پير ۽ سندن ڪرام
اڄوڪي زماني جا پير پاڻ کي اوليا، الله ۽ ڪرامت جا صاحب سڏائين ٿا يانه؟ ماڻهو کين پيرين ٿا پون تنهن تي خوش ٿين ٿا يانه؟ جيڪڏهن ڪو کين پيرين نٿو پوي يا ساڻن گڏ ٿو وهي ته رنج ٿين ٿا يانه؟ جيڪڏهن ماڻهو سندن تعظيم لاءِ اُٿي بيهن ته کين خوشي ٿئي ٿي يانه؟ اهي سوال هر ڪوئي پاڻ کان پڇي. حضرت عمررضي الله ۽ امام اعظم ؓ بابت مشهور آهي ته هو خدا جي غضب ۽ آخرت جي عذاب کان ايتري قدر ڊڄندا هئا جو فرمائيندا هئا ته جنتّ ته ٺهي پر الله تعالى رڳو عذاب مان اسان کي ڇوٽڪارو ڏئي ته ٻيو ڇا گهرجي. اڄوڪي زماني جا پير پاڻ کي ته ڇٽل اوليا ۽ جنت جا حقدار ۽ ڪرامتن جا صاحب سمجهيون ويٺا آهن، پر پنهنجن مريدن کي ڇٽائڻ ۽ شفاعت ڪرڻ جو ٺيڪو کڻي ڇڏيو اٿن.
عالمن کان ٻڌو اٿم ته هڪڙي حديث شريف آهي ته جيڪو ماڻهو پنهنجي تعظيم لاءِ ٻين جو اٿي بيهڻ پسند ٿو ڪري تنهنجو اڌ ايمان ويو. ٻي حديث ته مشهور آهي ته جنهن ۾ هڪ داڻو به هٺ جو آهي سوبهشت ۾ نه ويندو. هٺ آهي ٻين کي پاڻ کان گهٽ ڄاڻڻ. هاڻي ٻڌايو ته اڄوڪا پير پاڻ کي ٻين کان وڌيڪ سمجهن ٿايانه؟ ڪنهن بزرگ مون کي چيو ته حال وجهڻ يا ٻئي جي دل پنهنجي قبضي ۾ آڻڻ ۽ اهڙي طرح ڪنهن کي پنهنجي لاءِ معتقد بنائڻ يا ڪنهن کي مطيع ڪرڻ هڪ عظيم گناهه آهي والله اعلم بالصواب
هڪڙي روايت آهي ته ڪو مشهور اصحابي ڪنهن ڳوٺ ۾ ويو، ماڻهن کيس وڏي عزت ڏني جڏهن ان ڳوٺ مان نڪتو تڏهن ماڻهو هن کي اماڻڻ لاءِ ٻاهر نڪري آيا ۽ هن جي پوئتان هلڻ لڳا. هي اصحابي سڳورو ٿيو اڳ ۾ ۽ ٻيا ادب کان پوئتان هلڻ لڳا. حضرت عمر کي انهيءَ ڳالهه تان سخت غصو آيو ۽ فرمائين ته تون مسلمانن کي ذليل ڪرڻ ٿو گهرين؟
اڄوڪي پيري موروثي ٿي پئي آهي ولي پير ته پٽ به هروڀرو پير، مريد آهن ملڪيت جيئن ٻي ملڪيت ورثي ۾ ملندي آهي تيئن مريد به ورثي ٿاملن. اهي پير مريدن جي لاءِ ڇا ٿاڪن؟ گهڻي ۾ گهڻو ته هٿ کڻي دعا گهرن، ٻيو ٿيو ڀلو. مٿي مون چيو آهي ته اولياء الله اُهي آهن جي ايمان آڻين چڱا عمل ڪن، چڱا عمل رڳو نماز، روزو، تلاوت قرآن، تسبيح تي وظيفا پڙهڻ ۽ صلواتون ڪڍڻ ۾ محدود نه آهن، چڱن عملن ۾ اُهي سڀ عمل اچي وڃن ٿا جي قرآن مجيد ۽ حديثن ۾ سيکاريل آهن. قرآن شريف ۾ خاص حڪم آهي ته اوهان ۾ ڪي ٽوليون اهڙيون هجن جي امر بالمعروف ۽ نهي عن المنڪر جو ڪم يعني چڱن ڪمن جي هدايت ڪن ۽ بڇڙن ڪمن کان منع ڪن، سمجهو ته بزرگن لاءِ اهو ڪم ڪونه ڏسيل آهي ته ماڻهن کي رڳو دعائون ڪندا وتن مگر اهو ڪم ڏسيل آهي ته ماڻهن کي اسلام سيکارين.
هاڻي مان تفصيل سان پنهنجا خيال ٿو ٻڌايان. سچو رهبر اُهو آهي جو وڏو عالم هجي ۽ علم تي عمل ڪندڙ هجي، سادگيءَ، نماڻائي خود قرباني ۽ قوم جي خدمت ڪرڻ جا جذبا ۽ جوش منجهس موجود هجن، جوش ايڏو هجيس جو جوشيلن تقريرن ڪرڻ کان هو پاڻ کي روڪي نه سگهي. جتي به ماڻهو گڏٿين اتي هڪدم ماڻهن کي خدا تعالى ڏي رجوع ڪرڻ جو ڪم ڪري ڏئي. نڪي پاڻ کي پير سڏائي نڪي تڪلف سان اٿي وهي، مريد اصل نه ڪري، سڀني مسلمانن کي ڀاءَ سمجهي، سڀني کي يڪسان هدايت ڪري، کيس گهرجي ته مسلمانن کي علم جي ترغيب ۽ تحريص ڏياري، مڪتبن ۽ مدرسن کولڻ جو چڱو انتظام ڪري. مسلمانن مان بدعتون ۽ بدرسمون ڪڍي گناهن ۽ بداخلاقن کي ڪڍڻ جي ڪوشش ڪري، وڙهيل مسلمانن جو پاڻ ۾ صلح ڪرائي، اتفاق پيدا ڪري وغيره وغيره. اهڙي رهبر کي جيڪڏهن ماڻهو دعوت ڏئي وٺي وڃن ته ڀلي وڃي دعوت هرگز نه کائي مگر نه دعوت کائڻ جي نيت سان پر تقريرن ڪرڻ لاءِ. جيڪڏهن هن کي پيسا ملن ته ان جو حساب ڪتاب رکي ۽ اهي پيسا قوم جي ترقي لاءِ ڪم آڻي. جيڪڏهن مسڪين هجي ۽ سادو گذران ڪندڙ هجي ته پنهنجي لاءِ به ڪجهه پيسا کڻي مگر اُهي حساب ۾ ڏيکاري مگر انهن شخصن جي دعوت کائي جن بابت معلوم هجي ته ڪي وڏا گناه ڪندڙ آهن ۽ هدايت ڪرڻ سان به باز نٿا اچن.
سنڌ ۾ ڪي وڏا عالم ۽ گهڻن مريدن وارا پير آهن، انهن کي استدعا آهي ته هڪ ماهوار اسلامي رسالو جاري ڪن ۽ هڪ چڱو عربي مدرسو هلائين ان کانسواءِ کين گهرجي ته قرآن شريف جو سليس سنڌي زبان ۾ ترجمون ۽ تفسير تيار ڪرائي ماڻهن کي هدايت ڪن ته اهو پڙهن. صحيح بخاري جو ترجمو حڪيم عبدالحق سکر واري ڇپارايو آهي. ان جي پڙهڻ جو تاڪيد ماڻهن کي ڪن ۽ عربي سيکاريندڙن کي تاڪيد ڪرڻ فرمائين ته ڊاڪٽر داؤد پوٽي جا ڪتاب پڙهائين، )ڊاڪٽر موصوف جو گيشوري ڪاليج بمبئي ۾ عربي جو پروفيسر آهي(.
(توحيد- جون 1934ع)