سيد ڪليم الله شاهه راشدي
پير ڪليم الله شاهه ولد محمد ارشد شاهه ولد محمد شاهه ولد مير تقي شاهه ولد محمد بقا شاهه ولد محمد امام شاهه راشدي پير ڳوٺ، لڳ نئون ديرو تعلقي رتو ديري ضلعي لاڙڪاڻي ۾ 1876ع ڌاري پيدا ٿيو.
تعليم:
ديني تعليم بلوچستان ۾ حاصل ڪيائين، سنڌي، اردو، سرائڪي ۽ پارسي ٻولين مٿان ڇانيل رهيو، چئن ٻولين ۾ شاعري به ڪندو رهندو هو، نظم ۽ نثر تي کيس مهارت هئي، 27 ٻوليون ڳالهائي سگهندو هو، هن ڪيترائي ڪتاب لکيا، پر هڪ به پڌرو نه ٿي سگهيو، حڪمت مٿان به هن کي چڱي خاصي فوقيت هئي، هن جو خاص ڌنڌو حڪمت هئي، پيري مريدي ۽ دعا سڳو به ڪندو هو.
ازدواجي زندگي:
شادين ڪرڻ ۽ سريتيون رکڻ جو ڏاڍو ڪوڏيو ۽ خفتي هو، وڏن گهراڻن مان مالدار عورتون شاديءَ ۾ آندائين، سندس ڏاڏي پوٽي گهر واري مان شهاب الدين نالي پٽ ڄائو، جيڪو ڪجهه وقت بگي ڳوٺ ناري ڀر ڏوڪري تعلقي ۾ وفات ڪري ويو.
نانگو شاهه جي هيرامنڊي ۽ پير ڪليم شاهه:
نانگي شاهه ڳوٺ تعلقي ڏوڪري ۾ ناچ گاني ۽ فنڪار عورتن جو اڏو هوندو هو، جتي سري سنڌ جا ساهيٽا ۽ شاهوڪار ماڻهو شڪار ٿيندا رهيا، پنهنجو مال موڙي وڃائي، نانگي شاهه جي گهٽين ۾ پيا پاهه ٿيندا هئا، هن هيرا منڊيءَ مان هڪ مشهور فنڪاره ارباب خاتون کي پنهنجي دام ۾ ڦاسايو، کيس پهرين ته سريت ڪري هلايو پوءِ هن سان شادي ڪري ورتائين، ان عورت کي هڪ اڳ ڄائو پٽ اڪرم نالي هو، جيڪو 90 سال جي عمر ۾ بگي ڳوٺ ۾ وفات ڪري ويو، ارباب خاتون فنڪاره مان پير صاحب کي شاهه ڏنو پٽ، پيدا ٿيو، جنهن جي 1978ع ۾ 78 سال عمر هئي، جيڪو بگي ڳوٺ ۾ رحم جوڳي حياتي گذاري رهيو هو، هن کي ايڏي عمر تائين ڪو به اولاد نه ٿيو، ارباب خاتون شاديءَ کان پوءِ وڏي پرهيز گار نيڪو ڪار ۽ عبادت گذار عورت ٿي گذري، مرد ته نا محرم ٿي سگهن ٿا، پر هن عورتن سان به ڪچهريون ڇڏي ڏنيون، سڄو سڄو وقت عبادت ۾ گهاريائين.
انگريزي دور ۾ پير صاحب غيبي ديري مان هڪ مالدار عورت سان شادي ڪئي، جنهن لاءِ هن مٿان ڪورٽن ۾ ڪيس ٿيا، جن مان هو آزاد ٿيندو رهيو، پوءِ عورت جي وارثن هن مٿان مارڻ جا حملا شروع ڪري ڏنا، ان حراس ۽ خوف کان سنڌ ڇڏي هندوستان جي سورت ۽ ٻاري شهرن ۾ رهڻ لڳو، اتي به هن خطرو ڄاڻي بمبئي ڏانهن دائمي ٿاڪ ڪري ويهي رهيو، جتي 1930ع ڌاري زندگي پوري ڪري ڇڏيائين، پير صاحب ذهانت ۽ زڪاوت ۾ پنهنجو مٽ پاڻ هو، ويس ۽ ديس مٽ ڪرڻ ۽ مخالفن کان پاسو ڪرڻ جي ڄاڻ رکندو هو، سيد ڪليم الله شاه راشدي جي شاعري جي ميدان کي ڳولهي ڦولهي 11 سٽون سنڌي شعر جون پيش ڪجن ٿيون، جن ۾ شاعري تخيل ٻولي جي جوڙجڪ، سماجي حالتن جو جائزو، مضمون جو مقصد مواد کي سنڏي شاعر ۽ شعر جي ذوق وارا پرک پروڙ ڪري، راشدي صاحب جي شعر جو معيار مقرر ڪن، ان ڏس ۾ کيس داد بخشين يا تنقيد جا دروازا کولين:
ڪيوسين سير سبحاني رنگا رنگي ڪن دنيا جي دار ۾ البت
ڪيڙا مسي پاڻ سان چپ لال دنيا جي دار ۾ البت
لعل هجي گهر ۾ ته لائي ڏين سينگار ۾ البت
ملن کي موت پيو سجهندو ٽڪن جي ٽيم سڀ پوري
لکي تعويذ دين تڪڙا پنهنجي قلم جي ڪار ۾ البت
پيرن کي پوک عالم جي ٺڳي جو ٺاهه سڀ ڏاڍو
کڻي تسبيح مصلي تي ويهن ويچار ۾ البت
جواري جوا ٿا ڪن جاتي مزو ۽ موج آ تاتي
ڪنيهن جو داءُ ڪنهن جو گل کريا تنهن خار ۾ البت
ڪليم الله نصيحت ڪر اول تون پاڻ کي پڌري
دعا گهر دل سندي پڌري، اول اظهار ۾ البت
سيد ڪليم الله شاهه راشدي جي شخصيت جو جائزو:
ڏٺو وڃي ٿو ته سماج کي اڌوري پڙهيل ۽ گهٽ هوشيار ماڻهن جي ڀيٽ ۾ پڙهيل ۽ هوشيار انسانن وڏو ڇيهو رسايو آهي، جيئن ته پير ڪليم الله شاهه راشدي لاثاني حڪيم، بلا جو حسين، وڏو ذهين، 27 ٻولين جو ڄاڻو، سٺو عالم، اديب، ڀلوڙ شاعر جهڙو شخص جيڪڏهن سماجي ڀلائي ۽ بهتري ڏانهن لاڙو رکي ها ته هو ٺاهوڪو سماج سڌارڪ ثابت ٿئي ها، هن جي حڪمت، دانائي سان سماج جي صحت بحال ٿئي ها، نشي سٽي جي هاڃيڪارين ۾ ڪمي اچي ها، سندس جاذب شخصيت ۽ اعليٰ بصيرت جي ڪري عورتن جي پرماريت کي ڌڪ لڳي ها، جڏهن ته سنڌ ۾ عورت جا هڪ ماءُ کان سواءِ پيءُ، ڀاءُ ۽ ٻيا سڀ عزيز جلد ويري ٿي، کيس ڪاري چئي ماريو ڇڏين ٿا، اهڙي قسم جي سماجي براين جي اصلاح ٿيڻ جو يقين نڪري پوي ها، وسيع صلاحيتن وارو عالم ماڻهو جيڪڏهن درست عمل طرف ڌيان ڏئي ها ته عالمانا ذهانت جو وڏو واڌارو اچي وڃي ها، ائين ڪرڻ سان هن جي شخصيت هڪ فلاحي اداري جي حيثيت وٺي وڃي ها.
انساني زندگيءَ ۾ کوڙ سارا شعبا آهن جن سڀني ۾ هڪ جهڙو ڌيان ڏيڻ جڳائي ۽ ڪنهن به هڪ کاتي مٿان ليٽي نه پوڻ کپي، ائين هڪ پاسي ڪري پوڻ سان انساني حقن جي ادائي ۾ ويساهه گهاتي ٿي پوي ٿي، پير صاحب گهڻ پاسائين شخصيت، ڏيا، ۽ ڏات وارو ماڻهو ٿڙڪي پيو، جيڪڏهن هو سماج جي اصلاح ۽ ڀلائي ڪرڻ چاهي ها ته لکين ماڻهو سنواري ۽ سڌاري سگهي ها.
پير صاحب پنهنجي ڪمال دانائيءَ، اوچي ڏاهپ، وڻندڙ تصوير، حڪيمانه سوچ ۽ پيري واري پيشي کي داءُ تي لڳائي، فقط مالدار عورتن جي خفت ۽ هورا کوري ۾ زندگي ڳاري ڇڏي، ساڳي وقت ڪيترين ئي عورتن جا گهر تڙ تباهه ڪري وڌا، هن عورتن کي ڦاسائڻ جو هڪ قسم جو وڏو ڄار اڏي ڇڏيو، جنهن ۾ وڏ گهراڻي جون عورتون ڦاسائيندو رهندو هو، جن مان ڪي سريتيون، ۽ ڪي شادي نڪاح ۾ قيد ڪندو هو، پراڻيون شڪار ڪيل عورتون ۽ سندن اولاد خسته حال ۽ ڪنگالپڻي ۾ زندگي گهاريندي ختم ٿيندا رهيا، وري به پير صاحب ٻيون سريتيون ڦاسائيندو رهيو، ان ريت عورتون جهٽڻ ۽ هٿ ڪرڻ سندس جبلت ٿي چڪي هئي. هن پنهنجي شاعريءَ ۾ ذڪر ڪيل هڪ شعر جي ٽين سٽ کان اٺين سٽ تائين ملن ۽ پيرن جي ڪڍ کٿي ۽ کري کنئي آهي، حقيقت ۾ عورتن کي گمراهه ڪرڻ جا ڦند مڪر، داءُ، پيچ، ادائون صدائون ۽ ور وڪڙ سندس پيدا ڪيل هئا، جن جي وسيلي هي پئي کيڏ کيڏيو.
انسان نيٺ ته باهڙ جي ۽ ٿڪجي پوي ٿو، سندس ضمير هن کي هيٺ ڦيٽ ڪرڻ شروع ڪري ٿو، ان لاءِ آخري ٻن سٽن ۾ چوي ٿو:
”ڪليم الله نصيحت ڪر اول تون پاڻ کي پڌري“
دعا گهر دل سندي پڌري، اول اظهار ۾ البت.
جيڪو ماڻهو جڏهن سماج سان ويساهه گهاتيءَ واري راند کيڏڻ شروع ڪري ٿو، تڏهن سماج به اهڙي موٽ ڏئي ٿو، هن جي منهن موڙ ۽ ٿُڏي ڇڏڻ لاءِ سماج هن جي عقل هوش، ڄاڻ اڪابري ۽ سهڻي سرير کي ٺڪرائي ڇڏيو، ان لاءِ هن جي ڪيتي جي هن کي اڻ کٽ سيکت ڏيئي ڇڏي، هن کي اڻ وڻندڙ، کيڏاري ۽ مخالف شخصيت قرار ڏنو ويو.
پير صاحب پراڻي اڍنگي چال کان مجبور ٿي هڪ مالدار عورت غيبي ديري مان ڦاسائي، شادي ڪري ورتي، هن مٿان ڪورٽن جا ڪيس ٿيا، جن مان جند ڇڏائي چڪو، ڪيس مان چاڙهو نه ڏسي عورت جي وارثن هن جي سر مارڻ جا حملا هلائڻ شروع ڪري ڏنا، جن کان هراسجي سنڌ ڇڏي هندوستان جي سورت ۽ ٻاري ۾ رهڻ لڳو، جتي به هن کي جاسوسي کڻڪ پئي ته اتان به نڪري بمبئي ۾ دائمي ٿاڪ ڪري ويهي رهيو، سر جي ڀوءَ کان پاڻ کي پاڻ ملڪ نيڪالي ڏنائين، جواني جوڀن ۽ سونهن سوڀيا پرڏيهه ۾ گهارڻ لڳو، پرائي ٻولي، ڌاري ثقافت ۾ رولاڪ حياتي کپائيندي نيٺ 1930ع ڌاري، ڌاريءَ ڌرتي جي پيٽ حوالي ٿي ويو.