انجمن اسلام صديقي لاڙڪاڻو
حنفي مسلڪ اهل السنت والجماعت لاڙڪاڻي جي ديندارن پاڻ ۾ ڪٺ ڪري چاهيو، ته دين اسلام جي ترقي ۽ واڌاري جي لاءِ مسلمانن ۾ ديني سجاڳي ۽ جذبو پيدا ڪجي ته دين اسلام جي اصولن کي سمجهن ۽ ان مٿان عمل ڪن، دنگا، فساد، لٽ، ڦر، ٺڳيون، چوريون، ڌاڙا، نشا، سٽا وغيره ڏوهه ختم ڪن ته جيئن رضاڪارانه سچائي، ايمانداري، پرهيزگاري ۽ عام ڀلائي وغيره جهڙا ڪارناما اختيار ڪندا رهن، جنهن سان مسلم معاشرو بقادار، اصلاح وارو ٿي سگهي، ان لاءِ لاڙڪاڻي ۾ دين جي پرچار، تبيلغ ۽ اشاعت جي لاءِ شهر ۾ ”لاڙڪاڻو انجمن صديقي“ جي نالي سان تبليغي جماعت کڙي ڪئي وئي، جنهن جو پهريون سال 1901ع هو.
مذڪورديني خدمت ۾ سڀ کان پيش پيش جماعت جو سرگرم رڪن محترم سيٺ احمد الدين خوجو هو. هن جي خوجا برادري چمڙي جا واپاري هئا، جن ديني ڀلائي ۾ منڍ ڪڍيو، جنهن ۾ مجلس شوريٰ قائم ٿي، جنهن جا باقي رڪن الهه رکيو سرهيو، امام بخش زنگيجو، امام بخش سومرو علي گوهر آباد وارو، وڏيرو عبدالله ڀيڏائي، حاجي غلام محمد ڀٽو، ڳوٺ غلام ڀٽو، حاجي محمد ڇٽل خان سومرو، گل محمد سرائي، حاجي عبدالستار دل جي عشق سان شامل راءِ ٿيا، سڀئي جماعت جي جاني مالي امداد ڪندا رهيا، هن مجلس جون گڏجاڻيون خوجا مسجد مارڪيٽ ۾ ٿينديون رهنديون هيون.
1901ع م سيٺ احمد الدين خوجا پنجاب مان ٻه عالم دعوت ڏئي لاڙڪاڻي شهر ۾ گهرايا، جن ۾ هڪ مولانا نبي بخش صاحب رسول نگر وارو ضلع گجرانوالا ۽ ٻيو مولانا محمد ابراهيم لاهور وارو هئا، اهي ديني ڄاڻ ۽ تقريري فن ۾ ماهر هئا، ساڳي وقت ديني تبليغ سان لڳاءُ ۽ ذوق به واکاڻ جوڳو هئن. مذڪور ديني بزرگ لاڙڪاڻي شهر ۾ 6 ماهه کن رهيا، جن لاڙڪاڻي شهر کان سواءِ لاڙڪاڻي جي ڪافي ننڍن وڏن ڳوٺن توڙي شهرن ۾ طوفاني دورا پئي ڪيا، تبليغ تقرير جوڪم زور شور سان ڪندا رهيا، لاڙڪاڻي شهر جي موجوده ڊي سي هاءِ اسڪول جي ڀرسان گهاڙواهه جي ڪڙ سان ڌوٻي گهاٽ وٽ ديني جلسن لاءِ جلساگاهه مقرر ڪيو ويو، جتي ”انجمن اسلام صديقي“ پاران هر ماهه جي پهرين ڇنڇر تي ڪلام پاڪ ۽ حديث مبارڪ جي روشني ۾ تقريرون ڪيون وينديون هيون، پنجا ب جا عالم لاڙڪاڻي شهر ۾ اڌ سال کن رهي، پنهنجي ديني ڪارج ۽ مقصد کي ڪامياب ڏسندي پنهنجي ماڳين راهي ٿيا، وقت گذرڻ کان پوءِ ڌوٻي گهاٽ لاڙڪاڻي مٿان آبادي ٿيندي وئي، ان ڪري ڌوٻي گهاٽ وارو ميدان سوڙهو ٿي ويو.
مٿين جلسي گاهه جي ميدان جي جاءِ تنگ ٿيڻ ڪري، لاڙڪاڻي شهر اندر ٻيو موڪرو ميدان عظيم شاهه وارو هو، جتي ديني جلسن ڪرڻ لاءِ جاءِ مناسب سمجهي ماهانا جلسا ٿيڻ لڳا، 12 ربيع الاول تي عرس مبارڪ ملهايو ويندو هو، ۽ سڄو ڏهاڙو تقريرون ۽ مولود هلندا هيا، سوين ديڳيون پلاءُ جون تيار ڪيون وينديون هيون، جماعت کي پاٽيئڙن ۾ ڀت کارايو ويندو هو، ساڳي ڏهاڙي شام جو شاندار جلوس لاڙڪاڻي شهر مان نڪرندو هو، جنهن جو انتظام خاڪسار رکندا هئا، جلسي ۾ خانبهادر محمد ايوب کهڙو، پير الاهي بخش دادو وارو، قاضي فضل الله ۽ عبدالفتاح ميمڻ وڪيل شريڪ ٿي، جهنڊا کڻي هلندا هئا، 13 رات باک ڦٽي تائين وعظ، تقريرون ۽ خيرات هلندي هئي.
ذڪر ڪيل انجمن مان ڪي ميمبر الله تعاليٰ کي پيارا ٿي چڪا، ان حالت ۾ سندن جاين تي ٻيا جانثار اچي ڪم ڪرڻ ۾ جنبي ويا، نئين مجلس شوريٰ کي تشڪيل ڏنائون، جن ۾ پير الاهي بخش دادو وارو، درمحمد زنگيجو، حاجي عنايت الله شيخ، محمد يوسف دايو، لڳ سرهيه پڌر، حاجي گلاب خان ڪٽپر،گجڻ پور، حاجي غلام قادر ڪنڀر، بودل شاهه بخاري، ماستر محمد ابراهيم قريشي، ڊکڻ پاڙو، حاجي رسول بخش شيخ، مولانا تاج محمد کوکر، آريجا، مولانا غلام رسول عباسي هئا، نئين شوريٰ ماهياني جلسي ڇنڇر بدران اربع ڏينهن کي مقرر ڪيو.
سياسي جلسا:
1947ع کان پوءِ عظيم شاهه واري ميدان مٿان سياسي جلسا به ٿيڻ لڳا، لاڙڪاڻي کي سنڌ اندر مذهبي، سماجي توڙي سياسي جلسن ۾ اڳواڻي نصيب ٿي آهي، جمعيت اسلام وارا لاڙڪاڻي ۾ انگريزن خلاف هند سنڌ سطح تي ڪانگريس پاران جلسا ڪري چڪا هئا، جنهن ۾ خلافت تحريڪ ۽ هجرت تحريڪ جون ڪارگذاريون پيش پيش هيون، انهن گڏجاڻين جو مرڪزي هنڌ درسگاهه (قاسميه مسجد) هوندو هو، جنهن جلسن ۾ نهرو، گانڌي، مولانا محمد علي جوهر، مولانا شوڪت علي، مولانا ابوالڪلام آزاد، مولانا حسين احمد مدني وغيره اچي چڪا هئا، برصغير جي ورهاست ٿي ۽ 1947ع ۾ پاڪستان ۾ مسلم ليگ جي حڪومت ٺهي وئي، ان ڪري پاڪستان ۾ ڪانگريس جي حمايتين جي حيثيت ختم ٿي وئي، پوءِ به جمعيت وارن مسلم ليگ سان ٺهڻ بدران پنهنجي سياسي حيثيت کي قائم رکڻ جي جاکوڙ ڪري ڏني.
هاري ڪاميٽي:
1947ع کان پوءِ هاري ڪاميٽي جي پهرين ميٽنگ عظيم شاهه جي ميدان مٿان ڪوٺائي وئي، جنهن ۾ مولوي محمد عظيم سولنگي، مولوي نذير حسين جتوئي، مولوي عزيز الله جروار، مولوي دوست محمد، عبدالحليم، محمد عظيم پنهور ۽ قاضي عبدالغفار لعلو رائنڪ وارا هئا، جلسي ۾ يڪ راءِ هاري ڪاميٽي جو وجود کڙو ڪيو ويو، جنهن جو پهريون صدر مولوي محمد عظيم سولنگي، جنرل سيڪريٽري نذير حسين جتوئي، ٻيو جنرل سيڪريٽري مولوي عزيز الله جروار کي مقرر ڪيو ويو، اڳتي هلي حيدر بخش جتوئي کي ڊپٽي ڪليڪٽر جي عهدي تان استيعفا ڏياري، هاري ڪاميٽيءَ جو صدر ڪيو ويو، ان ريت سياسي جلسا به عظيم شاهه جي ميدان تي ٿيڻ لڳا، هاري پارٽي جمعيت وارن عالمن بنائي، جيڪي 1947ع کان اڳ ڪانگريس جا حامي هئا، جڏهن پاڪستان ۾ ڪانگريس ختم ٿي، ته هنن جدا هاري ڪاميٽي ٺاهي.
انجمن اسلام صديقي جي نئين سر تعمير:
1950ع ۾ هن جماعت جي پوري تنظيم علامه محمد قاسم مشوري صاحب کي يڪ راءِ انجمن جو سرپرست اعليٰ چونڊيو جنهن موصوف انجمن جي نون عهدن جي تشڪيل ڏني ، انجمن جو صدر مولانا تاج محمد کوکر آريجوي، نائب صدر ۾ ٻه عهديدار مولانا غلام رسول عباسي چانڊين وارو ۽ ٻيو مولانا محمد رفيق بروهي خوش نويس ٿيا ، جنرل سيڪريٽري ماستر محمد ابراهيم قريشي ، جوائنٽ سيڪريٽري خليفو غلام رسول ابڙو ۽ خزانچي حاجي عنايت الله شيخ مقرر ٿيا.
علامه محمد قاسم مشوري صاحب انجمن جي عهديدارن جي گڏيل راءِ سان فيصلو ڪيو ته فقط عيد ميلاد 12 ربيع الاول عرس شريف جو جلسو عظيم شاهه تي صبح کان ٻپهري تائين ٿيندو، جتي عرس شريف جي خيرات کائي، ٻپهري نماز ادا ڪري، جلسي کي ختم ڪري، جلوس جي شڪل ڏئي لاڙڪاڻي شهر مان هلندي، جناح باغ ۾ آڻي ڪري، وري جلسي جي صورت ۾ مولود، نعتيون ۽ واعظ تقريرون هلنديون، باقي ماهوار ۽ ٻيا جلسا جناح باغ ۾ ٿيندا رهندا،هر ماهه ۾ پهريون ڇنڇر يا پهريون اربع ڏينهن بدران اڳتي ماهيو پهريون ”جمعو ڏينهن“ جلسي لاءِ چونڊيو ويو، سڀ موقعا جناح باغ ۾ ملهائيا ويندا، 10 محرم ۽ 20 صفر چهلم جي وارن جا جلسا به جناح باغ ۾ ٿيندا رهندا.
چوٿون ڀيرو انجمن اسلام صديقي جي تشڪيل:
1995ع ۾ علامه محمد قاسم مشوري صاحب جي مريدن ۽ عقيدتمندن بنا عهدن جي هن جماعت کي هلائي رهي آهي، حاجي غلام قادر ڪنڀر، حاجي خان محمد ڀٽو، ڳوٺ غلام ڀٽو، حاجي محمد سعيد شيخ، حاجي محمد عمر ڀٽو ٽانگا اسٽينڊ لاڙڪاڻو، حاجي گل محمد شيخ، حاجي عبدالله شيخ، حاجي مير محمد شيخ، مولوي بدرالدين سرهيو وغيره سرگرم رڪن رهيا.
انجمن اسلام صديقي جو سياسي چيرو:
هي جماعت منڍ کان وٺي اڄ تائين نجي مذهبي انجمن رهي آهي، 1920ع ۾ البت خلافت تحريڪ جي ڪاررواين پير تراب علي شاهه راشدي جي اڳواڻي ۾ حصو ورتو پر پاڪستان ٺهڻ جي حالت ۾ ڪانگريس جي مقابلي ۾ هن جماعت مسلم ليگ جو ڀرپور ساٿ ڏنو، هن انجمن جي باري ۾ جن مسلم ليگ جو ساٿ ڏنو اهي عالم هئا:
مولانا محمد سليمان ٿرڙي محبت، علامه محمد قاسم مشوري، مولانا تاج محمد کوکر آريجوي، پير غلام مجدد سرهندي، پير نثار احمد سرهندي، مولانا قمر الدين منگي مديجي، مولانا عبدالعلام گوپانگ قنبر، مولانا گل محمد قاضي ترائي، مولانا عبدالڪريم ڪهاڙو ڪورائي، مولانا صاحبداد سلطان ڪوٽي، مولوي عبدالڪريم تونيو باقراڻي، مولانا محمد کوکر، مولانا داد محمد بروهي، مولانا مولا داد چانڊيو، حافظ محمد اڪبر شيخ، مولوي محمد صديق چنو، مولوي محمد صديق جتوئي، مولوي قاضي غلام صديق ڏيٿو، مولوي حافظ عبدالقادر ڪلهوڙو، مولوي قاضي دوست محمد بلبل وغيره. اڳتي هلي پاڪستان ٿيڻ کان پوءِ مسلم ليگ کي به ڇڏي ويا، فقط دين جي خدمت تي پنهنجي سرگرمين کي محدود رکيو اچن، سياست کان ڪنارا ڪشي سندس مقصد رهيو اچي.
انجمن اسلام صديقي جي جناح باغ ۾ اندرين ٻاهرين علماءِ جو تبليغ ۾ حصو:
جناح باغ ۾ ماهوار پهرين جمعي يا ڪن ٻين موقعن تي واعظ تبليغ دوران انجمن صديقي پنهنجي مسلڪ جي عالمن کي دعوتون ڏئي گهرائيندي رهندي هئي، ان معاملي ۾ ضلع لاڙڪاڻي جا هم مسلڪ عالم انجمن جي جلسن کي پنهنجو جلسو ڄاڻي بنا دعوت جي شريڪ ٿيندا رهندا هئا، جيڪي ماهيانن ڏڻن لاءِ ڪافي هوندا هئا، خاص ڪري عيد ميلاد مبارڪ جو موقعو انجمن جي مانڊاڻ لاءِ ”عظيم جشن“ ليکجي ٿو، ان مقدس ڏينهن لاءِ ضلع لاڙڪاڻي کان ٻاهر سنڌ مان مولانا پير غلام مجدد سرهندي، پير مولانا نثار احمد جان سرهندي، علامه صاحبداد سلطان ڪوٽي وغيره جن کي ڪوٺيو ويندو هو، پنجاب مان مولانا سيد احمد سعيد شاهه ڪاظمي ملتاني، مولانا محمد عبدالله بهاولپوري، مولانا عبدالعزيز بهاولپوري، مولانا جان محمد بهاولپوري وغيره جن کي دعوتن تي گهرايو ويندو هو،
مقلد ۽ غير مقلد فرق:
1901ع کان 1950ع تائين انجمن صديقي جي اندر مقلد ۽ غير مقلد جو متڀيد يا فرق بنهه نه هوندو هو، ڇو ته 1950ع ۾ انجمن صديقي جو نائب صدر مولانا غلام رسول عباسي چانڊين وارو هوندو هو، اڳتي هلي 1960ع ۾ گل محمد شيخ صاحب (ميڊيڪل شاپ وارو) پنهنجي هڙان وڙان ۽ سرپرستي ۾ انجمن صديقي خلاف ”انجمن محمدي جماعت“ ٺاهي تيار ڪرائي، جنهن لاءِ غير مقلد ڌڙو تيار ڪيو ويو، مولانا غلام رسول عباسي انجمن صديقي ڇڏي، انجمن محمدي جماعت جو اهم نگران رهيو، ان کان پوءِ هن جماعت جي پروگرام تحت جناح باغ ۾ جلسا ٿيڻ لڳا، غير مقلد عالمن ۾ مولانا غلام رسول پيش پيش رهندو آيو.