ڳوٺ چاڪياڻي
هي وستي ٻه صدييون پراڻو ڳوٺ چيو وڃي ٿو، پهرين چاڪي ذات هتي جا رهواسي هئا، جڏهن ته هن سمي چاڪي ذات جو هڪ ماڻهو به نه آهي، اوائلي دور ۾ چاڪي ذات وارن مان هڪ عورت با اخلاق، نيڪ سيرت ۽ سخي عورت هوندي هئي جنهن جي اولاد نه هئي، مائي سخا ۽ سٻاجهائپ جي ڪري ڏاڍي پڌر پيل هئي ڳوٺ ۾ ڪنهن به وقت ڪيترا به مهمان اچي نڪرندا هئا ته هن مائيءَ وٽان کين تازي ماني ملندي رهندي هئي.
هن سٻاجهي عورت جي لاڏاڻي کان پوءِ ڳوٺ مان هڪ درويش اچي لانگهائو ٿيو، جنهن هن ديا وان مائيءَ جي پڇا ڪئي. کيس ٻڌايائون ته اها الله تعاليٰ کي پياري ٿي وئي، پوءِ انهي بزرگ هن ڳوٺ جو نالو چاڪياڻي رکيو، جيڪو اڄ تائين پيو ڳائجي، ڳوٺ جو پاڻي نه مٺو نه چهرو پر وچٿرو ذائقو رکندڙ آهي، پوءِ به ڳوٺ جي 40 قدمن تي مٺي پاڻي جو کوهه آهي، جنهن مان ڳوٺ وارن نڙن وسيلي گهرن ۾ مٺي پاڻي جو بندوبست ڪيو آهي، هتي 95 سيڪڙو ماڻهو پڙهيل آهن، جن ۾ انجنيئر، ڊاڪٽر، آبدار، تپيدار، ماستر، ڪلارڪ وغيره آهن.
ذاتيون: سيد، سومرا، عمراڻي، هڏ کري، ڪنڀر ۽ وڌا آهن، جن مان سيد ٻه گهر، سومرا ڇهه گهر، عمراڻي هڪ گهر، ڪنڀر هڪ گهر، هڏ کري 20 گهر ۽ وڌا ذات 120 گهر آهن.
ڳوٺ جو ڀنڀو خان وڌو ڏاڍو رهزن ۽ ڦڏائي ماڻهو گذريو، جنهن ڀرپاسي جي هر هڪ ذات سان پنهنجا تِر سنوان نه رکيا، سڀ سان هن جي دشمني رهي، مرڻ مهل پنهنجن کي وصيت ڪيائين ته منهنجي لاش کي ڳوٺ واري مقام ۾ دفن نه ڪيو وڃي متان دشمن هن جي لاش کي اتان ڪڍي وڃن، ان ڪري ڳوٺ جي مسجد جي ٻاهرين در کان هن کي دفن ڪيو وڃي، سندس پوين هن جي چوڻ تي ائين ڪيو.