ڪالم / مضمون

علامہ علي خان ابڙو علمي خدمتون

علامہ علي خان ابڙي صاحب جو علم ادب سان ذوق شوق ۽ مطالعو تمام گهڻو وسيع هو. پاڻ ڪيترائي ڪتاب لکيائون جيڪي گهڻو ڪري معاشري ۾ بد اخلاقي ۽ وهم پرستيءَ جي خلاف هئا. ڇاڪاڻ تہ پاڻ مُلن ۽ پِيرن جا ڪٽر مخالف هئا، تنھنڪري کين اڪثر مخالفن پاران ’وهابي‘ هئڻ کان علاوه مختلف فتوائن سان بہ مقابلو ڪرڻو پيو. هي مرد مجاهد پنهنجو قلمي جهاد آخري وقت تائين جاري رکيو آيو.
  • 4.5/5.0
  • 2214
  • 355
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • بدر ابڙو
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book علامہ علي خان ابڙو علمي خدمتون

دماغي تعليم

رڳو واقعا ٻڌائڻ يا پراوا خيال ياد ڪرائڻ ائين آهي، جيئن ننڍي ٻار کي هٿ کان وٺي پنڌ ڪرائڻ. جيڪڏهن ٻار کي رڳو سدائين هٿ کان وٺي پنڌ ڪرائبو ته پاڻ پنڌ ڪرڻ ڪيئن سکندو؟ اهڙيءَ طرح جيڪڏهن شاگرد کي رڳو پراوا خيال پيا ٻڌائجن ته هو پنهنجو دماغ هلائڻ ڪيئن سکندو. هن جو دماغ نه کلندو هميشه دٻيل رهندو. هن کي ته تقرير جي طاقت ٿيندي نه دنيائي ڪمن ۾ پوري فيصلي ڪرڻ جي قوت پيدا ٿيندي. هاڻي هڪڙو سادو مثال ٿو پيش ڪيان، جنهن مان ياد ڪرائڻ واري تعليم ۽ سچي دماغي تعليم جو فرق سمجهڻ ۾ ايندو. اسان وڏن کي ته معلوم آهي ته پاڻي انهيءَ پاسي وهي هلندو آهي، جنهن پاسي هيٺاهين هوندي آهي. مگر ننڍا ٻار يا ته سمجهندا ئي ڪين يا ته ٻڌي کڻي ماٺ ڪندا ۽ هنن جي دماغ تي ڪو اثر ڪونه رهندو. جيڪو چڱو ماستر هوندو، سو ڇا ڪندو جو پاڻيءَ جو گلاس کڻي هاريندو. پوءِ ٻارن کان پڇندو ته ڇاڪيم. هو چوندا ته پاڻي هاريو. وري پڇندو ته پاڻي ڪهڙي پاسي وهي هليو آهي. هو چوندا ته ڏکڻ پاسي. ڇو نه اتر پاسي وهي هليو؟ ٻار ٿورو ويچار ڪري جواب ڏيندا ته اتر پاسي مٿاهين آهي. هن مان ڇا سکيو؟ جواب ته پاڻي اوڏانهين ٿو وهي جاڏي هيٺاهين آهي. هي جو ڀرسان واه ٿو وهي سو ڪهڙي طرف کان ڪاڏي ٿو وهي؟ جواب - اڀرندي کان الهندي. انهيءَ مان ڇا ٿا سمجهو؟ جواب ته هتي هيٺاهين الهندي طرف آهي، تڏهن ٿو واه جو پاڻي ايڏاهن وهي، انهيءَ طرح سوالن ڪرڻ ۽ جوابن وٺڻ مان هڪ ته ٻارن کي مزو ٿو اچي، ٻيو ته کين تقرير ڪرڻ جي طاقت ٿي ٿئي، ٽيون ته هو غور ڪرڻ ٿا سکن ۽ انهيءَ طرح جيڪا معلومات ٿا حاصل ڪن يا جيڪو ٿا سکن، سو سندن دماغ ۾ ويهي سندن ملڪيت ٿي ٿو وڃي.
سچي دماغي تعليم ڏيڻ لاءِ سائڪالوجي (من جي سائنس) جو سکڻ ضروري آهي، جو هڪ وڏو علم آهي. مگر رڳو سائڪالوجي ايترو فائدو نٿي ڪري، جيترو پاڻ ٻارن جي خيالي حالت جاچڻ ۽ تجربي مان ٿو ٿئي. استاد جيڪڏهن شوق سان تعليم ڏين ۽ آزمودي مان پنهنجو پڙهائڻ جو رستو سڌاريندا وڃن ۽ ٻين آزمودگار ماسترن جي پڙهائڻ جو نمونو ڏسن ته جيڪر گهڻو سڌارو ٿي پوي. مگر اڄوڪن معلمن کي پورو شوق ڪونهي. هو پنهنجن شاگردن جي دماغ سڌارڻ بدران اٽلندو هنن جي طاقت خراب ڪري دنيائي ڪمن خواه ديني امورن ۾ بيڪار ڪري ٿا ڇڏين.
مٿين بيان مان معلوم ٿيندو ته شاگردن کي رڳو معلومات يا خيالن ٻڌائڻ بدران سندن پنج حواس ۽ ڇهون دماغ ڪم آڻائڻ گهرجي. علم حاصل ڪرڻ جو اصلوڪو ۽ بهتر طريقو آهي ئي اهو. اکين جي وسيلي اسان شيون سڃاڻون ٿا انهن جو رنگ ۽ قد قامت معلوم ٿا ڪريون ۽ رنگ وغيره ٿا ڄاڻون. هٿن جي وسيلي کهرائي نرمائي وغيره جي خبر ٿي پوي. زبان جي وسيلي شين جو ذائقو ٿا معلوم ڪريون نڪ جي وسيلي شين جي سرهاڻ يا بدبو جي خبر ٿي پوي ڪنن جي مدد سان آوازن جا قسم ٿا سڃاڻجن. دماغ جي وسيلي معلومات تي غور ڪري، نتيجا ٿا ڪڍجن ۽ خيالن جي ڀيٽ ڪري فيصلو ٿو ڪجي. اهڙيءَ طرح تعليم ڏيڻ لاءِ اسڪول ۾ شين جي هئڻ جو به ضرور ٿو ٿئي ۽ وڏن اسڪولن ۾ قسمن قسمن جون شيون به رکيل هونديون آهن، مگر سڀ شيون نه ٿيون رکي سگهجن. تنهنڪري جيتري قدر ٿي سگهي اوتري قدر شاگردن ۾ اها عادت وجهجي ته هو پاڻ دنيا ۾ اکيون کولي هلن ۽ پنهنجي حواسن جي وسيلي معلومات حاصل ڪن.