شفاعت
امام اعظمؓ، حضرت عمر رضي الله وانگر فرمائيندو هو ته مونکي جنت نه ملي ۽ رڳو عذاب کان ڇوٽڪارو ٿئي ته مان بلڪل راضي رهندس. مٿينءَ سورت ۾ فرمايل آهي ته جيڪو هڪڙو ذرڙو نيڪيءَ جو ڪندو تنهن کي ان جو بدلو ملندو ۽ جيڪو هڪڙو ذرڙو بديءَ جو ڪندو تنهن کي به ان جو بدلو ملندو.
وري سورة القارعة ۾ فرمايل آهي ته جنهن جا چڱا عمل ڳورا هوندا سو خوش گذاريندو ۽ جنهن جا چڱا عمل هلڪا هوندا سو هاويه ۾ پوندو جو آهي ٻرندڙ باهه. سورت التڪاثر ۾ به عذاب ۽ پڇاڻي جي ڀُلڪار آهي. ڏسو ته هن قسم جي چٽين آيتن هوندي به شفاعت ۽ ڪن ٻين مسئلن جو اهڙو مطلب ڪڍيو ٿو وڃي جنهن ڪري ماڻهو بي ڊپا ٿي گناهه جي پٺيان ڪاهي پيا آهن. نه خدا جو خوف ٿا رکن نه آخرت جي عذاب جو ڊپ اٿن. خود قرآن شريف ۾ هڪڙو نهايت سهڻو ۽ معقول اصول بيان ڪيل آهي ته قرآن شريف ۾ هڪڙيون چٽيون آيتون آهن ۽ ٻيا مثال يا تشبيهون آهن. ڪنهن به صورت ۾ ڪنهن به آيت يا مسئلي جو اهڙو مطلب نه ڪڍجي جو چٽين آيتن جي مخالف ٿئي. اسان جي ماڻهن رسول الله ﷺ جي شفيق هئڻ تي ايترو زور ڏنو آهي ۽ ايتري قدر اها تعريف قصيدن ۽ مولودن ۾ آندي ويئي آهي جو عوام الناس کي رڳو اسلام جي معلوم ڪرڻ جو چاهه به ڪونه ٿو ٿئي.
هاڻي سوال ٿو اٿي ته شفاعت جو مطلب ڪهڙو آهي جو مٿين آيتن سان موافق هجي نه مخالف؟ مان ڀانيان ٿو ته اهو مسئلو به اهڙو پيچيده آهي جهڙو تقدير جو مسئلو. ان مسئلي تي بحث ڪرڻ اهڙو بي سود آهي جهڙو تقدير جي مسئله تي بحث ڪرڻ. اها ڳالهه بلڪل ظاهر ۽ ثابت آهي ته اسان بڇڙن عملن جو نتيجو ضرور ڏسنداسين ۽ اسان کي خدا ۽ آخرت جو خوف رکي چڱا عمل ضرور ڪرڻ گهرجن. الله تعاليٰ به تڏهن ٿو قبول فرمائي ۽ عذاب کان ڇوٽڪارو ڏئي جڏهن گناهن کي ڇڏي چڱن عملن کي ٿو وٺجي.
ڪتاب توحيد الاسلام ۾ شفاعت جو اهڙو مطلب ڪڍيل آهي جو خدا ڄاڻي ته پورو آهي يا نه، مگر ايترو ته آهي ته مٿين آيتن جي خلاف ناهي. لاهور واري مولوي محمد علي وري هيءُ مطلب ڪڍيو آهي ته اهو لفظ شفع مان نڪتو مشفق ٿيل آهي. جنهن جي معنيٰ آهي ڪنهن شيءَ کي ٻيءَ سان جوڙي ڪرڻ، جيئن تاج العروس ۽ لين پول جي لغتن ۾ چيل آهي يا ان جي معنيٰ آهي ڪنهن شيءِ کي ان جهڙي شيءِ سان ڳنڍڻ جئين امام راغب جي مفردات ۽ لين پول جي ڊڪشنري ۾ سمجهايل آهي. شفاعت جو مسئلو هڪڙو مشهور مسئلو آهي جنهن موجب پيغمبر ۽ صالح قيامت جي ڏينهن گنهگارن لاءِ شفاعت ڪندا، پر شفاعت جو هڪڙو ٻيو مطلب هي آهي:
اهڙو رستو ڏيکارڻ يا تعليم سيکارڻ جنهن تي ٻيو هلي جنهن ڪري اهو ٻيو سچ پچ پهرئين پاڻ لاءِ مثال ڪري ٿو وٺي ۽ ان سان پاڻ کي ڳنڍي ٿو ۽ در حقيقت شفاعت جي لفظ جي اصلي ۽ لغوي معنيٰ اها ئي آهي. اهڙيءَ طرح شفاعت مان به ٻه مطلب ٿا نڪرن هڪ ته شفاعت انسان کي نيڪي جي رستي تي يا صراط المستقيم تي هلڻ جي لائق ٿي ڪري ۽ ٻيو ته کيس ڪن سندن نقصن يا قبحن جي خراب نتيجن کان پناهه ٿي ڏئي، جن نقصن يا قبحن تي پاڻ غالب پئجي نٿو سگهي. رسول الله ﷺ جن پهرئين مطلب موجب به اسان جا شافع آهن، ڇو ته هو اسان لاءِ بهترين مثال يا نمونو آهن. جيئن قرآن شريف ۾ فرمايل آهي ته، ”لَقَدْ کَانَ لَكُمْ فِیْ رَسُوْلِ اللهِ اُسْوَۃٌ حَسَنَۃٌ“ خدا ڄاڻي ته هي مطلب به پورو هجي يا نه هجي. پر منهنجا به ڪي ناقص خيال مهرباني ڪري ٻڌڻ فرمائيندا. رسول الله ﷺ جن مومنن جي شفاعت ڪندا يا سڀني جي ڪندا، جيڪڏهن رڳو مومنن جي ڪندا ته مومن ڇا کي ٿو چئجي؟ قرآن شريف جون آيتون ۽ حديثون ڏسندو ته توهان کي معلوم ٿيندو ته اسان ۾ مومن ڪي ورلي آهن. سورت الحجرات جي پندرهين آيت ۾ فرمايل ته ”مومن اهي آهن جي الله ۽ سندس رسول ۾ ايمان آڻين ۽ ڪو شڪ نه آڻين ۽ الله تعالي جي راهه ۾ پنهنجي ملڪيتن ۽ جانين سان سخت ڪوشش ڪن. اسان پنهنجي ملڪيت ۽ جان سان ڪوشش ڪرڻ بدران پنهنجي غرض لاءِ ٻين جي ملڪيت ۽ جان جو نقصان ڪندا آهيون. هڪڙيءَ حديث سڳوري ۾ آهي ته مومنن جي سڃاڻڻ جي نشاني هي آهي ته جيڪڏهن چڱو ڪم ڪري ته کيس خوشي حاصل ٿئي ۽ جيڪڏهن بڇڙو ڪم ڪري وهي ته کيس پشيماني ٿئي. ٻي حديث ۾ آهي ته مسلمان اهو آهي جنهن جي هٿ ۽ زبان کان سڀ مسلمان سلامت هجن، هاڻي ٻڌايو ته اسان مومن ۽ مسلمان آهيون يا نه ۽ شفاعت جا اميدوار ٿي سگهون ٿا يا نه؟ اسان کي ته ڇڏيو پر جيڪي مومن آهن سي به ڪو شفاعت جوحق ڇڪي ڪونه ٿا وٺي سگهن. اسان کي جيڪڏهن مومن ۽ مسلمان ٿيڻو آهي ۽ الله تعاليٰ جي رحم ۽ رسول الله ﷺ جي شفاعت ۾ اميدوار ٿيڻون آهي ته اسان کي صراط المستقيم تي هلڻ جي ڪوشش ڪرڻ ضروري آهي، پر جيڪڏهن ڪو گناهه ٿي پوي ته اڳتي جي لاءِ توبه ڪجي ۽ سوال ڪجي ته الله تعاليٰ اهو گناهه معاف ڪري ۽ آئينده لاءِ اهڙي گناهه کان پناهه ڏئي، پوءِ بيشڪ الله تعاليٰ جي رحم ۽ رسول الله ﷺ جي شفاعت ۾ اميدوار رهجي.