هنڱو رجا ڳوٺ
هيءَ وسندي هن سمي ڳوٺ ٽپيل آهي، جنهن جي ماڻهو شماري 15000 آهي ، هي شهر تعلقي سوڀي ديري ضلع خير پور جي حدن ۾ وسندڙ آهي، هي شهر ٽڪنڊي شڪل تي آهي، راڻي پور شهر کان هنڱور جا 15 ڪلو ميٽر پري آهي، ۽ مين روڊکان اڌ ڪلو ميٽر ڏور آهي، خير پور شهر کان اٽڪل 55 ڪلوميٽر ڏکڻ تي آهي، نيشنل هاءِ وي جي اولهه طرف آهي.
”هن ڳوٺ ۾ دار العلوم محمديه“ هڪ عربي وڏو مدرسو آهي، جتان سنڌ، بلوچستان، افغانستان، سرحد، پنجاب، بنگلاديش ۽ ايران جا شاگرد فيض وٺندا رهن ٿا، مدرسي جو باني هاڻي مولانا در محمد ميمڻ آهي.
ساڳئي وقت هاءِ اسڪول جي شاندار ۽ وسيع ايراضيءَ مٿان عمارت کڙي ٿيل آهي، اها زمين ڄام يحيٰ جي اولاد جي هاءِ اسڪول کي بخشش ۾ ڏنل آهي، هي شهر ڪلهوڙا دور ۾ ڄام يحيٰ جو آباد ڪيل چيو وڃي ٿو، هن شهر ۾ هنڱورو ذات جو هڪ گهر به نه آهي، نه وري هنڱورا ذات جا ڪي نشان ۽ يادگار ئي آهن، ان ڪري هنڱورن بدران ڄامن جو شهر چوڻ ۾ اچي ها ته بهتر ٿي پوي ها.
ڳوٺ هنڱورا جون ذاتيون:
بخاري، لڪياري، شيخ، ميمڻ، دايا، ملاح، مهاجر، ميتلا، سولنگي، سهتا، لاڙڪ، پنجابي، ڀٽا، سومرا، ڪنڀر، وساڻ، پليجا، عيسائي وغيره،
ڊاڪٽر الاهي بخش سومرو سابق پرنسپال ڊو ميڊيڪل ڪاليج ڪراچي.
عبدالمالڪ سومرو جيئي سنڌ جو ليڊر شهيد ٿيل، هنڱورا جا رهواسي هئا.
جامع مسجد ڄام يحيٰ جي هن شهر ۾ هڪ وڏو يادگار آهي.
هنڱورا آبادي کي قلم جي ميدان ۾ آڻڻ جو خاص سبب سيد غلام شاهه آهي، سندس والد چڱل شاهه هو، هن جا اصل وڏا هنڱورا وسندي جا هئا، جتان لڏي هٽڙي غلام شاهه تعلقي ڏوڪري ضلع لاڙڪاڻي ۾ ويٺا، هي وڏو شاعر ۽ گويو ٿي گذريو، هن کي ٽي پٽ ٿيا، 1 هادي بخش شاهه 2 مهدي شاهه، 3 علي گل شاهه، جيڪي پڻ وڏا ڳائڻا ٿي گذريا، سيد نظر شاهه ولد هادي بخش شاهه جيڪو غلام شاهه جو پوٽو ٿيندو هو، سو شاعر ۽ فنڪار ٿي گذريو، ريڊيو خيرپور ۾ هن جو آواز سڀ جي پسند ۽ جادو جهڙو هو، هي سريلو گائڪ 2005ع ۾ وفات ڪري ويو، هن وقت نظر شاهه جو پٽ فياض شاهه به چڱو راڳي آهي.
سيد غلام شاهه بخاري:
سندس والد جو نالو چڱل شاهه هو. هن سيد خاندان جا وڏا اصل هنڱورجا ڳوٺ تعلقو گنبٽ ضلع خير پور ميرس جا هئا، جتان هن جا وڏا لڏي هٽڙي ڪچو تعلقو ڏوڪري ۾ اچي آباد ٿيا، هٽڙي ۾ سيد غلام شاهه ٽالپر دور ۾ 1837ع ڌاري پيدا ٿيو، هو اڳتي هلي وڏو ٿي هڪ مشهور شخصيت جو مالڪ ٿي اڀريو، شاعري ۽ موسيقي کيتر ۾ سنڌ اندر پنهنجو نالو ڄمايو، شاعرانه ۽ فنڪارانه رنگ جي ڪري، اتر سنڌ ۾ هاڪارو رهيو، هن جي اهڙي نشانبر شناخت جي ڪري اهو ڳوٺ جيڪو اڳ فقط هٽڙي سڏبو هو، هاڻي هٽڙي غلام شاهه چوڻ ۾ اچي ٿو، اهڙي قسم جي جو هٽڙي ڳوٺ سڃاڻپ جي ڀائيواري هن جي ذهانت ۽ تشخص جو زندهه ڪمال رهيو آهي، شاهه صاحب جهڙو وڏو شاعر، تهڙو پختو گويو ٿي گذريو، هن جي آواز ڪلام جا سنڌ اندر ريڪارڊ شاهد آهن.
جڏهن ته هنڱورجا وسندي سان سيد غلام شاهه جي وڏن جو لاڳاپو ۽ ڳانڍاپو رهيو هو، ان ڪري هن ماڳ مٿان شاهه صاحب جا ڦيرا گهمرا رهندا هئا، ساڳي وقت هي آبادي خير پور ميرس جو هڪ ڳوٺ هئي، رياست جو والي مير علي مراد ٽالپر شعر و شاعري جو ڏاڍو شوقين رهندو هو، تنهن لاءِ جڏهن به سيد غلام شاهه هنڱورجا ڳوٺ ۾ وارد ٿيندو رهندو هو، ته مير صاحب جي دربار ڪوٽ ڏيجي ڏانهن حاضريون ڀريندو هو، مير صاحب کي سيد غلام شاهه جي فن ۽ صحبت سان ڏاڍي محبت لڳي وئي، هن کي مير صاحب جاگير عطا ڪري، هنڱورجا ڳوٺ ۾ رهڻ جو تاڪيد ڪيو، جيڪو هن منظور ڪيو، پاڻ هٽڙي کان ٽپڙ پٽي هميشه هنڱورجا ڳوٺ جو ٿي ويو، ان کان پوءِ هو مير صاحب سان دربار يا شوق شڪار جي عام ڪچهرين ۾ ڪٺو رهندوهو، هن کي ديهه هنڱورجا ۾ جيڪا جاگير ملي، سا ڪافي ڪجهه پوين نيڪال ڪري ڇڏي، باقي سروي نمبر 350، 359، 360، جملي 19_5 ايڪڙ ايراضي اڃا سندس وارثن ۾ رهندي اچي ٿي، پاڻ 1917ع ۾ لاڏاڻو ڪري ويو، سندس آخري آرام گاهه هنڱورجا ۾ آهي.
ڊاڪٽر عطا محمد حامي مرحوم جن پنهنجي ٿيسز ۾ سيد غلام شاهه جي باري ۾ تاثرات قلم بند ڪيا آهن:
سيد غلام شاهه اصل ضلع لاڙڪاڻي جي هٽڙي ڳوٺ جو ويٺل، وقت جو وڏو ڳائڻو ٿي گذريو آهي، مير علي مراد خان کيس هنڱورجن جي ڀرسان ڪجهه زمين ڏئي رهائي ڇڏيو، جتي اڄ ڪلهه سندس اولاد رهي ٿو، هو بيت ۽ ڪافيءَ جو سٺو شاعر هوندو هو، سندس ڪلام سوز ۽ گداز سان ڀريل آهي.()
سندس هڪ دهرو مسٽر آندي ڪلهوڙي ٻڌايو. ()
”عمر ماروئڙن جو اٿم قوت پلي، پيرون چونڊن پاند ۾ ٻرن ڪانه پلي
هي جا پنهوارين پلي، سانه گڏبي غلام شاهه چوي“
سيد غلام شاهه جي پوٽي فياض شاهه هنڱورجا ڳوٺ ۾ پنهنجي ڏاڏي جو ڪلام ٻڌايو.()
ٿلهه:
تنهنجي سانگ سڄڻ لک سانگ ڪيم
محبت من ۾ مٺي محبتي وانگ ڪيم
وضو پاڪ ڪري دل پاڪ ڪيم، تنهنجي قلبي روحي مون اوطاق ڪيم
سوا طلب تنهنجي ٻي سڀ ساک کنيم
چڙهي محب منبر تي برهين بانگ چيم
سندو نيهن نماز احرام ڪيم آوڏو عشق الاهي امام ڪيم
اهو پورو الستي انجام ڪيم لاسجود تکيرڙي تانگهه ڪيم
ٻڌي هٿ ادب جا اولا ڪيم منجهه رمز رڪوع سڀ انگڙا نيم،
ربي العظيم منجهان چاهه چيم منجهه وحدت وک ورانگهه کنيم
غلام شاهه آ غلام تنهنجو ساهه ڪيو آ سلام تنهنجو
دل کي پيو آ دام تنهنجو فذڪروني ڪامل ڪانگ ڪيم.