ڳوٺ حيتم سوهو
هي آبادي اڳ وارهه تعلقي جي حدن ۾ رهي پئي هن سمي تعلقي نصيرآباد جي وڏين وسندين مان هڪ وڏڀري بستي رهي آهي، هي وٿاڻ گولائي ڍنگ سان هڪ شاهوڙ زمين جو ڀاڱو والاري ٿو. شاهي روڊ لاڙڪاڻي کان وڳڻ نصيرآباد واري جي اولهه پاسي اٽڪل 8 ڪلوميٽر ڏور پوي ٿو. هن ڳوٺ جو بنياد اندازاً 275 سال اڳ کڙو ٿيو، جنهن جو باني سرائي حيتم خان ولد جلال خان سوهو رهيو. هو پنهنجي اٽالي ۽ ملڪيت سان ملتان ڇڏي سنڌ جي هن ٿاڪ تي اچي آباد ٿيو، هن ماڳ کي پنهنجي نالي سان نشانبر رکيائين.
ٽالپر دور ۾ ٽالپري سرڪار:
هن خطي ۾ سنڌي سکيا جا ڇوڪرن ۽ ڇوڪرين جا ٻه جدا سرڪاري اسڪول، هڪ گرلس مڊل ۽ بئائيز هاءِ اسڪول آهن. جر جو پاڻي مٺو، گئس، بجلي جون سهولتون مليل رهن ٿيون. هڪ سيلر، چار هيلر، چار هوٽل، عام واهپي ۽ ڪارج جي شين جا جهجها دوڪان آهن. هن مڪان جي الهندي پار کان نورنگ واهه مان هڪ نڪرندڙ شاخ ميرواهه وهندو آهي، جنهن جي لٽاسي پاڻيءَ تي سانوڻي جا فصل اڀرن ٿا، جن ۾ سارين جو فصل اهم ترين هلندو هلي ٿو، سرءُ ۾ بوسي ڪڻڪ، لوسڻ، جَوَ، سرنهن، السي وغيره به جهجهي انگن ٿين ٿا. وڻراهه ۽ فطري ساوڪ سان ڳوٺ وارن جي پٽيءَ نه پئي آهي، ڇاڪاڻ ته واهن، واهين، گسن، چارن، ٻنن ۽ بندن کي وڻن جهڙي فطري سونهن کان بنهه نرهه رکيو ويو آه نه وري اونهاري جي ٻڙڪندڙ ۽ ٽچڪندڙ اس کان اولي ۽ اوڍر رکڻ لاءِ پنهنجن گهرن کي بچائڻ جي جاکوڙ ڪئي وڃي ٿي. اهڙي رحمت کان هي ڳوٺ خالي رهي ٿو جيڪا هڪ اڍنگ، اڻ وڻندڙ ۽ اڀاڳي اڻونڊائپ آهي، جنهن کي تيزيءَ سان دور ڪرڻ گهرجي.
ذاتيون: سوهو، سومرا، ڪوري، ڪنڀار، کوکر، لنجار، ڀٽا، چنا، پيرزادا، بروهي، ٿهيم ماڻهو ڳڻپ 7000 آهي.
ڳوٺ ۾ گهڻائي ۽ زميندار ذات سوهو رهندي اچي ٿي. ٻئي نمبر تي ڪوري ذات رهي ٿي. منڍ کان هن گهڙي تائين ڳوٺاڻا نهايت امن پسند، مهمانواز، هڏڏوکي ۽ آئي ويل هٿ ونڊائي ڪرڻ جا ڪوڏيا آهن، ان ڪري هن ٿاڪ جي صلح سانت، مال ۾ ماڻهو سلامتي ۽ هڪ ٻئي جي سهڪار سان کوڙ سارا آفيسر ٿيا آهن، جن جس کرن جي وچور کي هيٺ آڻجي ٿو.
بيلدار، داروغا، سروير وغيره ته چڱي انگ ۾ آهن، پر 8 انجنيئر رهيا آهن. صحت کاتي ۾ ڪافي ڪمپائونڊ سان گڏ 8 ڊاڪٽر آهن. هاءِ اسڪول هيڊماستر 10 رهن ٿا. زراعت کاتي ۾ 5 آفيسر ٿيا، پوليس سپاهي ويهارو ۽ صوبيدار 5 ٺهيا آهن. سنڌي استاد 80 جي انگ ۽ انگريزي ٽيچرس 15 پار پيا آهن. تپيدار 5، ٻه مختيارڪار ۽ هڪ بختاور ڊي سي جي درجي سان سينگاريل چيو وڃي ٿو. ايريگيشن کاتي ۾ هڪ انجنيئر سونهين پيو. قومي پارليامينٽ ۾ هڪ ڊائريڪٽر اسلام آباد، يونيورسٽي گرانٽ ڪميشن جو ڊائريڪٽر اسلام آباد ۽ زرعي ترقياتي بئنڪ آف پاڪستان جو هڪ وائيس پريزيڊنٽ جهڙا سڀاڳا سپوت هن ڳوٺ جي سونهن ۽ سوڀيا جا مشهور مهمير ۽ مهيسر آهن.
هيتم سوهو مشهور ماڳ سان ملهائتا مڻيادار ماڻهو:
هر وسندي، وستي، وسنئن ۽ واهڻ ڏيهه جي بنيادي ٽڪاءَ ۽ رهائش جا ٿنڀا ٿوڻيون آهن، جنهن مان سڀيتا سنجري ۽ سينگارجي ٿي. انهيءَ جوڙ ۽ جنسار جا انگ ڪي ماڻڪ ماڻهو انگيت ۽ اڏين ٿا. اهي املهه اڏيندڙ پنهنجن ترن ۽ ٿاڪن، ماڪن ۽ مڪانن کي چار چنڊ لڳائين پيا، ان ڪري سندن وٿاڻن وارا سياڻا ۽ سگهڙ پنهنجي ڀلوڙ ماڻهن جي ڪارنامن کي سيني به سيني صدين تائين سانڍي رکندا اچن ٿا. اهڙن ڀلوڙ ۽ ڀلارن، ڏيا ۽ ڏات وارن جي تعريف جو ڳڻين ۽ واکاڻ وارين ڪارگذارين ۽ ڪارسازين جون ڳالهيون ڳيچ ڳائجن ٿيون.
1) مسٽر شفيع محمد ولد جمعا خان سوهو جنم 1935ع سنڌي سکيا پرائمري اسڪول هيتم سوهو، مئٽرڪ وڳڻ هاءِ اسڪول، انٽر لاڙڪاڻو ڊگري ڪاليج۽ بي اي اليڪٽرانڪ مهراڻ يونيورسٽي سنڌ ڄام شورو مان ڪري ورتائين، اليڪٽرڪ کاتي ۾ ايس ڊي او مقرر ٿيو. جدا جدا جاين مٿان ڪم ڪندي انجنيئر ٿي رهيو، جتان وقت پوري ڪري نوڪري کان فارغ ٿيو.
2) مسٽر محمد خان ولد شاهه محمد سوهو. جنم 1953ع سنڌي تعليم ابائي اسڪول ۾ پڙهي، مئٽرڪ ۽ انٽر نصيرآباد مان ڪيائين. بي اي اليڪٽرانڪ مهراڻ يونيورسٽي ڄام شورو مان ڪري ڇڏيائين. بجلي محمڪي ۾ ايس ڊي او جي عهدي سان مقرر ٿي هليو. نرالن نرالن وٿاڻن تي رهي، ترقي ڪندي انجنيئر مان سپرنٽنڊنٽ انجنيئر (اي سي) جي عهدي تي ڪم ڪندو اچي پيو. هن سمي دادو ضلعي مٿان پنهنجي ڪارگذارين ۾ رُڌل رهي ٿو.
3) مسٽر سليم الله ولد مولانا عبدالقادر سوهو، جنم 1965ع سنڌي تعليم آبائي ڳوٺ کان ڪري بي اي اليڪٽرانڪ مهراڻ يونيورسٽي ڄام شورو مان ڪيائين. اليڪٽرانڪ ۾ بي اي ڪندي سندس چترڪاري مثالي حيثيت رکي ٿي. هڪ ڀيري هن آمريڪا جي گذريل صدر مسٽر بل ڪلنٽن جي تصوير ٺاهي تيار ڪئي جيڪا موصوف ڏانهن ڏياري موڪلي اها شڪل اهڙي ته پرڪشش ۽ جاذب هئي، جنهن کان پوءِ آمريڪي صدر اهڙو متاثر ٿيو جو هن کي آمريڪا گهرائي، وائيٽ هائوس ۾ اسٽيٽ گيسٽ جي ڪڙي سان هن کي انعام ڪرام به ڏنائين ۽ آمريڪن شهريت به بخشش ڪيائين.
ساڳي موصوف سليم الله پاڪستان جي موجوده وزيراعظم نواز شريف جي به ساڳي ڍنگ سان پنهنجي آزاد هٿ تي تصوير چٽي ڏانهس رواني ڪئي، جنهن هنر کان وزيراعظم اهڙو پر لطف ٿيو جو هن چترڪار کي پاڻ وٽ گهرائي مهماني کارائي ۽ انعام ڪرامن سان نوازيو.
4) مسٽر محمد نواز ولد علي خان سوهو. جنم پرائمري کان مڊل تائين آبائي اسڪولن ۾ تعليم ورتائين. مئٽرڪ انٽر نصيرآباد ۾ پوري ڪيائين. ايم ايس سي سنڌ يونيورسٽي ڄام شورو مان ڪيائين.