برهمڻ آباد
سانگهڙ ضلعي جي شهدادپور شهر کان اڀرندي تقريبن ٻارهن ڪلوميٽرن جي فاصلي تي پنجويهه ڊگريون ٽي انچ اترين ويڪرائي ڦاڪ ۽ اٺهٺ ڊگريون اوڻونجاهه انچ ڊگهائي ڦاڪ جي قطر تي تقريبن ڇهن ڪلوميٽرن ايراضي ۾ پکڙيل ۽ سطح زمين کان سراسري طور پنڌرهن فوٽن جي اوچائي تي هڪ قديم شهر جا وسيع آثار پکڙيل هئا. جيڪي قبضاگير مافيا جي والار ۽ آرڪيالاجي کاتي جي ننڊ سبب ڏينهون ڏينهن گهٽجي رهيا آهن . پر اڃان به ڪافي ايراضي ۾ موجود آهن. هنن آثار کي تاريخ جي ڪتابن ۾ بهمنوا ، ڀانڀرا ، ٻانڀڻاهه ۽ برهمڻ آباد جي نالي سان ياد ڪيو ويو آهي. مقامي ماڻهو هنن آثارن کي دلور جو دڙو سڏين ٿا. هاڪڙي ندي جا قديم ڪجهه وهڪرا ۽ بعد ۾ سنڌوندي جو هڪ وهڪرو هن شهر جي ڀر مان گذرڻ سبب هي شهر صدين کان پنهنجي اوج سان سنڌ جي خوبصورت ، ۽ وڏي مرڪزي شهر طور قائم ۽ دائم رهيو. هن شهر کي سرسوتي تهذيب ۽ سنڌو تهذيب جو سرحدي شهر چئي سگهجي ٿو. هن شهر جي حڪمراني جي تاريخ ۾ لوهاڻي حاڪم راجا اگهم ، راجا چچ ، راجا چندر ۽ راجا ڏاهر جي ڀاءُ ڏهرسين ، راجا ڏاهر جي ڀيڻ مايين ، راجا ڏاهر، جئسينا ۽ جسوڌڻ ، جا نالا حڪمراني ڪندڙن ۽ هن شهر جي سياست تي پنهنجو اثر رکندڙن ۾ ڳڻي سگهجن ٿا. مذهبي لحاظ کان هي شهر بڌ ڌرم جي پوئلڳن جي اثر ۾ گهڻو وقت رهيو. هتي ٻڌ ڌرم جو هڪ اسٽوپا به زبون حالت ۾ موجود آهي. برهمڻ آباد مان ڪيتريون ئي تاريخي نادر شيون مليون آهن. جيڪي هن شهر جي قدامت ۽ اهميت کي اجاگر ڪن ٿيون . برهمڻ آباد جي تباهي جي باري ۾ ساڳئي ئي ريت سنڌ جي راجا دلوراءِ جي جي ظلمن جي آکاڻي لاڳو ڪئي ويئي آهي . جنهن ۾ اهو چيل اهي ته راجا دلوراءِ هڪ بزرگ درويش ڇٽي عمراڻي سان ظلم ڪيو، جنهن جي نتيجي ۾ هڪ زلزلو آيو جنهن ۾ هي شهر تباهه ٿي ويو. انهي ڏند ڪٿا کي ڪيترو صحيح مڃجي اها ڳالهه پنهنجي جاءِ تي پر هن ڪهاڻي ۾ شهر جي تباهي جو سبب خطرناڪ زلزلو ڄاڻايو ويو آهي. مشهور محقق محبوب علي چنا جي هڪ مضمون جيڪو ويچار ويب سائيٽ تي موجود آهي ، جي لکڻ موجب ته هن کي بزرگ درويش ڇٽي عمراڻي جي درگاهه جي سنڀاليندڙن وٽان هڪ پتل جي سيل ملي هئي جنهن ۾ بزرگ ڇٽي عمراڻي جي وفات جو سال ٻه سئو پنجاه هجري مطابق اٺ سئو چوهٺ عيسوي سن ڄاڻايل آهي. انهي سيل مان اهو پتو پوي ٿو ته برهمڻ آباد کي تباهه ڪندڙ زلزلو سن اٺ سئو چوهٺ عيسوي ۾ آيو. اهڙي ريت سنڌ جو هي تاريخي شهر هميشه لاءِ مٽي جو ڍير بڻجي ويو. حڪومتي ادارن طرفان هن شهر جي آثارن جي بچاء ۽ شهر جي کوٽائي تي توجهه ڏيڻ گهرجي .