ڪي مون کان رهجي ويا هجن، جن جو تعريفي بيان نه ڪري سگهيو آهيان جن ادارن جي مان اپٽار ڪئي آهي اهي مان پاڻ وڃي اکين سان هلندي ڏٺا آهن ۽ سندن سرپرست سرواڻن سان پڻ ادارن ۾ ڪچهري ڪئي آهي. سندن اهو ڪارنامو جيتري واکاڻ ڪجي، سا نه جهڙي ٿي پوندي، هنن ادارن جي ڪري نوجوان پنهنجو وقت سجايو ڪري رهيا آهن. خاص ڪري نشي جي وبا، واندڪائي، چوريون، ڌاڙا ڦرين کان هن ادارن جا شاگرد پاڪ ۽ صاف رهن ٿا. دوستن جي علم جي دولت کين ذاتي معيشت ۾ ٽيڪ ڏئي ٿي، جنهن لاءِ بيروزگاريءَ کي ٻنجو به اچي وڃي ٿو.
انساني جذبات ۽ احساسات جي چٽاڀيٽي جي عمل کان واندي نه رهي سگهي ٿي. ان ڪري ڪن به ٻن يا ٽن ۾ ڀيٽ ڪندي ڀيٽا ڪندڙ به جي انصافي جو نشان ٿيو پون. پوءِ به ٽياڪڙي به ٿيندي رهندي ۽ نشاني بازي به هلندي رهندي. گهڻي پٽاڙ کان پاسو ڪندي مٿين ادارن جي لاءِ ذاتي مثال آهن. جن جو واسطو ناليج سينٽر لاڙڪاڻي جي شاگردي سان آهي:
1) مسٽر طاهر حسين سانگي ڊپٽي ڪمشنر ٺٽو.