محبوب علي وڳڻ
وارهه تعلقي جو مشهور شهر وڳڻ جي نالي سان پراڻي دور کان وجود ۾ رهيو آهي، اڳتي هلي هن کي وڏا وڳڻ بعد ۾ هتي جي مشهور زميندار محبوب علي خان جي سخاوت ۽ سٺن گڻن جي ڪري هن آبادي مٿان عوامي زبان ۾ ”محبوب علي وڳڻ“ نالو سڏجڻ ۾ آيو، تعلقي جي اهم ترين آبادين مان هڪ شهر ليکجي ٿو، اتر کان ڏکڻ پاسن تي مستطيل جي نموني کڙو ٿيل شهر آهي، ضلع لاڙڪاڻي جي اهم شاهراهه تي هي شهر اڏيل آهي، جتي چار دڳ، رستا نڪرن ٿا، ان ڪري چودڳي يا چوسول به ٺهي ٿو، لاڙڪاڻي کان وڳڻ نصير آباد ڪراچي، وڳڻ کان وارهه، وڳڻ کان قنبر شهدادڪوٽ، وڳڻ کان لاڙڪاڻو روڊ وڃن ٿا، هن چوسول تان هر قسم جون ڪارون، بسيون، ڊاٽسنون، ٽرڪون، ڪوسٽر وغيره صبح شام هلنديون رهن ٿيون.
ملڪي ورهاڱي کان پوءِ محبوب علي وڳڻ، تعلقي جي ٻيو نمبر واپاري منڊي آهي، خاص ڪري سارين جو هتي وڏو واپار هلي ٿو، ڪيترائي سيلر هلن ٿا، هن شهر کي پيئڻ جي پاڻيءَ جو وڏو بحران رهيو آهي، جئين ته اڳ هتي کوهن جو پاڻي پيتو ويندو هو، جن جي اونهائي ويهن کان ٽيهن فوٽن تائين محدود هوندي هئي، ان ڪري پاڻي پيئڻ لائق رهندو هو، ڪجهه سمي کان پوءِ هتي (هينڊ پمپ) نلڪا رواج ۾ اچڻ لڳا، جن کي زمين اندر 60 کان 70 فوٽ اونهائي ۾ لاٿو ويو ٿي، ان ڪري جر جو پاڻي تيزي سان کارو ٿيندو ويو، جيڪو پيئڻ جي لائق نه رهيو، ان ڪري واٽر سپلاءِ اسڪيم تيار ٿي چڪي، جامع مسجد وڳڻ شاندار اوائلي عمارت آهي، وچين گنبذ جي اندران ڪتاب الله جو سورتون نقش ٿيل هيون، زمين جي ڌڏڻ ڪري ۽ 1960ع جي برساتين جي سبب ڪري مسجد شريف کي وڏو ڇيهو رسيو، مسجد جي نئين سر اڏاوت ۽ مرمت جي ڪري اهي اڪريل آيتون گهڻي ڀاڱي ختم ٿي ويون، آهن، انگريزي تعليم جي واڌاري ۽ ترقي جي ڪري ديني تعليم پوئتي پئجي چڪي، پوءِ به مدرسا تعليم هلندي رهي ٿي.
هن ڳوٺ ۾ وڻراهه ۽ باغات جي کوٽ آهي، هڪ جر جو پاڻي کارو آهي، ٻيو سم جو آزار ۽ ٽيون عمارتن جي تعميرات جي سبب ۽ مختصر پلاٽ هئڻ، ڪري گهٽيون سوڙهيون، ٽي ٽي ۽ چار چار منزل عمارتون هئڻ ڪري شهر ۾ وڻراهه نه آهي.
ذاتيون:
تونيه، ڊکڻ، لوهر، عباسي، ڪلهوڙا، کٽي، سومرا، خاصخيلي، جوڻيجا، راهوجا، وڳڻ، ٽوٽاڻي، چانڊيا، مغيري، نه بروهي وغيره آهن، وڳڻ گهڻائي ۾ آهن، پر پوءِ سنجيده ۽ امن پسند ذات رهي آهي.
ڳوٺ جي قد آور شخصيت:
زميندار محبوب علي ولد الله بخش ولد محبوب علي خان وڳڻ 6 ربيع الاول 1280هه برابر 27 آگسٽ 1863ع تي بنا پٽ جي الله تعاليٰ کي پيارو ٿي چڪو، کيس 3000 جريب زمين هئي، ٻه نياڻيون ٿيو ن، جن مان هڪ حاجي عبدالفتاح ولد حاجي غلام رسول وڳڻ ڳوٺ رشيد وڳڻ کي شادي ڪري ڏني وئي، ۽ ٻي ڳوٺ محبوب علي وڳڻ جي هڪ عزيز مقصود علي وڳڻ کي پرڻائي وئي، جنهن مان محمد مٺل خان وڳڻ وجود ورتو.
سندس يادون:
تعليم پارسي، سخي، انصاف پسند، ديندار، انسان دوست هن پنهنجي حياتي ۾ يادگار ڇڏيا، اهي آهن:
ڳوٺ محبوب علي وڳڻ جي جامع مسجد، جيڪا اڄ به پنهنجو مٽ پاڻ آهي ۽ جامع مسجد جي حيثيت اڃا رکيو اچي ٿي.
حضرت قلندر شهباز سائين جي مزار جو ڪٽهڙو چاندي ۽ دروازو جنهن جي مٿان سونو پڙش، جنهن جي مڪمل ڪرڻ تائين خرچ جي پورائي لاءِ ديهه لائق پور ۾ 300 ايڪڙ زمين حوالي ڪري ڇڏي، جڏهن ڪٽهڙي ۽ دروازي جوڪم راس ٿيو تڏهن محبوب علي جي وارثن کي مذڪور زمين واپس ٿي ملي.
حضرت مخدوم بلال تي هڪ لک رپين سان 5 ذوالقعد 1348هه برابر 25 مارچ 1930ع تي راس ڪرايائين، هيءَ مسجد اڄ به سندس ياد تازي ڪندي رهي ٿي، ساڳئي وقت 20 جريب زمين به وقف ڪري ڏنائين، محبوب علي خان هر جمعي تي مخدوم صاحب تي ويندو رهندو هو ۽ پاڻي به اتان گهرائي پيئندو هيو.
ميان شاهل محمد ڪلهوڙي جي مزار ڀرسان قبائين مسجد کڙي ڪرايائين.
ڪافي ڳوٺن ۾ مسجدون تيار ڪري ورتائين، جهڙوڪ جعفراڻين ۾ مسجد، وارهه شهر ۾ مسجد، رشيد وڳڻ ۾ مسجد، بڊو مغيري مسجد، ماڇي ڳوٺ مسجد، عالي کبڙ مسجد، ٿرري هاشم ڳوٺ ۾ مسجدون تيار ڪرايائين، ڪيترن هنڌن تي عام ماڻهن جي سهولت لاءِ کوهه کوٽايائين.
ديني تعليم لاءِ ڪيترن ڳوٺن جي درسگاهن کي امداد ڏيندو رهندو هو خاص ڪري پنهنجي ڳوٺ ۾ ديني تعليم جي ترقيءَ لاءِ 15 جريب وقف ڪري ويو ۽ مدرسه ٺوڙهي بجار جي امداد به پاڻ ڪندو رهندو هو.
فقير محمد ڪلهوڙو، تعلقو وارهه:
14 آگسٽ 1923ع تي عثمان ڪلهوڙو ڳوٺ ۾ پيدا ٿيو، سندس پيءُ الله بخش کي ٻه زالون هيون، فقير محمد جي ماءُ مري وڃڻ ڪري پڻس ٻي شادي ڪئي، جنهن مان فقير علي ڄائو، اصل ڳوٺ واسو ڪلهوڙو تعلقي وارهه آهي.
تعليم:
چار درجا سنڌي پاس ڪري هڪ درجو انگريزي پڙهيو، 5 ڊسمبر 1939ع تي تعليم ڇڏي ڏنائين.
بيهڪ ۽ مهانڊا:
قدآور ، بدن سگهارو، ڇڙڪ، اکيون وڏيون، منهن موڪرو، رعبدار چهرو، ڪڻڪ رنگو، هڪ هٿ جو آڱوٺو نه، سنڌي ڪپڙن ۾ شلوار قميص، سانوڻيءَ ۾ گوڏ، صدري، ڪڏهن پٽڪو، ٽوپي ڪڏهن مٿو اگهاڙو، ڪنهن سمي ڦل سوٽ سان رهيو ٿي.
هن کي قرض کڻڻ جي لوري لڳل هئي، پڻس قرض کان منع ڪندو رهندو هو، ڪنهن ڏينهن کِٽ پِٽ تي تکا مٺا ٿيا، ته هڪ هندو سيٺ سندن وچ ۾ اچي، فقير محمد کي پاسي تي وٺي ويو ۽ هن کي قرض ڏئي راضي ڪيائين، سرائي الله بخش جي مرڻ کان پوءِ گهر ۽ ڳوٺ جو وڏو فقير محمد رهيو.
فقير محمد ڪلهوڙي جي زندگيءَ جا واقعا:
هڪ ڀيري هن جي سرڪشيءَ جي ڪري پڻس قلم 110 ۾ سزا ڏياري ۽ وري ضامن پئي کيس آزاد ڪرايائين، سياسي ڦڏن جي ڪري ڪيترا ڀيرا جيل ياترا ڪري چڪو، گهر ۾زال، ماٽيلي ماءُ ۽ ماٽيلو ڀاءُ فقير علي کي ڇوٽ ڪرايو، پر فقير علي بچي ويو، هن مٿان ڪيس داخل ٿي چڪو، ڪورٽ جي هلندي ڪيس ۾ فقير علي جي اظهار نه ڏيڻ ڪري آزاد ٿي ويو.
سماجي ڪار گذاريون:
هارين ۽ عام ڳوٺ وارن سان سٺو هلندو هو، سرءُ ۾ ڏاندن جي چاري لاءِ هارين کي ڪا به بندش نه هئي، هاري لاب وقت ول جا گڏا کڻي سگهندا هئا، ٻار جي ورهاست ۾ لاپو، بٽئي نه ڪڍندو هو، سنگ ٻه ڦاران اڌو اڌ ڪندو هو، پنهنجي اڌ مان فقيرن کي ونڊ ڪرائيندو رهندو هو، ان ڪري ٻار کڻڻ مهل فقيرن جا ولر سندس ڪڍ هوندا هئا، ميلا ملاکڙا، راڳ ويراڳ ۽ ڏاندن جون گويون ڪرائيندو هو، نصير آباد ۾ پير بخاريءَ تي ذوالحج جي 10. 11 ۽ 12 تاريخن تي وڏو ميلو لڳرائيندو هو، نبيري نڇيڙي انصاف روءِ سان ڪندو هو، هندو برادري سان ڏاڍو سٺو برتاءُ هوس، ڪنهن کان به غنڊا ٽيڪس، منٿلي يا ڀتو نه وٺندو هو ۽ نه وٺرائيندو هو.
سياسي ساڃاهه:
سياست ۾ هن جو گهرو چاهه ۽ چس رهيو، پهرين هاري ڪميٽيءَ سان سهڪار ڪيائين، هاري اميدوار حيدر بخش جتوئي ۽ مسلم ليگي قادر بخش تونيه جو مقابلو ٿيو، هن هاري پارٽي کي واسو ڪلهوڙو ۽ ڏيرا پولنگين تي کٽرايو، جڏهن هن جي سياسي سهڪار قاضي فضل الله سان ٿي، ته مرندي گهڙيءَ تائين سندس پاسو نه ڇڏيائين.
عام وڏيرا شاهيءَ جا وڪڙ:
اقتدار، قوت، طاقت ٿوري هجي يا گهڻي، انسان وس کان نٿو گهٽائي، جيتري ماڻهو کي سگهه رهي ٿي، ان کان وڌيڪ ٽپا ڏيڻ لڳي ٿو، ان داءُ پيچ جيان، ڪورين جو پاڙو هن جي رخ تي هلندو هو، هونءَ ته ڪوري سماج ۾ نماڻو نياتي رڪن رهيو آهي، پر سگهاري هوا جي زور سان ڦوڪڻي وانگر ڀرجي وڃي ٿو، محمد علي ڪوري فقير محمد ڪلهوڙي جي آشيرواد تي گهڻو نروار ٿي چڪو هو، ٻيو رمضان بوهڙ پڻ نام ڪٺيو هن جي لاري تي هلندو هو.
ڳوٺ وڌي ڪلهوڙي ۾ هن جو چاچو لعل بخش (پڻس جو سوٽ) رهندو هو، نواز علي پٽ لعل بخش ڪلهوڙو سرڪشيءَ تي اڀري آيو، واسو ڪلهوڙي ڳوٺ ۽ ٻين ڳوٺن ۾ ٻارڻ ٻاري ڏنائين، ان ڪري فقير محمد پنهنجي چاچي کي وڃي ڪري ڏاڍو سمجهايو، پر هن جو پٽ پنهنجي ڇڙواڳ روش کان نه هٽيو، نيٺ هڪ ڀيري محمد علي ڪوري ۽ رمضان بوهڙ نواز علي جو دڳ روڪي، دسي رمضان بوهڙ هن جو نڪ ڪپي ڇڏيو، هن اها جٺ ۽ تعدي فقير محمد جي کنڌي تي هڻي ڇڏي.
21 رمضان تي تپيداري هال نصير آباد ۾ فقير محمد ويٺو هو، نواز علي ۽ علي بخش وجهه وٺي 12 بجين ڏينهن جو ٺلهه ۾ لڪي نواز علي فقير محمد جي پويان وڃي ڳچي ۾ ريوالور هنيون ۽ علي بخش بندوق جا سڌا فائر ڪيا، فقير محمد هميشه لاءِ هن دنيا مان هليو ويو، هن جي لاش مٿان نصيرآباد اچي اهو هُلايو ويو، ته هن کي جابلو مينگل ماري ويا، جڏهن ته هي واردات عام ماڻهن پنهنجي اکين سان ڏٺي، قانون جون ڌڄيون اڏائڻ کان پوءِ، قانون لتاڙيندڙ به نٿو بچي سگهي، ڪرائي کان پوءِ ڪو به ڪنهن جو نه آهي.