ڪالم / مضمون

علامہ علي خان ابڙو علمي خدمتون

علامہ علي خان ابڙي صاحب جو علم ادب سان ذوق شوق ۽ مطالعو تمام گهڻو وسيع هو. پاڻ ڪيترائي ڪتاب لکيائون جيڪي گهڻو ڪري معاشري ۾ بد اخلاقي ۽ وهم پرستيءَ جي خلاف هئا. ڇاڪاڻ تہ پاڻ مُلن ۽ پِيرن جا ڪٽر مخالف هئا، تنھنڪري کين اڪثر مخالفن پاران ’وهابي‘ هئڻ کان علاوه مختلف فتوائن سان بہ مقابلو ڪرڻو پيو. هي مرد مجاهد پنهنجو قلمي جهاد آخري وقت تائين جاري رکيو آيو.
  • 4.5/5.0
  • 2214
  • 355
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • بدر ابڙو
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book علامہ علي خان ابڙو علمي خدمتون

امام اعظم نمبر 4

انهن ڏينهن ۾ عبدالله بن مبارڪ، جو امام ابو حنيفه جو مشهور شاگرد هو، بيروت (شام جو مشهور شهر) ڏانهن ويو، انهيءَ لاءِ ته امام اوزاعي کان حديث جي فن جي تڪميل ڪري. پهرين ئي ملاقات ۾ اوزاعي کانئس پڇيو ته ڪوفي ۾ ابو حنيفه ڪهڙو شخص پيدا ٿيو آهي، جو دين ۾ نيون ڳالهيون ٿو ڪڍي. هن ڪجهه جواب نه ڏنو ۽ گهر هليو ويو. ٻن ٽن ڏينهن بعد وري ويو ته ڪجهه ڪاغذ پاڻ سان کڻي ويو. اوزاعي هن کان اُهي ڪاغذ ورتا. سرنامه تي لکيل هو، "قال نعمان بن ثابت دير تائين غور سان ڪاغذ ڏٺائين. پوءِ عبدالله کان پڇيائين ته نعمان ڪهڙو بزرگ شخص آهي. هن چيو ته عراق جو هڪ شيخ آهي، جنهن جي صحبت ۾ مان رهيو آهيان. فرمايائين ته وڏي پائي جو شخص آهي. عبدالله عرض ڪيو ته هي اُهوئي ابو حنيفه آهي، جنهن کي توهان بدعتي پي سڏيو. اوزاعي کي پنهنجي غلطيءَ تي افسوس ٿيو. حج جي ويجهائي ۾ مڪي ويو ته ابو حنيفه سان ملاقات ٿيس. ساڳين ئي مسئلن جو ذڪر نڪتو. اتفاقاً عبدالله ابن المبارڪ به اُتي موجود هو. اُن جو بيان آهي ته ابو حنيفه اهڙي سٺي تقرير ڪئي، جو اوزاعي حيران ٿي ويو. امام ابو حنيفه جي وڃڻ بعد مونکي چيائين ته هن شخص جي ڪماليت جي ڪري ماڻهو مٿس حسد ٿا ڪن، بي شبهه منهنجي بدگماني غلط هئي، جنهن تي مان افسوس ٿو ڪريان. تاريخ مان ثابت آهي ته امام ابو حنيفه جي حديث جي فن ۾ امام اوزاعي جي شاگردن تقليد ڪئي آهي.
حضرت امام باقر ؑ سان به اهڙو ئي واقعو پيش آيو. امام ابو حنيفه ٻئي ڀيري مديني ويو ته امام موصوف جي خدمت ۾ حاضر ٿيو. سندس هڪ ساٿيءَ سڃاڻ ڪرائي ته هي ابو حنيفه آهي. پاڻ ابو حنيفه کي خطاب ڪري فرمايائون ته ”هاڻ توهان قياس لڳائي، منهنجي ناني جي حديثن جي مخالفت ٿا ڪريو.“ ابو حنيفه نهايت ادب سان چيو عياذ باالله حديث جي مخالفت ڪير ٿو ڪري سگهي. توهان تشريف رکو ته ڪجهه عرض ڪيان. پوءِ هن طرح گفتگو هلي :-
ابو حنيفه: مرد ضعيف آهي يا عورت؟
امام باقر: عورت
ابو حنيفه: وراثت ۾ عورت جو حصو زياده آهي يا مرد جو؟
امام باقر: مرد جو
ابو حنيفه: مان قياس لڳايان ها ته چوان ها ته عورت کي زياده حصو ڏيڻ گهرجي، ڇو ته ظاهري قياس ضعيف کي زياده ملڻ گهرجي
ابو حنيفه وري پڇيو ته نماز افضل آهي يا روزو
امام باقر: نماز
ابو حنيفه: انهيءَ مد نظر تي حيض واري عورت تي نماز جي قضا واجب هئڻ گهرجي نه روزه جي، حالانڪه مان روزه جي قضا جي فتويٰ ٿو ڏيان.
امام باقر ايتري قدر خوش ٿيا، جو اٿي سندس پيشانيءَ کي چميائون. ابو حنيفه ڪجهه مدت تائين استفاده جي غرض سان سندن خدمت ۾ حاضر رهيو، فقه ۽ حديث جي متعلق ڪيتريون ئي عجيب ڳالهيون حاصل ڪيائين. شيعن ۽ سنين ٻنهي قبول ڪيو آهي ته امام ابو حنيفه جي معلومات جو وڏو ذخيرو حضرت ممدوح جي صحبت جو فيض هو. امام صاحب سندن فرزند رشيد حضرت جعفر صادق ؑ جي صحبت جي فيض مان به گهڻو فائدو ورتو. جنهن جو ذڪر عام طرح تاريخن ۾ ملي ٿو. ابن تيميه انهيءَ جو انڪار ڪيو آهي، هن سبب ڪري ته امام ابو حنيفه حضرت جعفر صادق جو همعصر ۽ همسر هو، تنهن ڪري سندن شاگردي ڇو اختيار ڪئي هوندائين. ليڪن هي ابن تيميه جي گستاخي آهي. امام ابو حنيفه ڪيڏو به مجتهد ۽ فقيه هجي، مگر فضل ۽ ڪمال ۾ هن کي حضرت جعفر صادق سان ڪيئن ڀيٽي سگهبو. حديث ۽ فقه بلڪ سڀ مذهبي علوم اهلبيت جي گهر مان نڪتا.