سنهڙي ڳوٺ
لاڙڪاڻي جي اوڀر پاسي 4 ڪلوميٽر روڊ رستي، وڻراهه ۾ ڍڪيل، مٺي پاڻي ۽ ڀلي زمين وارو، دادو ڪئنال مان ڀرتي ٿيندڙ ڦل مائنر تي آباد، گهڻيون اٽڪل چوڏهه فوٽ ويڪريون وسنديون، وچ تي هڪ سٺو چو سول، هن جي اولهه ۾ هڪ ڦٽل پراڻو دان واهه، ڏکڻ ۾ دودو ڳوٺ، اوڀر ۾ جهلي بند اٿس.
هن ڳوٺ کي ٻه ڀيرا دريا پنهنجي پيٽ اندر هضم ڪري ويو، پهرين شڪل ديهه سنهڙي ڪچي ۾ 9000 ايڪڙ تي پٿريل هئي، جنهن ۾ سنهڙي ڳوٺ به هو، دريا جي پائڻ ڪري، ٻئي سنهڙي ديهه جيئن جتوئي ۾ کڙي ڪئي وئي، جيڪا ڪجهه سمي پڄاڻا پڻ دريا اندر هلي وئي، ٽين سنهڙي ديهه ڦل ۾ سٺي سٽا سان سينگاري وئي پر پوءِ به سنهڙي آپي جي مهانڊي ۾ رهندي آئي.
نئين سنهڙي کي کڙي ٿئي به اٽڪل اٺ، نو ڏهاڪا ورهيه ٿيا آهن، جيڪا پهرين سنهڙي کان اولهه ۾ اڍائي ڪلوميٽرن پنڌ تي تيار ٿي.
ذاتيون: ڪلهوڙا، دايا، ڪرماڻي گهڻائيءَ ۾ ڪلهوڙا.
مٿيون ڳوٺ ديني درسگاهه جي ڪري گهڻو هاڪارو ٿي رهيو آهي.
ڳوٺ ڌامراها جا اديب ۽ شاعر:
فتح محمد ڪنڀر، شاهه محمد عجب، جعفر علي جعفر، علي نواز، عبدالحق، مشتاق علي مشتاق بدرالدين بکر
1. شاهه عجب پٽ محمد حسن ڌامراهو تي جنم ۾ آيو، سنڌي ابتدائي پنهنجي ڳوٺ ۾ سکيائين، 1949ع ۾ فائينل ڪيائين، 1951ع ۾ مئٽرڪ ڏيئي 1952ع ۾ پرائمري ٽيچر ٿيو، ڊرائينگ جي ٻن سالن ۾ سوڀارو ٿي 1954ع ۾ سيڪنڊري هاءِ اسڪول ۾ ڊرائينگ ٽيچر بنيو، منڍ وهيءَ ۾ ديوان قادري کان متاثر ٿي شعر چيائين، ڌامراها جي شاعرن ۽ اديبن جو تعليم ۽ شعر ۾ استاد چيو وڃي ٿو، پاڻ اديب، شاعر ۽ سٺو استاد آهي، سندس شعرن جو ڳاڻيٽو اڍائي هزار کن ٿيندو، شعر ۾ حمد، نعت، مرثيا، مناجات، قومي گيت، غزل، خاص ڪري شاگردن لاءِ اخلاقي و اصلاحي نظم به آهن.
نظم ۾ گلشن ادب ۽ قومي ترانا، نثر ۾ فريبي دنيا جا ڪتاب ڇپيل آهن.
سندس چوسٽو:
عزيزو زندگي ڪيڏي ڊگهي ته به مختصر سمجهو
مسافر پاڻ کي سمجهو، دنيا دار السفر سمجهو
زبان جو جي نرم هلجو ته بس شهد وشڪر سمجهو
اگر شدت ڪلامي ٿي، ته پوءِ قاتل زهر سمجهو.
2. جعفر علي ولد محمد باقر پنهور 27.2.1928 تي ڄائو، سنڌي تعليم ڳوٺ ۾ ورتائين ڪجهه سمو ڊسٽرڪٽ ڪائونسل ۾ ملازم رهيو، ويهن ورهين ۾ شاعر ٿيو، ڳائڻ ۽ وڄائڻ جو فن هوس، سندس شعر واين، ڪافين، بيتن ۽ مداحن تي آهي، 25.5.1984 تي موٽر سائيڪل تي ايندي ڪيهر ڳوٺ وٽ حادثي جو شڪار ٿيو.
هن جي ڪلام جو ڍنگ:
منهنجي لاءِ مارو رنا ڪيئن نه هوندا،
دامن تني جا ڀنا ڪيئن نه هوندا،
لڄدار منهنجا آهن اباڻا، اهو تون نه ڄاڻين، پر مان ئي ڄاڻان،
ڏور ٿين ڏوراپا ڏنا ڪيئن نه هوندا،
3. علي نواز پٽ محمد رمضان ڌامراهو 4.9.1932 تي جيون ۾ آيو، سنڌي فائينل استاد شاهه محمد وٽ ڪيائين، شاعري به سندس رهبري ۾ ٿي، ڪو آپريٽو سوسائيٽي ۾ ملازم رهيو، 1982ع ۾ ساڳي کاتي مان انسپڪٽر جي عهدي تان پنهنجي مرضي پٽاندڙ ريٽائرڊ ڪيائين، شعر ۾ حمد، نعت، ڪافي، غزل، مسدس، ۽ مثنوي چيا اٿس. دلي لڳاءُ غزل سان آهي.
غزل جو طريقو:
موجود زمين تي ڇا مسلمان ئي ناهي،
جو قبلئه اول جو اهو مان ئي ناهي،
جو تن سان گهمي بيت مقدس ۾ يهودي،
مومن جي ته نزديڪ هي امڪان ئي ناهي،
4. عبدالحق ولد ولي محمد پنهور 22.4.41 تي جهان جو پهريون سج پسيائين، بي اي ڪري، ميونسپالٽي جو ملازم ٿيو، 1958ع ۾ شعر چيائين، شعر ۾ نظام الدين گوپانگ کان گهڻو متاثر ٿيو، سنڌي، سرائڪي ۽ اردو ٻولين ۾ طبع آزمائي ڪيائين، 1985ع ۾ پنهنجي اباڻي ڳوٺ ۾ وفات ڪري ويو.
سندس غزل:
هن عشق جي منزل، جا راهي ڪي مرد ٿيا ڪي ٻار ٿيا،
ڪن راڻن منزل کي ماڻيو ڪي گام اندر غم غار ٿيا،
ڪن پنهنجو عشق امام ڪيو، ڪي مرضي جا مختار ٿيا،
ڪي کير پياڪ شهيد ٿيا، ڪي گيدي ڪي غدار ٿيا،
5. مشتاق علي مشتاق ولد علي نواز ڌامراهو، مئٽرڪ تائين ڳوٺ ۾ تعليم ورتائين، بي اي ڪري ڪو آپريٽو ۾ ملازم ٿيو، والد جي اثر هيٺ شعر جي شوق ۾ شروع ٿيو، شعر ۾ نعت، قصيدو، بيت، وائي، ڪافي، ڪلام، غزل ۽ قومي گيت اٿس.
شعر جو نمونو:
تون ئي رڳو وسرين نٿو، هر شيءِ مٺي وسري وئي،
دنيا ته ڇا عقبيٰ به آ سهڻي سٺي وسري وئي،
مان دل جي ڪعبي ۾ صنم، توکي رکي پوڄيان پيو،
صبح و مسا سجدا ڪيم جي بندگي وسري وئي،
6. بدرالدين ولد (هتي سندس والد جو نالو ايندو) ڌامراهو 15.12.61 تي جنم ورتو، تعليم بي ايس سي ، ايم اي ۽ ايم ائڊ، 1982ع ۾ پرائمري ٽيچر ۽ هاڻي هاءِ اسڪول ٽيچر آهي، ايم فل به ڪري رهيو آهي، شاعر ۽ اديب سندس شوق جا ٻه شعبا آهن.
هن جي شعر مان وائي نموني طور:
واڪن تي وري آءُ الا او!
ڪونهي سڪ جو ساءُ
هر ڪو ٿو چيچلائي پيو،
آهي لڳو هي واءُ الا او!