ڪالم / مضمون

علامہ علي خان ابڙو علمي خدمتون

علامہ علي خان ابڙي صاحب جو علم ادب سان ذوق شوق ۽ مطالعو تمام گهڻو وسيع هو. پاڻ ڪيترائي ڪتاب لکيائون جيڪي گهڻو ڪري معاشري ۾ بد اخلاقي ۽ وهم پرستيءَ جي خلاف هئا. ڇاڪاڻ تہ پاڻ مُلن ۽ پِيرن جا ڪٽر مخالف هئا، تنھنڪري کين اڪثر مخالفن پاران ’وهابي‘ هئڻ کان علاوه مختلف فتوائن سان بہ مقابلو ڪرڻو پيو. هي مرد مجاهد پنهنجو قلمي جهاد آخري وقت تائين جاري رکيو آيو.
  • 4.5/5.0
  • 2214
  • 355
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • بدر ابڙو
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book علامہ علي خان ابڙو علمي خدمتون

خطبو

اڄ ڪلهه جي مولوين جي گمراهي جو ثبوت هن کان وڌيڪ ٻيو ڪهڙو ملندو ته خطبي کي به هڪ ٻي معنيٰ منتر يا منڊ بنايو ويو آهي. ٻيا ته ڇڏيو پر هڪ وڏي ۾ وڏو بزرگ جمعي جي نماز پڙهائيندو آهي ته خطبو عربي ۾ پڙهائيندو آهي. ڪن عالمن جو خيال آهي ته جمعي جو خطبو عبادت جو ڀاڱو آهي، ۽ عبادت فقط عربيءَ ۾ ڪرڻي آهي، پر اهو خيال بلڪل غلط آهي. کين خبر نه آهي ته خود نماز به ٻين ٻولين ۾ جائز ٿي سگهي ٿي. الله تعاليٰ سڀئي ٻوليون ٿو ڄاڻي الله تعاليٰ وٽ ظاهري الفاظ قبول ناهن، پر دل ۽ نيت ۽ سمجهه ۽ سٺا خيال ۽ عمل مقبول آهن. پر ڪن خاص سببن ڪري نماز ۾ عربي ڪم آڻڻ مناسب آهي. پر ان ۾ ضرور آهي ته نمازين کي عربي الفاظن جي معنيٰ سکڻ گهرجي ۽ هر ڪوئي سکي سگهي ٿو، جيئن مٿي بيان ڪيل آهي. جن ڪتابن ۾ نماز جو بيان معنيٰ سان ڏنل آهي اهي ڪتاب پڙهڻ گهرجن. خطبي جو مقصد ته بلڪل ظاهر ۽ عيان آهي. خطبو انهيءَ لاءِ مقرر ڪيل آهي ته ماڻهن کي الله تعاليٰ جا احڪام ٻڌائجن، ايمان جون صفتون سيکارجن، ۽ وقت جي مطابق تي هدايتون ڏجن. رسول الله ﷺ ۽ خلفاءِ راشدين جي زماني ۾ خطبو نه رڳو جمعي جي نماز ۽ عيدن جي موقعي تي ڏنو ويندو هو پر جنهن به وقت ضرورت سمجهي ويندي هئي تنهن وقت خطبو ڏنو ويندو هو. خطبي ۾ اهي ڳالهيون ٻڌايون وينديون هيون، جن جي ان وقت جي جماعتين کي ضرورت سمجهه ۾ ايندي هئي. هن وقت ضرورتن جو ته ڪو به لحاظ ڪونه ٿو ڪيو وڃي هروڀرو به ڇپيل ۽ ٺاهيل خطبا پڙهيا ٿا وڃن، پوءِ اهي انهن جماعتين لاءِ مفيد هجن يا نه به هجن. جيڪڏهن رڳو عربي ۾ خطبو پڙهيو ٿو وڃي ته جماعتين کي ان مان ڇا ٿو حاصل ٿئي؟ نه پڙهندڙ سمجهن نه ٻڌندڙ سمجهن. ڪن عيد جي موقعن تي مون خطبو ٻڌو آهي سو اهڙو آهسته پڙهيو ويو جو گويا ماڻهن جي لاءِ نه هو. ماڻهو سڀ اٿندا هليا ويا، خطبو ڪونه ٻڌائون. خطبو انهيءَ ٻوليءَ ۾ هئڻ گهرجي جا ٻولي اڪثر جماعتي سمجهي سگهن. اهو خطبو اهو ماڻهو ٻڌائي جنهنجو آواز بلند هجي ۽ اهڙي ڍنگ سان جو ماڻهن تي اثر چڱو ٿئي. خطبن ۾ عربي سان گڏ سنڌي نظم به شامل آهي، مگر نظم ۾ اڪثر گهٽ وڌ ڳالهيون ۽ مبالغو ڏسڻ ۾ ايندو آهي، ۽ جهڙيون ڳالهيون هئڻ کپن تهڙيون ڪونه هونديون آهن. ارمان جي ڳالهه آهي جو اگرچه رسول الله ﷺ ۽ خلفاءِ راشدين جا خطبا عربيءَ ۾ موجود به آهن ته به انهن جو ترجمو سنڌيءَ ۾ عالمن ڪونه ڪيو آهي. انهن جي نموني تي سنڌيءَ نثر ۾ خطبا ڏيڻ گهرجن، نه نظم ۾. خطبن ۾ قرآن شريف ۽ صحيح بخاري مان ٽڪرا ٻڌائڻ گهرجن، نه واهيات روايتون.
هڪڙي مولوي صاحب کي مون عرض ڪيو ته مهرباني ڪري خطبي ۾ سنڌي زبان ۾ ڪجهه هدايتون ڏيو. هن مهرباني ڪري ائين ڪيو. جنهن وقت عربي پي پڙهيائين تنهن وقت هرڪوئي جماعتي هٿ ٻڌيون ڪنڌ هيٺ ڪيون ويٺو هو، ڪن اوٻاسيون پئي ڏنيون ۽ ڪن کي ڍڪر پي آيا، پر جڏهن سنڌي نثر ۾ خطبو شروع ٿيو تڏهن مردن ۾ ساهه پئجي ويو، سڀني جماعتن ۾ جنبش اچي وئي، بي اختيار هٿ ڇوڙي ڪنڌ مٿي ڪري مولوي صاحب ۾ اکيون کڻي وڌائون. هنن جا ڪن کلي ويا، دل ۽ دماغ ڪم ڪرڻ لڳا. هاڻي ٻڌايو ته اهڙو خطبو چڱو يا عربي خطبو چڱو؟ امير امان الله خان جڏهن بمبئي ۾ جمعي نماز جو خطبو ڏنو تڏهن پاڻ پارسيءَ ۾ پي ڳالهايائين ۽ سندس ترجمان اردوءَ ۾ ترجمو ڪندو پي ويو. جڏهن ثاني خطبي ۾ الله تعاليٰ جي درگاه ۾ التجائون ڪيائين، تنهن وقت ته هاءِ ڪري ڇڏيائين، سندس دل به ڀڄي پيئي ۽ جماعتي به بي اختيار رئڻ ۾ ڇٽڪي پيا!