ميرپور ڀٽو ڳوٺ
هن ڳوٺ جو اصل نالو پير بخش ڀٽو آهي، پر ڳوٺ جو اسڪول ميرپور ڀٽو جي نالي تي آهي، هيءَ وسندي گولائي زمين جي ٽڪري تي کنيل آهي، هن جي چوڌاري بچاءُ بند ڏنل هو، نئوديرو رتي ديري روڊ جي اوڀر پاسي تي هي ڳوٺ اڏيل آهي، ساڳي روڊ سان هڪ ڪلوميٽر تي لنڪ روڊ وسيلي مليل آهي، رتي ديري روڊ شهر کان 6 ڪلوميٽر ۽ لاڙڪاڻي شهر کان 25 ڪلوميٽر ميرپور ڀٽو پري ٿيندو، هتي جي زمين زرخيز ۽ پاڻي مٺو رهي ٿو، ڳوٺ ڀٽا ذات وارن جو ٻڌايل آهي، زمينداري به سندن رهندي اچي ٿي، ڪنهن دور ۾ زميندار ڀٽن جو هن ڳوٺ ۾ ننگر خانو هلندو هو، ٻاهر مهمان ته کائيندا هئا، پر ڳوٺ وارا به انهيءَ ننگر مٿان روزگار پورو ڪندا هئا، اهڙي سخا جيڪا سندن وڏن کان هلندي هئي، 1960ع ڌاري انهيءِ رسم کي سندن پوين بند ڪري ڇڏيو.
ذاتيون:
ڀٽا، ڀٽي، شيخ، ڪوري، ڪلهوڙا، کوکر، سيد وغيره ذاتيون هن بستيءَ ۾ رهن ٿيون، گهڻائيءَ ۾ ذات ڀٽا آهي، سنڌ جي ڀٽن جي لٺ سرداريءَ جي پڳ هن ڳوٺ وارن مٿان رهندي اچي ٿي.
ميرپور ڀٽي جي زميندار ڀٽن، مان نواب الاهي بخش ڀٽو رتي ديري ۾ ديني درسگاهن جي هڙان وڙان امداد جاري رکندو هو، ان ڪري رتي ديري جي ديني تعليم ترقي ڪئي، پوين ڀٽن مان نواب نبي بخش ڀٽي پنهنجي ڳوٺ ۾ ديني مدرسو کڙو ڪرايو، جنهن جو پورو خرچ پاڻ ڪندو رهندو هو، علام عبدالڪريم ڪورائي ۽ علامه غلام مصطفيٰ قاسمي جهڙا علماءَ دعوتون ڏيئي ڳوٺ جي ديني تعليم کي واڌارو ڏنو، جنهن مدرس، معلم، طالبن جي ماني رهائش، لٽو، ڪتاب وغيره پاڻ برداشت ڪندو رهندو هو.
ميرپور ڀٽي ڳوٺ جون شخصيتون:
ڀٽا ذات جي باري، ليکڪن جي راِءِ آهي، هي اصل ۾ سنڌ جا قديم رهاڪو نه آهن، ”جنب گذاريم جن سين“ ڪتاب ۾ مشهور دانشور ليکڪ جي ايم سيد لکي ٿو ته ڀٽا ذات سنڌ ۾ پنجاب کان آيا، وري چوي ته ڪن جو چوڻ آهي جيسلمير جي ڀٽي خاندان مان آهن، جتان سنڌ ۾آيا، آخر ۾ چوي ٿو، ڀٽا آرائين قوم جي هڪ شاخ آهي، جي ايم سيد جي ڀٽن جي ذات جي اپٽار کان سواءِ ٻيا دانشور ٻڌائين پيا ته ڀٽا اصل ۾ ڀوتان رياست جا رهاڪو هئا، جتان نڪري دهلي ۾ آباد ٿيا، ان کان پوءِ جيسلمير، پنجاب ۾ داخل ٿيا، اتان سنڌ ۾ آيا، هنن کي ڪلهوڙن حاڪمن سنڌ ۾ رعايتون ڏنيون، سنڌ ۾ هنن جو مرڪزي ڳوٺ، ميرپور ڀٽو ڳوٺ هو، جتان پوءِ ڳڙهي خدا بخش ڀٽو جي ڳڙهي، نئون ديرو وغيره رهائشگاهه ڪيائون.
سردار واحد بخش:
سردار واحد بخش ولد الاهي بخش ولد دودا خان ڀٽو جنم 1898ع وفات 1931ع.
پير علي محمد شاهه راشدي ”اهي ڏينهن اهي شينهن“ ڪتاب جلد پهرين ۾ هن جي باري ۾ لکي ٿو، قد ڊگهو، چهرو موڪرو، شهپر وڏا، ڀرون جاڙيون، رنگ کليل، لباس راجائن جهڙو، رنگارنگي پڳ، سوٽ يا شيرواني، شلوار ۽ زري لڳل جتي، جهڙو سهڻو، تهڙو ڪپڙو پيو ٺهندو هو، هنگامه خيز پسند طبع وارو ماڻهو هو، انڊين اسيمبلي ۾ چونڊجي دهلي ۾ آيو، ڳاڙهي رنگ شاهي ڪار، جيڪا ٻئي راجا راجواڙي وٽ ڪانه هئي.
هند سنڌ ۾ جيڏانهن نڪرندو هو، سنگتين جوٽولو ساڻ وٺي هلندو، انهن ساٿين کي مهينن کان پوءِ به سندن ڳوٺ ياد نه رهندو هو، اٽالي ۾ شيئل شڪار، سير تفريح، کانا گانا سڀ خوشي واريون شيون موجود هونديون هيون، هن وٽ سدائين ميلو لڳو پيو هوندو هو، جڏهن سنڌ زميندار جاگيردار واري سيٽ تان چونڊجي ويو، دهلي ۾ پهتو، تڏهن به هن جو ساڳو ئي يار ويسي ۽ دريا دلي وارو طريقو جاري ۽ ساري رهيو، هو بامبي ڪائونسل جي چونڊ ۾ بنا مقابلي ميمبر چونڊجي ويو، هن جي مٿان هڪ نازڪ خون جو ڪيس ٿي ويو، انگريز حڪومت هن کي گرفتار ڪري ڪورٽ ۾ چالان ڪيو، جتان انهيءَ تاريخ تي رات جو ڪورٽ مان ضامن تي آزاد ٿيو، اڳتي هلي ساڳي هلندي ڪيس مان آزاد ٿي ويو، هن کي نمونيا جو بخار ٿي ويو، جنهن مان چڙهي نه سگهيو، 28 يا 29 ورهين جي ڄمار ۾ وفات ڪري ويو.
نبي بخش خان ولد الاهي بخش ولد دودا خان ڀٽو:
ساڳي ڪتاب ۾ پير علي محمد شاهه راشدي، نواب نبي بخش خان ڀٽو جي باري ڄاڻائي ٿو، سردار واحد بخش ڀٽو جو ننڍو ڀاءُ، جيڪو وڏي ڀاءُ جي سڀاءُ کان الحدو طبع جو هو، صلح پسند، خاموش، سانتيڪو، شريف، سچو، فقيرانه روش وارو انسان هو، سنڌ جي زميندارن ۾ هن جي ڪردار جو ڪو ثاني نه هو، واعدي وفا سون تي سهاڳ رهيو، بامبي ڪائونسل، سينٽرل انڊيا اسيمبلي ۽ سنڌ اسيمبلي جو ميمبر رهيو، پر ڪڏهن به پارٽي نه مٽايائين، نه وري برٽش حڪومت جو ڇاڙتو بڻيو، نه سرڪاري خطاب ورتائين.
انڊيا سينٽرل اسيمبلي جي صدارت جي چونڊ ۾ سر عبدالرحيم ۽ شيرواني بيٺا، اليڪشن ۾ هن شيرواني کي ووٽ ڏيڻ جو انجام ڪري ڇڏيو، ان لاءِ هن مٿان ڏاڍا زور بار پيا، پر هن واعدي پٽاندڙ ووٽ شيرواني کي ڏنو، جڏهن ته سر عبدالرحيم هڪ ووٽ تي کٽي ويو.
سنڌ اسيمبلي ۾ به هن جي سياسي پاليسي ساڳي ڍنگ سان هلندي آئي، سنڌ سينٽرل اسيمبلي جي چونڊ ۾ سر عبدالله هارون، شيخ عبدالمجيد ۽ نواب نبي بخش ڀٽو جي اليڪشن ۾ سڄي سنڌ کي ووٽ ڏيڻا هئا، چار مهينا ورڪ هلي، جنهن ۾ پهرين نمبر تي نبي بخش ڀٽو، ٻئي نمبر تي هارون ۽ شيخ صاحب هارايو، هن چونڊ ۾ ميمبر ٿي دهلي ۾ آيو، جتي ريلوي ايڊوائيزري ڪاميٽي يا ايڊوائزري ڪائونسل جي ميمبر جي چونڊ هئي، هندستان جي چوٽي جي ليڊرن جي بيهاريل اميدوارن جو مقابلو هو، ان چٽا ڀيٽي مان کٽي، نواب نبي بخش انڊيا جي ليڊرن کي حيران ڪري ڇڏيو.
مهراج رامچند:
سندس پتا جو نالو مهراج ڪنيا لعل برهمڻ رتي ديرو شهر اصل رهائش، جنهن ۾ 1925ع تي پيدا ٿيو، رتي ديري شهر ۾ ابتدائي سکيا وٺي، بي اي آنرس هندي ۾ پنجاب يونيورسٽي مان ڪيائين، هندستان جي ميسوريونيورسٽي مان B, Ph, E ڪري ورتائين، باجو وڄائيندڙ هو، جنهن تي راڳ ڳائيندڙ پڻ هو، ڊراما رچائيندڙ، سماجي سڌارڪ ۽ سياسي ڪارڪن ٿي رهيو، سلڇڻو، ٻهڳڻ، سريلو، سپيتيو ساڌو، ملنسار، ماٺ جو ويري، پراون کي پنهنجو ڪندڙ، ودوان، ديادان، ڪارائتو ڪارڪن، جنهن سان رتي ديري ۾ 5 سيپٽمبر 1979ع تي رهاڻ ٿي، سندس ڏيٺ ويٺ ۽ خبرون چارون هيٺين ريت رهيون.
گاندي آشرم رتي ديرو:
1936ع ۾ گاندي آشرم کوليو ويو، هي سياسي ادارو هو، جنهن کي انڊيا ڪانگريس هتي نروار ڪيو، ان جابنيادي ٻه مقصد هئا، عوام ۾ سماجي سڌارو ۽ سياسي سوج ٻوجهه کڙي ڪرڻي هئي، ساڳي وقت گاندي آشرم جا هيٺيان پنج ڀاڱا هوندا هئا:
تعليم: هندي، سنڌي ۽ انگريزي ڦهلائڻ.
علاج: هڪ اسپتال قائم ٿي، جتي هڪ ڊاڪٽر ڪم ڪندو هو.
دستڪاري: ننڍن وڏن کي آڏاڻا، سٽ ڪتڻ، پاٺو ٺاهڻ سيکاريو ويندو هو.
اخبار: دکايل اخبار 1942ع ۾ جاري ٿي چڪي.
شهر ۽ ڳوٺاڻي صفائي: صفائي سٺائي صحت جي نشاني آهي، ان لاءِ شهر ۽ ٻهراڙين کي صاف ۽ سٿرو رکيو ويو.
مٿين ڪم لاءِ آشرم منڊلي جي بجيٽ ۾ 5000 رپيا رکيل هوندا هئا، اها رقم صدر جي هٿ ۾ رهندي هئي، ڇو ته هو صدر ۽ خزانچي پڻ هوندو هو، اهڙي قسم جي بجيٽ ملڪي مسائل ۽ ڪانگريس انڊيا جي آشيرواد سان ٺاهي ويندي هئي.
گاندي آشرم (منڊلي) جا عهديدار:
صدر: هوند راج دکايل ۽ پڻ خزانچي هو.
ميمبر: گوپالداس.
ميمبر: طوطارام وليشا.
1945ع ۾ نائب صدر جو عهدو به ڪڍيو ويو، جيڪو مهراج رام چند ٿيو، 1946ع ۾ ساڳو رام چند آشرم جو صدر ٿي ويو.
مٿين ڪٿا جي ڪڙين جي جوڙجڪ ڪرڻ لاءِ آل انڊيا ڪانگريس جو ميڙ رتي ديري ۾ ڪوٺايو ويو، جنهن جي صدارت مسٽر آچاريه ڪربلاڻي حيدرآباد واري سنڌي ڪئي، جنهن ۾ جواهر لعل نهرو جي ڀيڻ وجي لڪشمي ۽ بيگم آصف ارونا به شامل هيون.
هندو مها سڀا:
مسلمانن جي قوت ۽ طاقت جي خلاف هندستان ۾ جيڪي مسلم هند خلاف هندو سڀائون اڀريون ۽ کڙيون ٿيون انهن مان هي به هڪ جماعت هئي، هن جو کرو متو هو، ته هندستان اندر مسلمانن جو زور گهٽائي، هندن کي سگهارو ڪيو وڃي، مها سڀا ضلع لاڙڪاڻي جو صدر مسٽر گوڪلداس پٽ ميولداس روچلاڻي هو، جنهن جي آڌار ۽ سڃاڻپ تي هو سنڌ جي هندو سياست ۾ ڇانيل رهندو آيو، پاڻ رتي ديري جو رهاڪو هو، مها سڀائي هئڻ ڪري، هو سنڌ جو وزير ٿي اڀريو.