وارهه شهر
مٿين ڦاٽن مان هڪ ڦاٽ سکر جي حدن مان نڪري، لاڙڪاڻو شهر ٽپي، قنبر شهر جي اوڀر ڏکڻ کان وهي، لعلو رائنڪ جو پاسو ڏئي، وارهه شهر جي چوڌاري ميلن ۾ ڦهلجي وهندو هو، جتان آخر ۾ منڇر ڍنڍ ۾ ڪرندو هو، وري ساڳئي درياءَ جا ٻڪ سنڌو درياءَ ۾ پوندا هئا، هي ڦاٽ صدين تائين وهندي موجوده وارهه جي چئني پاسن مان واري جا پنج وڏا دڙا ٺاهي چڪو.
اهي دڙا هيٺين شڪل ۾ ٺهيا:
آريجا
ڪنڊي دڙو ڊڪين وارو دڙو
حاجي سليمان وارو دڙو
وارهه شهر جي نالي جي اڏاوت ۾ ٻن چوڻين جو دخل چيو وڃي ٿو.
پهرين چوڻي:
وارهه جي پنجن دڙن مان وچين پنجين دڙي مٿان وارهه جو شهر آباد آهي، هن کي ”واري دڙو“ چيو ويندو آهي، اڳتي هلي واري لفظ جي ”ي“ اکر جي جاءِ ”ه“ اکر ورتي، ان ڪري لفظ ”وارهه“ جڙي پيو،
ٻي چوڻي:
وارهه وارن دڙن جي وارهه شهر کان ٻن ميلن جي وڇوٽي آهي، هنن دڙن جي چوڌاري ميلن ۾ ڪنڊي، لَوَنِ، سَرَ ۽ ٻوڙن جا وڏا جهنگ هوندا هئا، اهي ٻيلا وارهه شهر جي اوڀر اتر ۾ قنبر شهر ۽ ڳڙهي ڪرٽيو، اوڀر ۾ لعلو رائنڪ، ٿرڙي هاشم، ٿرڙي حاجران ۽ نصير آباد، ڏکڻ گاجي کهاوڙ تائين جهلن جا جهلا هئا، وارهه شهر جي اولهه ۾ ٽن ميلن کان پوءِ مٿانهان پٽ هوندا هئا، جتي دريا جو پاڻي نه پهچندو هو، ڇاڪاڻ ته اولهه ۾ جبلن مان جابلو نيون آبشارن جي شڪل ۾ لٽ اڇلي اڇلي انهن ميدانن کي مٿاهون ڪري ڇڏيو، ڪلهوڙا دور حڪومت کان اڳ پنجابي سک خانه بدوش ٽولن جي منهن اچي وارهه جي واري دڙي تي سال بسال ٿاڪ ڪري ويهندا هئا جڏهن سرءُ ۾ پاڻي لهي ويندو هو ته هو ٻوڙن مان مُڃ ڀڃيندا هئا، جنهن مان رسا، نوڙيون، واڻ ٺاهيندا هئا، سکن پنهنجي عارضي رهائش هوندي به واري جي دڙي مٿان عبادتگاهه جوڙي ڇڏيو، جنهن کي سندن زبان ۾ ”گرد وارهه“ سڏين ٿا، جيڪو لفظ بعد ۾ گرد، وارهه مان گرد ڪٽجي ۽ مٽجي ”وارهه“ تي اچي بيٺو، اهڙي ريت گرد وارهه مان ”وارهه“ ٿيو.
آدم شاهه ڪلهوڙي جي شهادت کان پوءِ ميان يارمحمد ڪلهوڙو جابلو پاسو، ڪاڇو علائقو وڃي آباد ڪيو، ان سمي هڪ ڪلهوڙي جنرل ”محمد موسيٰ کٽياڻ“ (1) هن دڙي (وارهه شهر) جي لڳ اولهه پاسي هڪ قلعو تيار ڪري فوجي ڇانوڻي قائم ڪئي، ان ڪري امن ۽ سلامتي خاطر ڪيتريون ڪاسبي ذاتيون هن دڙي مٿان اچي دائمي رهيون، انگريز حڪومت 1898 ۾ وارهه شهر کي تعلقي هيڊ ڪوارٽر جو درجو ڏنو، ان کان پوءِ وارهه شهر جي ڀر وارن ڳوٺن مان هندو لڏ پلاڻ ڪري وارهه شهر ۾ رهائش ڪري ويٺا، 1912 ۾ شمس العلماءَ مرزا قليچ بيگ وارهه جو مختيارڪار ٿي آيو، وارهه جي هندو وڌندڙ آبادي جي ڪري، هندو پئنچات جو بنياد پيو، جنهن جو پهريون مکي (سر پيئنچ) ”ويڙهومل“ مقرر ٿيو، ايتري قدر جو وارهه جو پورو دڙو ولارجي ويو، وارهه جي ڏکڻ ۾ هندن (حمل ڳوٺ کان لڏي آيل) هڪ ڪالوني تيار ڪئي، جنهن کي ”حمل پاڙو“ سڏڻ لڳا.
ڀانت ڀانت نياتين جو وارهه ۾ وارد ٿيڻ:
سڀ کان پهرين وارهه شهر وارن جي لاءِ ڌاري ذات اڳ ۾ مولوي حڪيم گل محمد کهاوڙ جيڪب آباد مان لڏي، وارهه شهر جي وچ ۾ مسجد ۽ حڪمت خانو اڏائي اچي دائمي رهيو، جنهن کان پوءِ ڪافي کهاوڙ اچي وارهه ۾ ڪٺو ٿيا، جن کان پوءِ ٻگهيا اچي وارهه ۾ ويٺا، هنن ۾ ملاگامو تحريڪ ريشمي رومال، خلافت تحريڪ جي وڏن اڳواڻن مان هڪ هو، هجرت تحريڪ ۾ ٽي هزار ٽولي جو سالار بڻجي افغانستان ويو، جتي وفات ڪري ويو، کيس جلال آباد ۾ دفن ڪيو ويو، هن جا ٻه پٽ حبيب الله ۽ عبدالله ٻگهيا وارهه شهر مان لوڪل ڪائونسل جا ميمبر چونڊيا، ٻگهين جي دور ۾ چولياڻي حاجي جڙيل خان لڏي وارهه ۾ وارد ٿيو، جيڪو به لوڪل ڪائونسل جو ميمبر ٿيو، بروهي به اچڻ لڳا، وارهه شهر کي سينٽر جو درجو مليو، جنهن جو پهريون چيئرمين عبدالمجيد صديقي ٿيو، 1975 ۾ سينٽري مان وارهه ٽائون ڪاميٽي ٿي وئي، جنهن جو پهريون چيئرمين سرائي خدا بخش کهاوڙ رهيو، جنهن قاضي فضل الله جي ڀاڻيجي عبدالمنان قاضي کي نياڻو بنايو هو، ان بعد بدرالدين ابڙو، غلام رسول کهاوڙ، امداد حسين چولياڻي، چئرمين رهيا، بروهين ۾ شير محمد، عيد محمد، علي حسن بروهي هاڪار ا آهن، معارفاڻين ۾ ٺارو خان، جهان خان مشهور ٿيا، ابڙن ۾ بدرالدين ۽ نجم الدين ناليوارا هئا، مسٽر نجم الدين اڄ به سنڌ اسيمبلي جو ٻيو ڀيرو سانده ميمبر رهندو اچي.
وارهه جي ترقي ۽ واڌارو:
سنڌو دريا جي ڪهني ڦاٽ کي شاهل محمد ڪلهوڙي، سانگين، ابڙن ۽ چانڊين جي گڏيل سهڪار سان کاٽي ڪرائي، هن جا ڪجهه وڪڙ ۽ ور ڪڍي، ڦاٽ جون ڪڙون ٻڌايون، نئين تعمير ٿيل ڦاٽ گهاڙ واهه سان اتر سنڌ ۾ اهم واهه ٿي هليو، جنهن مان نورنگ واهه ڪڍيو ويو، هن واهه مان ڊاڊ واهه ۽ نيڪر واهه ڪڍي وارهه شهر جي چوڌاري پوکي راهي کي وڌايو ويو، ٽالپر سمي مير نصير خان ٽالپر نورنگ وارهه مان مير واهه ڪڍرايو، جنهن سان وارهه جي ميلن ۾ غير آباد پيل زمين آبادي هيٺ آئي، پاڻي جي جهجهائي جي ڪري فصل، ميوا ۽ ڀاڄيون جام ٿينديون رهيون.
وارهه شهر جي آبادي ۾ انقلابي مٽ سٽ:
وارهه شهر ۽ ان جي آس پاس ميلن ۾ هيٺاهين زمين هئي، ان ڪري سانوڻيءَ ۾ گهاڙ ڦاٽ جو پاڻي هن جهول ۽ هيٺاهين واري زمين ۾ اچي گڏ ٿيندو هو، باقي مٿاڇرو پاڻي رڙهي منڇر ڍنڍ جي حوالي ٿيندو هو، ڦاٽ جي پاڻي لٽاسي هن ماڳ تي ڪيترا واريءَ جا دڙا جوڙي ورتا، جن ۾ پنج واري جا دڙا مشهور رهيا، هي دڙا هڪ ٻئي کان ٻن ميلن جي وڇوٽي تي هئا، وارهه شهر کان ٽي ميل اولهه ۾ جابلو نين جي تيز وهڪرن ۾ لٽ آڻي ميلن ۾ مٿاهان ميدان جوڙي ڇڏيا، خانه بدوش پنجابي سک وارهه واري دڙي مٿان سال بسال پئي وسنديون ڪيون، جڏهن ته سندن رهائش چند مهينن لاءِ عارضي هوندي هئي، سک اچ وڃ کان پوءِ ساڳئي دڙي جي لڳ اولهه ۾ ڪلهوڙا ڇانوڻي لڳڻ ڪري ڀرپاسي ٻهراڙي واري آبادي اچي وارهه واري دڙي مٿان هميشه لاءِ وسنديون ڪري ويٺي، انگريزن جي دور ۾ وارهه جي ويجهن ڳوٺن مان هندو گهڻي ڀاڱي هن شهر ۾ پنهنجي آبادي وڌائي ويا، انهن دوران کهاوڙ ۽ ٻگهيا اچي چڪا، 1947ع ۾ وارهه جا هندو ڀارت ڏانهن لڏي چڪا، جن جي خالي جاين تي مهاجرن اچي بسيرا ڪيا، ون يونٽ ٿيڻ ڪري پنجاب مان ماڻهولڏي وارهه جي لکين ايڪڙ غير آباد زمين خريد ڪري تعلقي وارهه ۾ ڳوٺ ڪري ويهجي ويا، لساني جهڳڙن ڪري مهاجر وارهه خالي ڪري ويا، جن جون جايون ٻهراڙيءَ وارن پنجابين وڏين رقمن ۾ خريد ڪري، وارهه شهر وسايو، ڪجهه سمي کان پوءِ هو به شهر خالي ڪري، زمينون وڪرو ڪري هليا ويا، بروهي، چولياڻي، معارفاڻي چانڊين جا جٿا ڪڙڪي پيا، پهرين ته وارهه جي مالڪي کهاوڙن جي هوندي هئي، هاڻي وارهه ۾ ڏينهن به چانڊين جا ۽ رات به سندن آهي.
(وارهه جي مشهور شخصيتن خانصاحب قادر بخش تنيو، سيد پير نبل شاهه راشدي، مولانا پير نجي الله شاهه راشدي جو احوال پڙهو شخصيتن ۾)
وارهه جون مشهور شخصيتون
خانصاحب قادر بخش تونيو:
ڳوٺ چودڙو، تعلقه وارهه، چئن دڙن کي ملائي، هڪ وڏي دڙي جي شڪل ۾ آڻي، هڪ بستي ”چودڙو ڳوٺ“ تيار ڪيو ويو، وڳڻ نصير آباد شاهي روڊ کان اوڀر پاسي مير واهه شاخ سان 3 ڪلوميٽر پنڌ تي هڪ وڏي دڙي مٿان هي وسندي کنيل آهي.
مذڪور ڳوٺ جي زميندار الاهي بخش تونيه کي 1908ع ۾ قادر بخش نالي فرزند پيدا ٿيو، چودري پرائمري اسڪول ۾ 6 درجا سنڌي پڙهي، زمينداري ڪمن ڪارين ۾ جڪڙجي ويو، فيصلا بي ريائيءَ ۽ برابري نموني ڪرڻ سان ڏاڍو پڌرو ٿي چڪو، آئي، وئي سان ميل ميلاپ ۾ اڳرو ۽ مهمان نوازيءَ ۾ هاڪارو ٿي ويو، شڪار جو شائق، نشان ۾ چٽو، چوٽي جو ثابت ٿيو، منڍ کان پڇاڙيءَ تائين مسلم ليگ سان ڳنڍيل رهيو، زمينداري ته هن کي ورثي ۾ ملي، پر سياسي ميدان ۾ هن پنهنجي جاءِ ۽ حيثيت پاڻ پيدا ڪئي، 52 ورهين ۾ 1960ع ۾ ڌڻي تعاليٰ کي پيارو ٿي ويو.
سياسي ميدان ۾ سندس حيثيت:
سياسي دوستن ۾ ضلعي لاڙڪاڻي جي چوٽي جي سياستدانن سان ميل ميلاپ ۽ سنگت رهي، سياسي ساٿين ۾ سر شاهنواز ڀٽو، نواب نبي بخش ڀٽو، نواب لاهوري، پڇاڙيءَ ۾ قاضي فضل الله جي ڪڻين پيو، جنهن سان پوين پساهن تائين ساٿ ۽ سنگت ۾ رهيو.
لوڪل بورڊ اليڪشن:
49- 1948ع لاڙڪاڻي ضلعي جي لوڪل بورڊ چونڊ ۾ نواب نبي بخش ڀٽي صاحب پنهنجي تڪ مان هارائي چڪو، ساڳي اليڪشن جي دوران وارهه تڪ مان خانصاحب قادر بخش تونيه کٽيو، جنهن پنهنجي ميمبري تان استعفا ڏئي پنهنجي دوست نواب نبي بخش جو وارهه تڪ مان فارم ڀرائي هن کي اتان سوڀارو ڪرايو، نه رڳو هن صاحب ڀٽي صاحب کي لوڪلبورڊ جو ميمبر چونڊرايو پر ضلع لوڪل بورڊ جي پريزيڊنٽ جي چونڊ ۾ به ڪامياب ڪرائي ويو، جڏهن ته نواب سنڌ ۽ هند جي مڃيل شخصيت هو، سنڌي انگريزي تعليم يافته هو، هن جي ڀيٽ ۾ سندس دوست خانصاحب فقط سنڌي تعليم سان سينگاريل هو ۽ وارهه تعلقي مان ضلع لاڙڪاڻي جي سياسي ميدان تي نئين سر اڀري چڪو هو.
سنڌ صوبائي اليڪشن:
49_1948ع ۾ وارهه تعلقي کي صوبائي اليڪشن جي ٻن تڪن ۾ ورهايو ويو، هڪڙو وارهه اوڀر وارو تڪ ۽ ٻيو وارهه اولهه تڪ، اولهه تڪ مان حاجي خان ڪلهوڙو قاضي فضل الله ڌڙو ۽ عبدالفتاح ميمڻ وڪيل خانبهادر محمد ايوب کهڙي جو گروپ رهيو، جنهن مقابلي ۾ عبدالفتاح ميمڻ ڪامياب ٿيو.
وارهه اوڀر تڪ ۾ صوبائي اليڪشن ۾ ٽي سياستدان بيٺا، جن ۾ حيدر بخش جتوئي، سنڌ هاري ڪاميٽي جو ليڊر، اديب، عالم ۽ وڪيل سياستدان، خيرپور جوسي جي مشهور گهراڻي مان چوٽي جو زميندار غلام مصطفيٰ اسراڻ ۽ ٽيون قادر بخش تونيو هو، جن جي مقابلي مان تونيو صاحب سوڀارو ٿيو، اهڙي ريت ضلعي لاڙڪاڻي جي هاڪارن سياستدانن کي خانصاحب تونيه صاحب ڇنڊي ماري ويو.
سنڌ جي عام ساهيٽائپ ۽ شاهوڪاريءَ جي تباهي جا ڪارڻ:
ملڪ ۾ ڪڏهن ڪڏهن پئسي ڏوڪڙ جي بحران يا فصل جي سوڪ ٻوڏ جي ڪري، ڏڪراچي ڪڙڪندو آهي، ان ملڪي مانڌاڻ ۾ ڪي سماجي سڌارڪ ۽ ملڪ جا ڀلو گهرندڙ اٿي کڙا ٿي بيهندا آهن، پنهنجي ذاتي مال ملڪيت قوم تان گهور ڪري، پنهنجن ماڻهن کي ان چڪڻ مان ڪڍي پار ڪندا آهن، ساڳئي وقت جهالت کي دور ڪرڻ لاءِ تعليمي کيتر ۾ قومي خير خواهه پنهنجي دولت مان نجي تعليمي ادارا کڙا ڪري، سکيا جي روشني عام ڦهلائيندا آهن ته جئين هن ڏس ۾ عام ملڪي ماڻهو فيض ياب ٿين، سکيا جي سگهه سان ئي ماڻهو چڱي مٺي جي ڀيٽ گهڙي پلڪ ۽ پروڙ وٺي ٿو، پوءِ ان روشنيءَ جي زور تي کيڏاري ۽ شاتر سياستدانن کي اک ڇنڀ ۾ جهاڙي وڃي ٿو، تعليم وارو ڀلائي ۽ برائي ڄاڻڻ کان پوءِ صحيح ووٽ جو استعمال ڪري ٿو.
مٿين ٽيڪا ٽپڻيءَ جي ابتڙ سنڌ ۾ ابتا ساز وڄندا رهيا آهن، ڇاڪاڻ ته سنڌ ۾ پئسي واريون ڌريون تاش کيڏڻ، پکي ۽ جانور ويڙهائڻ، گهوڙا گڏهه ۽ ڏاند ڀڄائڻ، اٺ ويڙهائڻ ۽ مهانگو ولايتي پاڻي گهرائي پيڻ، ان ريت هر نشي ۾ ليڪو ٽپڻ، پڇاڙي ۾ مخالف جنس جي جنون ۾ پونچي چٽ ڪري، خود ڪشي تي تيار ٿيڻ وغيره ۾ سنڌ جي دولت تباهه ٿيندي رهي ٿي.
سچ پچ ته سنڌي ماڻهن کي سڌي راهه ۽ دڳ لائڻ لاءِ قومي ادارن جي هئڻ جي وڏي ضرورت آهي، هن ڏيهه ۾ آڱرين تي ڳڻڻ جيترا به ماڻهو هڏ ڏوکي پيدا نه ٿيا آهن، پر جيڪڏهن ٿيا آهن، تن مان مانائتو حسن علي آفندي صاحب، محترم نور محمد لاکير وڪيل صاحب، سائين سيد الهندو شاهه صاحب، جناب مير غلام محمد ٽالپر صاحب، قبلا سيد عبدالرحيم شاهه ٺٽي سجاول وارو صاحب، پر سيد سجاولي صاحب جو مال ملڪيت سنڌ سونهاري جو هو، پر افسوس جو سنڌ ي ماڻهن جي ڀلائي ۽ بهتري ۾ ڪم نه اچي سگهيو، هن وقت تائين اهڙي سنڌ ڀلائي خاطر اڃا ڪا به رسم جڙي نه سگهي آهي، جنهن سان سنڌ ۾ ڀلائي ۽ بهبوديءَ جا عام ادارا ڍالجي سگهن.
خانصاحب قادر بخش تونيه جهڙو ذهين ۽ ڏاهو ماڻهو، جنهن پاڻ کان وڌيڪ تعليم يافته ۽ نظرياتي سياستدان حيدر بخش جتوئي جهڙي شخصيت کي اليڪشن ۾ هارايو ۽ تر جي وڏي زميندار ۽ خانداني شاهوڪار غلام مصطفيٰ اسراڻ کي انتخابات ۾ ٿڏي ڇڏيو، جڏهن ته سياسي ميدان ۾ ايڏو مٿاهون مانُ لڌائين، پوءِ به عوامي قدرن کان ڪورو رهجي ويو، ڇالاءِ ته تاش پتي کيڏڻ کان پري رهي نه سگهيو، هن گمراهه راند ۾ نه رڳو پاڻ اڙيو رهندو آيو، پر پوين کي به هن موذي وبا ۾ جڪڙي ويو.
9 مارچ 1989ع تي چودري ڳوٺ ۾ مرحوم جي بنگلي تي وڃڻ ٿيو، ته اتي ان سمي تاش جي ٽڪري جاري هئي، ايستائين جو سڄو ڳوٺ هن مرض کان واندو ۽ آجو نه هو، امير غريب هن بيماريءَ ۾ ورتل هو، وري ٻئي ڀيري ساڳي سال 11 آگسٽ تي خانصاحب مرحوم جي بقايا احوال وٺڻ لاءِ سندس ڀائيٽي کان 8 بجين رات جو وٺڻ ويس، جيڪو لاڙڪاڻي شهر جي محلي علي گوهر آباد ۾ رهندڙ هو، اتي پهچڻ سان هن جي جاءِ تي به ساڳي خانداني راند جي ٽِڪري متل هئي، جنهن موتمار راند هن ڪٽنب جي معيشت ۽ سياسي مان مرتبي جا ترا ڪڍي ڇڏيا، پوءِ به ڄاڻي واڻي هي ڌڙو تيز تباهي ڏانهن ٻڌا ٽپا ڏيندو رهي ٿو.
سيد پير نبل شاهه راشدي:
سيد پير شمس العالم عرف نبل شاهه ولد سيد پير ارشاد شاهه راشدي، ڳوٺ لعلورائنڪ تعلقو وارهه 1907ع ۾ پيدا ٿيو، هي سيد دنيوي خرکسن ۽ سياسي گتين کان بنهه ڏور فقط ديني امور ۾ سرشار، بلند اخلاق، پرهيز گار، همدرد، حڪمت جو صاحب، جيڪو ڌنڌو وڏن کان پرائي هٿ ڪيائين، سٺو هٿ شفا وارو مشهور حڪيم رهيو.
تعليم:
ديني سکيا گهڻو ڪري پنهنجي آبائي ڳوٺ مان سکي، بقايا تعليم جدا جدا مدرسه ڀيٽي، ديني تعليم ۽ حڪمت پوري ڪري ڇڏيائين، ساڳئي وقت ديني تعليم سان والهانو ذوق هئڻ ڪري 1956ع ۾ ارشاد العلوم مدرسو کڙو ڪرائي، ان درسگاهه کي 9 جريب آباد زمين وقف ڪري ڏئي ڇڏيائين، جنهن مان جيڪا پيدا ۽ اپت ٿئي اها هن اداري مٿان خرچ ٿيندي رهي، ته جيئن استاد ۽ شاگرد ڪنهن جي اڳيان هٿ نه ٽنگين، 13 مارچ 1978ع تي مدرسي ۾ حاضر طالب 25 هئا.
مولانا پير نجي الله شاهه راشدي:
سندس والد جو نالو پير نور الحق شاهه راشدي، ڳوٺ وڳڻ تعلقو وارهه ۾ 16 محرم 1313هه ۾ نجي الله شاهه پيدا ٿيو، پير نور الحق شاهه کي محبوب علي وڳڻ ڳوٺ ۾ مزو نه آيو، ان ڪري اتان 1905ع ۾ ڇڏي، وڳڻ ڳوٺ جي ڏکڻ اولهه ڪنڊ تي وڳڻ وارهه روڊ جي سر ڏکڻ ۾ پنهنجو ڳوٺ ٻڌائي، ”نور آباد ڳوٺ“ نالو رکيائين، جتي سندس پويان آباد آهن، پير نجي الله ڏينهن رات ۾ هڪ ڀيرو کائيندو هو، ڪتابن سان ذوق هوس، ان ڪري هن کي چڱيري لئبريري هئي، ديني علوم سان ذوق رهندو هو، ساڳئي وقت پاڻ به وڏو عالم هو، ڳوٺ ۾ ديني تعليم جي سرپرستي ڪندو رهندو هو.
سندس تعليم:
جيئن ته راشدي پير ديني تعليم سان گهرو ڳانڍاپو رکندا آهن، پنهنجي اولاد کي پاڻ پڙهائيندا آهن، يا ڳوٺ مدرسو برپا ڪري ان جي سرپرستي ڪندارهندا آهن، جتي پنهنجي اولاد کي ديني تعليم سان سينگاريندا آهن، جن جن مدرسن ۾ پير نجي الله شاهه پڙهيو اهي هئا:
مدرسو وڳڻ: مولانا غلام رسول چانڊيو ديني تعليم ڏيندو هو، جنهن وٽان ديني سکيا حاصل ڪيائين.
مدرسو ٺوڙهي بجار: هتي هڪ مشهور مولانا ڪريم داد چانڊيو ٺوڙهي وارو مدرس اعليٰ هوندو هو. جنهن جي نظرداريءَ هيٺ پڙهيو.
مدرسو پٽ وارو ضلع جيڪب آباد مولانا سيد محسن شاهه وٽ رهي ديني تعليم پرايائين.
مدرسو نورنگ: مولانا مير محمد جاگيراڻيءَ وٽ سڀني علوم جي تحصيل ڪرڻ وارو ٿيو ته استاد جي رضا منديءَ سان مدرسي ٻيڙي چانڊيي مان مولوي غلام رسول عباسيءَ جي عزت افزائيءَ لاءِ دستار بندي هتان ڪيائين ڇو ته مولوي عباسي نور نگ مدرسي جو شاگرد هو.
نوٽ: طالب العلم گهڻن مدرسن ۾ ان ڪري ٿا پڙهن جو ديني علوم ۾ ڪيترا علم اچي وڃي ٿا، مثال صرف نحو، لغت عربي، تاريخ فلسفو، منطق، فقه، معقولات، معمولات، تفسير، حديث وغيره اچي وڃن ٿا، هر هڪ مدرس ڪنهن نه ڪنهن علم ۾ وڏي مهارت رکي ٿو، پوءِ هر هڪ شاگرد ان مخصوص علم سکڻ لاءِ ماهر مدرس ڏانهن پڙهڻ لاءِ ويندو رهي ٿو، ان ريت هر هڪ علم سکڻ لاءِ طالب ماهر استاد وٽان سکڻ پڙهڻ لاءِ مدرسا مٽائيندا رهندا آهن.