ڪارونجهر جبل بابت ارضياتي سروي مان اٿندڙ نوان سوال
هن ڪتاب جي پهرئين ڀاڱي جو موضوع آهي “ سرسوتي تهذيب ” انهي ڪري تحقيقي ضابطن ۽ اصولن کي نظر ۾ رکندي، اسان کي سرسوتي تهذيب جي بنيادي ڳالهين کي سمجهڻو پوندو. ته سرسوتي تهذيب تي اهو نالو ڪيئن پيو؟ سرسوتي تهذيب ڇا آهي؟ اها ڪيئن وجود ۾ آئي؟ سرسوتي تهذيب ڪهڙن جغرافيائي تبديلين ، حالتن . موسمي اثرن ، مان گذري نڪري نروار ٿي؟ سرسوتي تهذيب ۾ زندگي جي اوسر ۽ ارتقا جا مرحلا، سرسوتي تهذيب ۾ انساني سماج جا مختلف ارتقائي مرحلا ۽ انساني ڪارگذاريون، سرسوتي تهذيب جي مذهبي رجحانن ۽ تخليقي اندازن بابت غور ويچار، سرسوتي تهذيب جي ماڻهن جو معيار زندگي ۽ ضرورتن جي پورائي لاءِ اقتصادي سرگرميون، مختلف سياسي سماجي ٽڪراءُ، هٿيار بند ويڙهون، قديم شهرن جي اڏاوت وغيره موضوعن تي مشاهدن ۽ مطالعي جي روشني ۾ غور ويچار ڪري، سرسوتي تهذيب بابت ڄاڻ حاصل ڪرڻ جي ڪوشش ڪبي. سرسوتي جيئن ته هڪ قديم ندي هئي، جنهن جي ڪنارن تي هن تهذيب جنم ورتو. سرسوتي ندي هماليا جبل مان وهي نڪرندي هئي، ۽ سندس آخري ڇوڙ ڪارونجهر جبل جي آسپاس مختلف جاين وٽ يا گجرات جي رڻ ڪڇ واري قديم سمنڊ ۾ ٿيندا رهيا. انهي ڪري . سڀ کان پهريائين ڪارونجهر بابت ڄاڻڻ ضروري آهي، ڇاڪاڻ ته ڪارونجهر کڻي جو هماليا کان پوءِ وجود ورتو، پر ڪارونجهر کان اڳ ۾ هتي پاڻي موجود هو، انهي پاڻي تي زندگي جي به ڪا نه ڪا شڪل موجود هوندي. جنهن جي به ڳولا ڪرڻ ضروري آهي. انهي لاءِ تحقيقي ادارن جو هتي ڌيان ڇڪائڻ لاءِ اهو ضروري آهي، ته سڀ کان پهريائين ڪارونجهر بابت ڄاڻڻ کان شروعات ڪجي.
ڪارونجهر جبل دنيا جي قديم جبلن ۾ شمار ٿئي ٿو. هن جي عمر بابت ماهرن جو چوڻ آهي، ته هي جبل اڍائي ارب سال اڳ وجود ۾ آيو. جڏهن ته ڪي ماهر هن جي عمر ٽي ارب سال به لکن ٿا. پر تازو ٿر ڪول جي بلاڪ 2 جي کليل کوٽائي مان جيالاجي جي ماهرن حيرت ۾ وجهندڙ انڪشاف ڪيو آهي، ته هڪ ارب سال پهرين هتي سمنڊ موجود هو. جنهن مان هڪ زلزلي دوران هڪ زير زمين ٻرندڙ جبل ڦاٽي نڪتو. جنهن جو لاوو مٿي فضا ۾ اڏامي واپس لوڻياٺي پاڻي ۾ ڪري ٿڌو ٿيڻ بعد گرينائيٽ ۾ تبديل ٿي ويو. جنهن جو وڏو حصو ٿرڪول جي هيٺان موجود آهي. وري چوڏهن ڪروڙ سال اڳي انهي پکڙيل گرينائيٽ جي تهه جي مٿان برساتي دور آيو. انهي برساتي پاڻي جي سبب آيل وهڪرن انهي گرينائيٽ جي تهه کي مٽي ۽ واري سان ڍڪي ڇڏيو. ساڳئي ئي برساتي ڊگهي دور دوران انهي مٽي ۾ وڻ ٻوٽا ڦٽي نڪتا ۽ گهاٽا ٻيلا ٿي ويا. انهن پيدا ٿيل گهاٽن ٻيلن ۽ انهن مان پيدا ٿيندڙ آڪسيجن جي مقدار ۾ اضافوٿيو. جيڪو اڳتي هلي زميني مٿاڇري تي ٿڌ جو سبب بڻيو، جنهن ٿڌ جي رد عمل ۾ ڌرتي جي اندروني گرمي جي شدت وڌي ويئي. جنهن رد عمل ۾ گرينائيٽ جي تهه تيزي سان مٿي اڀرڻ شروع ڪيو. جنهن سان هن تهه جي اوچائي ۾ سوين فوٽن جو اضافو ٿيو. اهو گرينائيٽ جو تهه ڪٿي وڌيڪ دٻاءَ وارن هنڌن تي اوڀار کائي ڪارونجهر جي هڪ سئو نوَ ڌار ڌار ٽڪرين جي صورت ۾ ظاهر ٿيو. انهي ڳالهه جي پڪ انهي ڳالهه مان ٿئي ٿي، ته ارضياتي رپورٽن موجب زمين جي اندر موجود گرينائيٽ جا رنگ گلابي ۽ ٻين رنگن تي مائل آهن. ساڳي ريت ڪارونجهر جي ٽڪرين جي گرينائيٽ ۾به گلابي رنگ وڌيڪ موجود آهي. جيڪا ڳالهه ڪارونجهر کي ٿرڪول جي هيٺان موجود انهي هيٺئين گرينائيٽ واري ٿلهي تهه سان ڳنڍي ٿي. انهي رپورٽ جي روشني ۾ اهو يقين سان چئي سگهجي ٿو، انهي جو مٿانهون حصو ڪارونجهر جي شڪل ۾ ڌرتي تي موجود آهي. تازي انهي اهم انڪشاف بعد خود ڪارونجهر جي عمر بابت سائنسدانن جي ڏنل راءِ تي سواليه نشان اچي ويو آهي. ساڳئي وقت ڌرتي تي آيل مختلف دورن ۽ حياتيات بابت به ڪافي مونجهارا پيدا ٿيندا. ٿر ڪول جي ارضيات جي ماهرن موجب ڪارونجهر جي جاءِ تي لوڻياسي پاڻي جو سمنڊ موجود هو، جنهن پاڻي تي وڏا جهنگ ۽ ٻيلا اڀڙي چڪا هئا. اوچتو پاڻي اندر زير زمين ٻرندڙ جبل ڦاٽڻ سان لاوو مٿي اڏامي پاڻي ۾ ڪريو، جنهن سبب گرمي ۾ اتي موجود پاڻي ٻڙڪڻ ۽ ٻاڦ ٿيڻ بعد سڪي ويو، ڪيترو عرصو هي علائقو ڌٻڻين سان ڀرپور رهيو، گرمي وڌي وڃڻ ۽ وڻن ٻوٽن کي باهه لڳڻ سبب آڪسيجن ختم ٿي ويئي، اتي موجود جهنگ ۽ ٻيلا به سڙي ۽ سڪي ويا. جيڪي بعد ۾ ڌرتي جي ماحول ۾ گئسن سبب آيل برفاني ۽ گرم دورن جي لڪ لڪوٽي ۾ دٻجي ويا، ائين مٿان دريائي ريٽ اچڻ ، اندروني گرمي ۽ دٻاءَ ۾ ڪيميائي تبديلين ۽ ردعملن جي نتيجي ۾اڄ کان پنج ڪروڙستر لک سال اڳ تائين اهي دٻيل گهاٽا ٻيلا ڪوئلي جي شڪل ۾ تبديل ٿي ويا. جيڪو ڪوئلو، ٿر ڪول ۾ موجود آهي. اهي ذخيرا پاڻي ۾ ٻڏل آهن، ڇو ته ڪوئلي سان گڏ زير زمين مٺي پاڻي جو سمنڊ موجود آهي.
انهي رپورٽ بعد ڪيترائي سوال پيدا ٿيا آهن. پهريون سوال ته ڇا ڌرتي تي هڪ ارب سال اڳ پاڻي جو وجود موجود هو؟ انهي پاڻي تي اوڀڙ اڀڙڻ ۽ انهي جو ارتقائي مرحلا طئه ڪري وڏن گهاٽن جهنگن ۾ تبديل ٿيڻ جو عرصو به شامل ڪجي، ته پوءِ ڌرتي جي ڪٿيل عمر ڪيتري وڃي بيهندي؟ وڻن جي گهاٽن جهنگلن مان پيدا ٿيندڙ آڪسيجن جي گهڻائي سبب بي انداز پاڻي جي موجودگي سبب جهنگلي جيوت ، جيت جڻيا به موجود هوندا. انهن بابت به ڇنڊڇاڻ جي ضرورت آهي. اهم سوال اهو به آهي، ته جڏهن هماليا جبل جي عمر ساڍا چار ارب سال ڪٿي ويئي آهي، پر هماليا جبل جي اوچائي ستيتاليهه ڪروڙ سال اڳ ۾ آيل زلزلن ۾ زميني پليٽن جي شدت سان ٽڪرائجڻ جي نتيجي ۾ وڏي زلزلي بعد آئي، ته هماليا جي اوچي ٿيڻ کان اڳ ۾ يعني هڪ ارب سال اڳ هتي موجود لوڻياسي پاڻي جو سمنڊ ڪٿان آيو. انهي پاڻي جي ذخيري جي پيدا ٿيڻ جا ذريعا ڪهڙا هئا . مطلب ته ٿر ڪول جي بلاڪ 2 جي کوٽائي، ڌرتي جي تاريخ بابت ڪيترن ئي اهم سوالن کي جنم ڏنو آهي. جن بابت اڳتي هلي تحقيق ۽ ڇنڊڇاڻ ٿيڻي آهي. بحرحال تازي تحقيق موجب ڪارونجهر جبل اڍائي يا ٽي ارب سال قديم نه پر چوڏهه ڪروڙ سال قديم آهي. شايد انهي حساب سان هي دنيا جو سڀ کان قديم ترين گرينائيٽ جوجبل آهي. وڏي ڳالهه جيڪا ڪارونجهر جي جابلو سلسلي جي ٽڪرين ۾ مشاهدي سان معلوم ٿئي ٿي. سا اها آهي ته هن جابلو سلسلي جي هڪ سئو نوَ ٽڪرين ۾ هر هڪ ٽڪري جي ايڪالوجي ڌار ڌار آهي. انهن ٽڪرين ۾ موجود جيوت ۾ به فرق آهي. جيڪا ڳالهه حيران ڪندڙ آهي. تحقيق جي حساب سان هن جبل جي اهميت وڌي ويئي آهي. انهي ڪري دنيا جي تحقيقي ادارن کي هن جبل جو گهرائي سان معائنو ڪري، تاريخ ۽ جاگرافي جي منجهيل سوالن جا جواب مهيا ڪرڻ لاءِ اڳتي اچڻ گهرجي .