ماڳ مڪان / شھر / ڳوٺ

لاڙڪاڻو سڀيتا سندو ناڻو

لاڙڪاڻي جي وانجهيل ماو مڪانن ۽ شخصيتن بابت لکيل مضمونن جو ھي ڪتاب ڊاڪٽر غلام علي ھمت علي سانگي جو لکيل آھي. ڊاڪٽر غلام علي سانگي جي ھن ڪتاب ۾ لفظن ۽ جملن جو استعمال نج ڳوٺاڻو آهي. بيان جي جوڙجڪ، فقرن، جملن جي بيهڪ کي اهڙو سينگاريو ۽ سنواريو ويو آهي. محترم سانگي صاحب هن ڪتاب ۾ تاريخ جي هڪ نئين باب کي جنم ڏنو آهي. شامل ڪيل مواد ڏوري ڏسي، مشاهدا ماڻي، روبرو ملاقاتين ذريعي بيان حاصل ڪري، اڳين ڪتابن ۽ ڊائرين کي اٿلائي پٿلائي ڄاڻ حاصل ڪري ڪتاب سرجيو آهي. ڪتاب ۾ ڳوٺن ۽ اوطاقن جا احوال اهڙا ته اچاريا ويا آهن جو پڙهڻ مهل ٻهراڙين جي بيٺڪن جو ڀرپور عڪس اکين اڳيان پيو گذري.
Title Cover of book لاڙڪاڻو سڀيتا سندو ناڻو

محلو علي خان هڪڙو، قنبر شهر

قنبر شهر جي اتر پاسي علي خان ذات هڪڙي هڪ ڳوٺ جو بنياد رکيو، اڳتي هلي وڌندڙ آدمشماري ۽ ٻهراڙين ۾ بدامني جي ڪري لڏپلاڻ ٿيڻ جي ڪري شهري آبادين ۾ حيرت ناڪ واڌ ٿيندي رهي آهي، انهي ساڳي جهنجهٽ جي ڪري قنبر شهر جي اصلي آباديءَ کان جلد ڪي ئي ڏاڪا ٽپي چڪي، هن سمي علي خان هڪڙو قنبر شهر جو هڪ محلو ٿي ويو آهي.
علي خان هڪڙو محلي جي زمين ڪلراٺي، پاڻي کارو هئڻ ڪري هتي ٻٻر ۽ ٻير جي وڻن جي جهجهائي آهي، ٻيا وڻ هيڪڙ ٻيڪڙ نه جهڙا ٿين ٿا، هن ماڳ مٿان منڍ کان هڪڙا ذات وارا زميندار وڏي قوت ۾ رهيا آهن، جن ۾ علي حسن هڪڙو سياسي لحاظ کان ضلع لاڙڪاڻي لوڪل بورڊ جو پريزيڊنٽ ٿي رهيو، شڪار جو به وڏو شوقين رهيو، هڪ ڀيري هن شينهن جو شڪار ڪيو، جنهن ۾ ڦٽجي پيو، هن جي دوا درمل پير تراب علي شاهه راشدي ڪئي، هن کي کير جي ٽپ ۾ ويهاري، کير سان وهنجاريائين، ان ريت ٻي دوا به ڪندو رهيو، ڪافي ڏينهن کان پوءِ زميندار هڪڙو چيٺجي ويو، مسٽر دوست محمد ولد علي حسن هڪڙو جونيئر ۽ سينئر آڪسفورڊ ڪورس پڙهيل هو، ڏاڍو ذهين، هوشيار، ۽ جوڙ توڙ وارو سياستدان ٿي گذريو، ڪيترا ڀيرا سنڌ اسيمبلي جي اليڪشن ۾ ميمبر چونڊبو رهيو، پهرين قاضي فضل الله جي طرفان سياست ۾ حصو وٺندو رهيو، پوءِ به سياسي راند ۾ هڪ طرفو هلڻ جو هن ۾ دستور نه هوندو هو، هن جي زندگي ۾ قنبر شهر يا تعلقي جي سياست ۾ وڏو عمل دخل رهندو آيو.
هن محلي علي خان ۾ سيد راشدي به رهندا آهن، جن ۾ پير تراب علي شاهه راشدي گهڻو هاڪارو ٿي رهيو، هو خلافت تحريڪ جي ڪرتن ڌرتن مان ڳڻيو ويندو هو، هن لاڙڪاڻي شهر ۾ پوري هندستان جي ڪانگريس جا ليڊر پئي گهرايا ۽ خلافت ڪانفرنسون پئي ڪرايون، سياست، حڪمت ۽ علم دين ۾ کيس وڏي مهارت هئي، هو دانشگاهه شهدادڪوٽ جو سند يافته علامه هو، هن ڪيترا مدرسا تيار ڪرايا، جن ۾ درسگاهه علي خان هڪڙو قنمبر وڏي شهرت تي پهتو، هن ديني اداري جي هڪ شاگرد هاسٽل هوندي هئي، جنهن ۾ طالب ڏينهن رات رهندا هئا، کين هفتي اندر فقط جمعي وار تي ڇٽي ملندي هئي، باقي ڏهاڙا هنن کي پڙهايو ويندو ۽ پير تراب علي شاهه هن ديني سکيا جو مدار المهام هوندو هو، ڏوڪڙ پئسي جي خرچ ۾ هن شاهه صاحب سان ڪيترائي مخير، خيرخواهه ۽ دين سان محبت رکندڙ سخي دوست شامل حال رهندا هئا.
1978ع ۾ علي خان هڪڙي محلي، قنبر جون ذاتيون:
هڪڙا، سيد راشدي، سومرا، سيال، شيخ، بروهي، باگڙجي، ٻرڙا، راڄپر، ڪنڀر، ڪلهوڙا، ڪوري، گاڏهي، گوپانگ، ماڇي، مگسي، مير بحر، جويا، مهاجر، چانڊيا، وڌا، تونيا، ڀٽا، لاڙڪ آهن، هڪڙا ذات وڏي انگ ۾ آهي، زمينداري به سندن آهي.