مدرسو جامع الفيوض، فيروز شاهه
هي ديني اداو تعلقي ميهڙ ضلع دادو ۾ 1800ع ڌاري جاري ٿيو، 1943ع تائين وڏي ڪر ڦر سان ديني علوم جي ترقي ۽ واڌارو رهيو، پر ساڳئي سال کان 1978ع تائين رسمي ديني خدمت ٿيندي رهي، پهرين ته مدرسو فيرز شاهه ٿي هليو، ان نالي سان پڌر پيو، پوءِ 1870ع ۾ هن درسگاهه جو نالو ”جامع الفيوض“ ڌريو ويو، سچ پچ ته هن اداري جي صحيح واڌ ويجهه 1870ع کان 1907ع تائين چئي وڃي ٿي، ڇاڪاڻ ته انهي عرصي دوران ناليوارو مدرس علامه عطاءُ الله فيروز شاهي، سنڌ جي وڏي دانشگاهه شهدادڪوٽ کان سند وٺي اچي مدرسي فيروز شاهه ۾ پڙهائڻ شروع ڪيو، هن پنهنجي دور ۾ مدرسي کي وڏي شهرت بخشي، مدرسي فيروز شاهه مان ”جامع الفيوض درسگاهه فيروز شاهه“ نالو ڏنو، جن به علماءِ کي هن مدرسي مان سند ملي تن پنهنجي پنهنجي سهولت تي درسگاهه کولي ديني تعليم جي روشنيءَ کي عام ڪري ماڻهن ۾ دين جو شعور پيدا ڪيو، هن جامع الفيوض درسگاهه جو ڪيتريون ئي شاخون نڪري چڪيون، جيڪي سنڌ ۾ پکڙجي ويون، انهن مان مدرسو درٻيلو گهڻو هاڪارو ٿي ويو، ۽ ٻيو مدرسو فيض محمد آگرو به چڱو پڌر پيل هو، ٻنهين ادارن جو ذڪر اڳتي ڪيو ويندو، جامع الفيوض اداري جي دورن جو هيٺ ذڪر ڪجي ٿو:
1. پهريون دور: مدرسو فيروز شاهه 1800ع کان شروع ٿيو، جنهن جو مدرس مولانا عبدالمجيد چنو هو، جيڪو مدرسي جو باني ٿيو.
2. ٻيون دور: ٻيو سمو 1833ع کان هليو، جنهن جو صدر مدرس مولانا خير محمد ولد مولانا عبدالمجيد چنو رهيو.
3. ٽيون دور: 1870ع کان جاري ٿيو، جيڪو عرصو مدرسي جي چوٽي ۽ بلنديءَ جو هو، جنهن ۾ اداري جو نالو جامع الفيوض رکيو ويو.
4. چوٿون ڀيرو: 1907ع کان رهيو ۽ 21 سالن تائين هلندو رهيو.
5. پنجون سمو: هي عرصو 1928ع کان درس جي شغل سان جاري ٿيو ۽ 15 سال ديني خدمت ڪندو رهيو،
6. ڇهون دور: 1943ع کان شروع ٿيو، 1978ع تائين هلندو رهيو.
ان حساب سان هي درسگاهه 1800ع کان 1978ع تائين 178 سال ديني درس تدريس جي خدمت ڪندو رهيو، جو پڻ هڪ وڏو مثال آهي.
جامع الفيوض فيروز شاهه جي مدرسن جو مختصر ڏيٺ ويٺ ۽ تعارف:
1. مولانا عبدالمجيد چنوڳوٺ فيروز شاهه تعلقو ميهڙ ضلع دادو اٽڪل 1770ع ۾ پيدا ٿيو، هن ديني تعليم مدرسي مٽيارين ۾ مولانا مخدوم محمد عثمان وٽ مڪمل پڙهي، تحصيل 1800ع ۾ ڪئي، ساڳئي سال هن پنهنجي ڳوٺ ۾ مدرسي فيروز شاهه جو بنياد رکيو، جنهن مان گهڻن دين جي شائقن فائدو ورتو، هي بزرگ 1833ع ۾ رحلت ڪري ويو.
2. مولانا خير محمد ولد عبدالمجيد چنو، فيروز شاهه ڳوٺ ۾ 1808ع ڌاري پيدا ٿيو، مدرسي فيروز شاهه ۾ پڙهيو، سندس والد اول کان آخر تائين ديني علوم جي مطالعي ۾ رهبري ڪئي، اهڙيءَ ريت هن فيض واري دستاربندي ساڳي مدرسي ۾ ڪئي ۽ والد کان سند ورتائين ، هن درس جو 37 سال ڪم هلايو، 1870ع ۾ ڌڻي تعاليٰ کي پيارو ٿي ويو.
3. علامه عطاءُ الله فيروز شاهي ولد مولانا خير محمد 1262هه برابر 1847ع ۾ ڳوٺ فيروز شاهه تعلقي ميهڙ ۾ جيون ورتو، ابتدائي سکيا هن پنهنجي موروثي درسگاهه کان لڌي، جنهن ۾ سندس والد جي رهبري ڪم آئي، باقي اعليٰ تعليم لاءِ سنڌ جي مشهور درسگاهه شهدادڪوٽ ۾ داخلا ورتي، جتي هن عربي لغت، صرف نحو کان تفسير، حديث، فقهه، منطق، فلسفو وغيره علوم علامه گل محمد شهداد ڪوٽيءَ جي شفيقانه رهبريءَ ۾ فيض ۽ فضيلت سان دستاربند ٿيو، والد جي رحلت جي ڪري ڳوٺ وارو مدرسو اچي سنڀاليائين، هن مدرسي کي ”جامع الفيوض“ جو نالو ڏئي مدرسو جامع الفيوض فيروز شاهه رکيو، هن جي دور ۾ ڪيترن ئي شخصن هتان سندون ورتيون، جن ۾ مشهور 16 عالم ٿيا، جن جا نالا هي آهن:
1. مولانا حامد الله ٻيلائي
2. مولانا احمد ڏاهري
3. مولانا الهڏنو سيوهاڻي
4. مولانا حزب الله هالائي
5. مولانا محمد پريل آگرو فيروز شاهي
6. مولانا قطب شاهه فيروز شاهي
7. مولانا محمد اسماعيل سومرو
8. مولانا محمد مسعود کوکر
9. مولانا حافظ محمد صديق ڪنڀر ٿرڙي محبت
10. مولانا الله بخش تعلقو ڪنڊيارو
11. مولانا محمد نعمان مورو
12. مولانا محمد ادريس راڄپر مورو
13. مولانا محمد صديق سيوهڻ
14. مولانا رضا محمد دولتپوري
15. مولانا محمد ملوڪ ميهڙ
16. مولانا الله بخش مهيسر ميهڙ
علامه عطاءُ الله فيروز شاهي هن دنيا کان منهن مٽيو، 16 رجب 1325هه برابر 15 جولاءِ 1907ع تي، سندس مزار فيروز شاهه ڳوٺ ۾ آهي.
4. مولانا عبدالرحمان ولد خدابخش چنو، علامه جو نياڻو ٿيندو هو.
چوٿون دور هن سنڀاليو، علامه جي وفات کانپوءِ ساڳئي سال مدرسو جاري رکيائين، 21 سال درس تدريس جي شغل کي هلايائين.
7 جنوري 1928ع تي هن دنيا کي ڇڏي آخرت ڏانهن راهي ٿيو.
5. مولوي عبدالحي ولد مولوي جان محمد چنو، مولوي عبدالرحمان جي وفات بعد هن مدرس ديني تعليم کي مدرسي اندر جاري ساري رکيو، هن عالم 15 سال ديني علوم کي پڙهايو، اهڙي ريت 14 جنوري 1943ع تي وفات ڪري ويو.
6. مولانا محمود احمد پٽ مولانا عبدالحي چنو.
ابتدائي سکيا مدرسي فيروز شاهه ۾ ورتائين، بقايا تعليم مدرسي ٺيڙهي ۾ پڙهي،، سند ورتائين، پيءُ جي وفات بعد مدرسي فيروز شاهه ۾ مدرس اعليٰ ٿيو.