ڳوٺ فتح پور
هي ڳوٺ تعلقي لاڙڪاڻي جي آبادين مان هڪ وسندڙ روڊ ڀر تي وستي فتح پور نالي سان مشهور آهي. لاڙڪاڻو رتوديرو روڊ سان لاڙڪاڻي شهر جي اتر پاسي 8 ڪلوميٽر پري آهي. بيهڪ اوڀرکان اولهه پاسي مستطيل شڪل ۾ آهي. ڳوٺ جي آدمشماري 5600 آهي. ڳوٺ ۾ 12 اوطاقون، 6 مسجديون، ٻه امام بارگاهون، ٻه ديني مدرسا، ٻه پرائمري بوائيز ۽ گرلس اسڪول هڪ سب پوسٽ آفيس برانچ هڪ سيلر، هڪ هيلر، 30 دوڪان، 3 هوٽلون، گندي پاڻي جي نيڪال سسٽم، پبلڪ هيلٿ سينٽر، 6 پرائيويٽ ڊاڪٽر ڪيلنڪس، 6 درزڪا دوڪان آهن.
ذاتيون:
ميربحر، ماڇي،ککراڻي، شيخ، تونيا، ڪوري، ڪنڀر ۽ سيد.
گهڻائيءَ ۾ ميربحر ۽ ٻئي نمبر تي ماڇي ذات وارا آهن. هن ڳوٺ ۾ ناليواري زميندار عطا محمد ولد الهڏنو ککراڻي ٿي گذريو آهي، جنهن جي پيدائش 1888ع ۾ آهي، هن جي زمينداري ۾ ماڇي ذات وارا هن ڳوٺ ۾ پاٿاري هلائيندا هئا. ڀرپاسي ڳوٺن مان چوريون ۽ روڊن رستن تان ڦريون ڪندا هئا، ساڳي وقت ڦورن، چورن ۽ ڌاڙيلن کي پاڻ وٽ رهائيندا هئا. ماڇين ۾ خان محمد ۽ ميهر گهڻو بدنام هئا. ميهر هن جو ڀاڻيجو ٿيندو هو. ٻئي عادتي ڏوهاري هئا. هنن جي رسا جهلي ۾ ڳوٺ بڙدي مان علي محمد بڙدي، ڳوٺ پلئي گوپانگ مان ڇتو گوپانگ پڻ گهڻو پڌر پيل ڏوهاري هئا. تعلقي رتيديري جو هيراڪ ۽ بدنام ڏوهاري پٺاڻ جلباڻي هن ٽولي جو اڳواڻ ليکيو ويندو هو.
زميندار عطا محمد فتح پور ۾ ڌاريو ڏوهاري اچڻ ۽ ٽڪڻ نه ڏيندو هو. ماڇي ڏوهارين کي ڪيترا ڀيرا هدايتون ڪيائين. نه مڙڻ جي حالت ۾ مٿن ڪيترا ڪيس لڳرائي کين ڪورٽن ۾ چالان ڪرائي، جيلن ۾ بند ڪرائيندو رهندو هو.
مٿين حالت ۾ ماڇين جي مرشد سيد واڌل شاهه جي وچ ۾ پوڻ ڪري زميندار ۽ ماڇين جو ڪلام پاڪ تي خير ٿي ويو. ماڇين اڳتي ڏوهن کان بيزاري ڏيکاري ۽ امن پسندي سان صحيح نموني زندگي گذارڻ جو سنهن کنيو. سياست جون انتقامي ڪارروايون: تعلقي لاڙڪاڻي جي اترين تڪ مٿان کهڙا ۽ ڪيهر سياسي رساڪشي ۾ ڦاٿل هوندا هئا. ڪيهرن جي زمين انهيءَ تڪ ۾ گهڻي هوندي هئي، پر هو تڪ تائين محدود رهندا هئا ۽ کهڙا سنڌ تائين سياست مٿان ڇانيل رهندا هئا. ساڳي تڪ جي ڪيهر ڳوٺ، ماهوٽا ڳوٺ، چوهڙ پور ڳوٺ، بڙدي، جاگيراڻي، فتح پور، پليو گوپانگ، ميان ماهي ڳوٺن ۾ گهڻي ڀاڱي ڪيهر زميندار جا هٿيڪا ووٽ هئا.
مٿين نموني خلاف فتح پور ڳوٺ ۽ ڀرپاسي وارا ووٽ وڏيري عطا محمد ککراڻي جي رُخ چڙهيل رهندا هئا. زميندار ککراڻي کهڙا سياست جي حامي هئڻ ڪري ڪيهر زميندار کي جوکي رسڻ جو يقيني انديشو هوندو هو. فتح پور جا ماڇي، پلئي گوپانگ ڳوٺ جا گوپانگ، بڙدي ووٽر عطا محمد ککراڻي خلاف ۽ ڪيهر جا حمايتي هئا. پوءِ به ڪيهر زميندار امداد حسين، عطا محمد ککراڻي جي خطري کي ڪنهن نموني به نه ڀلايو هو. هن مٿان چورن، ڦورن، ڌاڙيلن جون پاٿاريون اڏڻ ۽ ڀنگ وٺڻ جو الزام لڳائي 110 قلم هيٺ 1947ع ۾ چالان ڪرايو، هلندڙ ڪيس دوران هن کان بچاءَ جو شاهد گهريو ويو، ککراڻي نواب نبي بخش ڀٽي کي پنهنجي فائدي ۾ پيش ڪرايو، جنهن هن جي فائدي ۾ شاهدي ڏئي کيس آزاد ڪرايو.
عطا محمد ککراڻي سياسي شهيد:
1948ع ۾ ميان ماهي جو ميلو هلي رهيو هو، جنهن جو منتظم عطا محمد ککراڻي هوندو هو. رات جو اٺين ڌاري پنهنجي دوڪان ۾ ماني کائي رهيو هو. سندس دونالي بندوق کٽ تي رکيل هئي، ان مٿان ميلي تي آيل مهمانن جي لاءِ گڏ ڪيل بستر پيل هئا. خان ماڇي وڙهڻ جي رٿابندي ڪري، عطا محمد جي وائٺ وٺڻ ۽ هن کي بي خبري رکڻ لاءِ بهانو رچايو ته منهنجو ڀاءُ مون سان وڙهيو آهي، اسان ٻنهي جو فيصلو ڪر. زميندار ککراڻيءَ هن کي ماني کائڻ جي صلاح ڪئي، ان ريڙهه پيڙهه ۾ ڌاڙيل ٽولي جو اڳواڻ پٺاڻ جلباڻي دوڪان ۾ ڌوڪي آيو. عطا محمد بندوق کي جيئن بسترن مان سٽيو ۽ ڪڍيو پئي ته پٺاڻ جي ڪهاڙي هن جي سڄي هٿ جون چار آڱريون گهائي وڌيون، ٻئي هن کي نرن ۾ پسٽل هنيو، پوءِ ته لڳاتار ڪهاڙين جي وارن هن کي شهادت رسائي.
جنهن به وسنديءَ ۾ امن سلامتي نه آهي، تڪرار ڪر کنيو ٿو وتي ۽ خون ريزي شروع ٿي وڃي ٿي ان حالت ۾ ساڳي قتل غارت وڌندي رهي ٿي. اهڙي رساڪشي ۽ بدلن ۽ عوض مٿان پلوَ ٿيندا رهن ٿا. جيڪڏهن هڪڙا وڙهي وڙهي برباد ٿين ٿا ته وري ڳوٺ جون ٻيون ڌريون ميدان ۾ اچي ڪڙڪن ٿيون.
مٿين ڍنگ سان ساڳي ڳوٺ ۾ 1976ع ڌاري ميربحرن ۾ ٻه ٽولا ٿي ميدان جنگ تي لٿا ڄام ميربحر، عبدالڪريم ميربحر کي قتل ڪيو. عيوض ۾ ڄام ميربحر ماريو ويو. انهيءَ وچ ۾ ڪيترين ڌرين جا ماڻهو ماريا ويا. نيٺ ڊي آءِ جي پوليس سائين رکيو ميربحر پنهنجي سرداري شوق ۾ ڌرين جو ڪلام پاڪ تي صلح ڪرايو، جنهن کان پوءِ منظور ميربحر کي عبدالڪريم جي ڌر ماري وڌو ڄڻ هٿ وٺي صلح ڪرائي وري کين مرڻ مارائڻ لاءِ تيار ڪرايو ويو. هاڻي ته امن سلامتي جي ڪا به واهه ڏسڻ ۾ نٿي اچي. سنڌ جي وائڙي انتظاميا صلح سانت واري کيتر ڏانهن ايمانداريءَ سان ڏسڻ لاءِ تيار ئي نه آهي.