ڪالم / مضمون

علامہ علي خان ابڙو علمي خدمتون

علامہ علي خان ابڙي صاحب جو علم ادب سان ذوق شوق ۽ مطالعو تمام گهڻو وسيع هو. پاڻ ڪيترائي ڪتاب لکيائون جيڪي گهڻو ڪري معاشري ۾ بد اخلاقي ۽ وهم پرستيءَ جي خلاف هئا. ڇاڪاڻ تہ پاڻ مُلن ۽ پِيرن جا ڪٽر مخالف هئا، تنھنڪري کين اڪثر مخالفن پاران ’وهابي‘ هئڻ کان علاوه مختلف فتوائن سان بہ مقابلو ڪرڻو پيو. هي مرد مجاهد پنهنجو قلمي جهاد آخري وقت تائين جاري رکيو آيو.
  • 4.5/5.0
  • 2214
  • 355
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • بدر ابڙو
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book علامہ علي خان ابڙو علمي خدمتون

نماز

اڳي ئي چيو ويو آهي ته ڪلمي شريف، نماز وغيره کي هڪ منتر يا منڊ وانگر ادا ڪيو ٿو وڃي ۽ سمجهيو ٿو وڃي ته انهن ۾ جادو يا منتر جو اثر آهي. مثلا ڪنهن ماڻهوءَ کي نانگ کائيندو آهي ته جوڳيءَ کي آڻائبو آهي. جوڳي منڊ پڙهندو آهي ۽ سمجهيو ويندو آهي ته اهو منڊ ماڻهوءَ کي شفا ڏئي ٿو. حقيقت ۾ سياڻا جوڳي پاڻ ئي چوندا آهن ته اسان منڊ پڙهڻ سان گڏ علاج ٿا ڪريون، مثلن زهر چوسي ٿا گيهه پياريون بصر ٿا کارايائون وغيره وغيره. ازان سواءِ منڊ به سر سان ٿا پڙهون جو بيمار کي وڻي ٿو. نه رڳو وڻيس ٿو پر هن کي جاهلائيءَ سببان ويساهه آهي ته اهو مونکي فائدو ڏئي ٿو، تنهنڪري سچ پچ به هن کي فائدو ٿيو وڃي، پير کان ويساهه ڀلو آهي. من ۽ خيال جو اثر بدن تي بلڪل گهڻو ٿو پوي، مسمريزم جو مدار به انهيءَ متي ۽ اصول تي آهي. چوندا آهن ته ٽريننگ ڪاليج ۾، ڪن شاگردن ڪنهن تجويز سان هڪڙي شاگرد کي تپ چاڙهي ڇڏيو، ۽ ٻين وري ساڳي قسم جي تجويز سان لاهي ڇڏيس، ”سوهيئن.“ هڪڙو شاگرد وٽس ويو ۽ چيائينس ته تنهنجو منهن ڦريل ٿو ڏسجي ٻيو ته خير آهي؟ گهڙي کن رکي وري ٻيو شاگرد وٽس لنگهي آيو ۽ رڙ ڪري چيائينس ته مار هي ڇا ٿي ويو اٿئي! لڱن تي هٿ لائي چيائنس ته توکي ته بخار آهي. وري گهڙي رکي ٽيون شاگرد ويس، انهيءَ به ساڳيو ڪم ڪيو. هن ويچاري شاگرد کي جو پڪ ٿيندي وئي سو سچ پچ تپ چڙهي ويس. ڪلاڪ کن رکي وري هڪڙو شاگرد ويس، ۽ چيائنس ته تپ ته ڪو ٿورڙو ٿو ڏسجي، اجايو سمهي پيو آهين. وري ڪجهه وقت رکي ٻيو وٽس ويو، ۽ وڃي نبض ڏسي چيايائنس ته اٿي ويهه ڇو مڪر ڪيو اٿئي، تپ ته ذرو به ڪونه ٿو ڏسجي. گهڙي رکي ٽيون شاگرد وٽس ويو سو ٻانهن کان وٺي گهلي ڪڍيائينس ٻاهر ۽ گهمڻ لاءِ وٺي ويس، تپ ته الائي ڪاڏي ويو. سو ويساهه جو اثر اهڙو ته آهي جو ڪنهن آمريڪن چيو آهي ته جيڪڏهن ڪا عورت پورو يقين ڪري ته بنا مڙس جي پيٽ ۾ ٻار به ٿي وڃيس. هي جو حال وجهندا آهن يا ٻيا ڪرشما ڪري ڏيکاريندا آهن سو رڳو هن ويساهه يا خيال جي طاقت جو اثر آهي. مگر ڇو هنن منترن ۽ منڊن يا انسانن ۾ ويساهه رکجي. ڇو نه اهو ويساهه رب پاڪ ۾ ۽ کانئس دعا گهرڻ ۾ رکجي. اسلام جا احڪام جادو يا منتر ناهن پر انهن ۾ ظاهر ظهور فائدا رکيل آهن. قرآن ۽ حديث ۾ چٽائي ٿيل آهي ته نماز گناهن کان روڪڻ ۽ دل کي صفا ڪرڻ لاءِ مقرر ڪيل آهي ۽ ائين به فرمايل آهي ته جيڪو سمجهه ۽ عقل سان نماز ادا نه ڪندو تنهن کي فائدو ڪونه پوندو. حديث سڳوري ۾ آهي ته جنهن کي نماز گناهن کان نٿي بچائي سو خدا تعاليٰ کان وڌيڪ ۽ وڌيڪ دور ٿو ٿئي. اڄ ڪالهه جي نماز، نماز ناهي پر ائين آهي جئين روح کان سواءِ جسم، بلڪ جسم کي به ڇڏي رڳو پاڇي کي پڪڙيو ويو آهي. حديث شريف ۾ آهي ته نماز اهڙي طرح پڙهو جو ڄڻ ته خدا کي حاضر ٿا ڏسو، پر جي ائين به نه ٿي سگهي ته ايتري ته پڪ رکو ته خدا تعاليٰ ته توهان کي ڏسي ٿو. اسان ۾ اها حالت ته ڪانهي پر رڳو جيڪي نماز ۾ پڙهون ٿا تنهن جي خبر ڪانهي ته ڇا ٿا پڙهون! هڪڙي دوست مون کي چيو ته اهڙيون ڳالهيون نه ڪر نه ته اسلام جو جيڪو پاڇو بچيو آهي سو پاڇو به گم ٿي ويندو. مون جواب ڏنو ته مان رسول الله ﷺ جا قول ٿو ڏيان نه پنهن جا. ازانسواءِ ائين چوڻ سان ڇو پاڇو به گم ٿي ويندو، ڇو ته ماڻهن کي وري احساس ٿيندو ۽ نماز اهڙيءَ طرح پڙهڻ جي ڪوشش ڪندا جهڙيءَ طرح پڙهڻ گهرجي. مان ائين ته ڪونه ٿو چوان ته چڱيءَ طرح نه پڙهي سگهن ته اصل نه پڙهن. مولوي صاحب چوندا آهن ته ماڻهو جاهل آهن، سڀ ته عربي ڪونه پڙهي سگهندا جو نماز سمجهي پڙهن. شوق ۽ عزم ڪونهي ته پوءِ عذر ڏيڻ بلڪل سولا آهن. ماڻهو جنن ۽ پرين جون ڳالهيون سکن ۽ ٻڌائين ٿا، غزل ۽ ڪافيون سکن ٿا، وڏا وڏا قصا پڙهن ٿا، باقي نماز جي الفاظن جي معنيٰ سکڻ يا سيکارڻ ۾ ڪهڙو جبل ٽاڪڻو آهي؟ هڪڙي ڏينهن بـسم الله ٻئي ڏينهن الحمد الله ٽيئن ڏينهن رب العالمين وغيره جي معنيٰ سيکاريندو وڃجي ته سال جي 365 ڏينهن ۾ ڪيترو نه سکي وڃبو،‍ ڏهن سالن ۾ ته خبر نه آهي ته ڪٿي وڃي نڪربو. مگر مولوين کي شوق ڪٿي آهي جو هو هر روز رڳا پنج منٽ جماعتن سان اها تڪليف وٺن يا پنهن جي شاگرد کي هر روز ڏهه منٽ اسلام جي تعليم ڏين. نماز شوق ۽ ذوق سان ۽ دل جي حضور سان تڏهن پڙهي سگهبي جڏهن الفاظن جي معنيٰ جي خبر هوندي. پوءِ جڏهن ڏينهن ۾ پنج ڀيرا الله تعاليٰ جي يادگيري ڪبي، سندس جلال ۽ عظمت ڳائبي سندس حڪم احڪام ۽ هدايتون دهرائبيون ته ڇو نه خدا جو خوف پيدا ٿيندو ۽ ڇو نه چڱن عملن ڪرڻ جا خيال پيدا ٿيندا.
جماعت سان نماز پڙهڻ تاڪيدي طور واجب آهي، بلڪ ڪن جو ته خيال آهي ته جيڪو سهولت هوندي به جماعت سان نماز نه پڙهي تنهن جي نماز ڪانه ٿي ٿئي. مگر مسجدن جو انتظام اهڙو ٿي ويو آهي جو جماعت سان نماز پڙهڻ مشڪل ڪم ٿي پيو آهي. سڀني جماعتين جي صلاح سان پورو وقت مقرر ڪرڻ گهرجي. ان مقرر ڪيل وقت تي آذان ڏيڻ گهرجي، ۽ مقرر وقت تي اقامت پڙهي فرض جي نماز شروع ڪجي. آذان ۽ فرضي نماز جي وچ ۾ گهڻو وقت وجهڻ نه گهرجي نه ته ڌنڌن وارا جماعتي تنگ ٿي پوندا. صفائي سٺائي رکڻ گهرجي جيئن جماعتين جا ڪپڙا ميرا نه ٿين. مسجدون هوادار هئڻ گهرجن، ڏکڻ ۽ اتر کان دريون ڪشاديون ۽ جام هئڻ گهرجن، مسجد جي اڳيان ڪشادو ميدان هجي، جتي گل ٻوٽا هڻڻ گهرجن ۽ ڇانو لاءِ وڻ هئڻ گهرجن هڪ حجر به هئڻ گهرجي، پوءِ اوطاقن ۽ مڪانن جي ضرورت ئي ڪانه رهندي.
مسجدن جي انتظام لاءِ باقاعده انجمن هئڻ گهرجي. اڄ ڪلهه جيڪڏهن ڪٿي انجمن آهي ته فقط ٻن ٽن معزز ماڻهن جي آهي. انهن کي جيئن وڻي تيئن ڪن، نڪي باقاعدي ميٽنگون ڪن، نڪو حساب ڪتاب ڏيکارين. انجمن باقاعدي هئڻ گهرجي. قاعدن جي ڇپايل ڪاپي مسجد ۾ موجود هئڻ گهرجي. آمدني ۽ خرچ جو ڪتاب جمعي جمعي ڏينهن مسجد ۾ کليل رکجي يا جماعتين کي پڙهي ٻڌائجي. آمدني لاءِ گهر گهر تي آنو يا ٻه يا چار آنا مقرر ڪجي. پيسن جي بچت مان سنڌي اسلامي ڪتاب آڻائجن، جي فرصت جي وقت ۾ جماعتين کي پڙهي ٻڌائجن. جماعتين جا فيصلا وغيره جماعتين مان چونڊيل ميمبرن جي بورڊ کي نبيرڻ گهرجن. علم ۽ تعليم جو انتظام رکڻ گهرجي وغيره وغيره.