ڀولا ڪلهوڙا ڳوٺ
ڪلهوڙا ذات سنڌ ۾ حاڪم گهراڻو ٿي گذري آهي، هنن پنهنجي فوج بدران ۾ سنڌ کان ٻاهريان ماڻهو گهرائي ڀرتي ڪيا، جن ۾ ٽالپر ذات به هئا، پهرين ته ٽالپر ڪلهوڙن جا مريد ۽ مڃتا وارا ماڻهو ثابت ٿيا، تنهن ڪري سنڌ جي لشڪر ۾ کين وڏا وڏا عهدا ڏنا ويا، پوءِ اڳتي هلي سنڌ جي ڪلهوڙا حاڪم سرفراز خان کان غلطي ٿي چڪي، جنهن کي جيل ۾ بند ڪيو ويو، ان بعد سندس خاندان مان غلام نبي ڪلهوڙو، عبدالنبي ڪلهوڙو حاڪم به هڪ ٻئي پٺيان وڏيو ن وڏيون غلطيون ڪري سنڌ پنهنجي هٿان وڃائي چڪا، ان ڪري سنڌ جا حاڪم ٽالپر ٿيا، جن ڪلهوڙن جون سڀ رعايتون کسي ورتيون، مٿن سخت دٻاءُ رکيو، ايستائين جو ڪلهوڙن کان حڪمراني دماغ مان وسري ويئي، جن ڳوٺ ۽ شهر ڇڏي سير سفر ۾ وقت گذاريو، ڪن سرودن جو ڌنڌو اختيار ڪيو، ڪن رڇ، ته ڪن ڀولا ڌاري گذر ڪيو ٿي، ڪي اڃا زمين سان شامل رهيا، اڳتي هلي پاڻ سنڀالي ويا.
ڀولا ڪلهوڙا ڳوٺ وارا، ڀولا ڌاري، ڀولن کي سکيا ڏئي ڪرتب ڪرائيندا هئا، ڀولن جي ڪرتبن ڏسڻ سان ماڻهو حيران ٿي ويندا هئا، جنهن جي عيوض ۾ ماڻهو ڏسندڙ کين خيراتون ڏيندا هئا، جن تي هو گذارو ڪندا هئا.
ڳوٺ مستطيل زمين مٿان کنيل آهي، ڳوٺ جي اوڀر پاسي نئون ڳوٺ، اولهه ۾ ڪلراٺو ميدان، اتر ۾ زرخيز زمين، ڏکڻ ۾ کڏ ۽ لاڙڪاڻو وڳڻ روڊ، هيءُ ڳوٺ لاڙڪاڻي شهر کان 22 ڪلوميٽر پري آهي، برٽش دور حڪومت ۾ ماهي خاصخيلي هن ڳوٺ ۾ وڏو ڌاڙو هنيو هو.
ذاتيون:
بردي، ڀٽا، خاصخيلي، ڪلهوڙا، مير بحر، مغيري آهن، گهڻائي واري ذات ڪلهوڙا آهي.