لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

سَرسوَتِي تهذيب ۽ اڇڙو ٿر

”اڇڙو ٿر، جيڪو سرسوتي تهذيب جي سُونهن ۽ قدامت جي ساک ڀري ٿو. جتان جون سُڪل سُوندڪيون، سِپيون، ڪچ ڪوڏيون، ڊوڻا ۽ ٺوٺ ٺڪريون، پنهنجي پنهنجي قدامت جي زبان ۽ تاريخ رکن ٿيون. جن کي ٻُڌڻ وارا ڪن، پڙهڻ واريون اکيون ۽ سمجھڻ واريون کوپڙيون کپن. محترم مشڪور ڦلڪاري صاحب جي حساس ڪنن اتان جون ٻوليون ٻُڌيون، اکين اتان جون لکيتون ۽ لڪيرون پڙهيون ۽ سندس دل ۽ دماغ انهن جون آتم ڪهاڻيون ٻڌڻ سان گڏ سمجهيون ۽ فيصلو ڪري ٻُڌايو آهي، ته سرسوتي تهذيب ۽ اڇڙي ٿر جي تاريخ ۽ ڪَٿا ڪيتري قديم ۽ ڪيتري پُراڻي آهي؟ هي تهذيب ڪيئن وجود ۾ آئي؟ ۽ ڪيئن اُڄڙي ويئي؟ ان کي چئبو آهي، ڪنهن به عظيم محقق جي محنت ۽ تحقيق جو ڪمال!“. فاضل محقق پنهنجي هن تحقيقي ڪتاب کي، ٻن ڀاڱن ۾ تقسيم ڪري ترتيب ڏنو آهي. پهريين ڀاڱي جو عنوان آهي ”سرسوتي تهذيب“ ۽ ٻئي ڀاڱي جو عنوان آهي ”اڇڙو ٿر“
Title Cover of book سَرسوَتِي تهذيب ۽ اڇڙو ٿر

اڇڙي ٿر ۾ ڳالهايون ويندڙ ٻوليون

اڇڙي ٿر ۾ ڳالهايون ويندڙ ٻوليون
اڇڙي ٿر ۾ سنڌي ٻولي عام طور هر جڳهه تي ڳالهائي ۽ سمجهي ويندي آهي. هندستاني سرحد سان گڏ لاڳاپيل هئڻ سبب يا ورهاڱي کان اڳ جيسلمير سان واسطو مائٽي ۽ اڃ وڃ سبب اڄ به مسلمان جيسلميري لهجي واري ٻولي، جنهن کي کاڏاري ٻولي چون ٿا ، ڳالهائيندا آهن . هندو ٺڪر ڀيل ۽ مينگهواڙ جن جو لاڳاپو گهڻو ڪري ڍاٽ سان رهيو آهي ، سي وري ڍاٽڪي ٻولي ڳالهائين ٿا . ڪجهه قبيلا مارواڙي ٻولي به ڳالهائين ٿا . انهي ڪري مجموعي طور سنڌي ٻولي کانسواءِ جيسلميري کاڏاري ، ڍاٽڪي ۽ مارواڙي ٻوليون ڳالهائيندڙ ماڻهو ۽ قبيلا هتي رهائش پذير آهن.
اڇڙي ٿر جو رانديون
اڇڙي ٿر ۾ سهوليتن جي اڻهوند سبب ماڻهن جو سمورو وقت صبح کان شام تائين پنهنجي ڪمن ۽ ڀڄ ڀڄان ۾ گذرندو آهي . انهي ڪري کين وندر ورونهن جو موقعو گهٽ ملي ٿو. اڇڙي ٿر ۾ تفريحي پارڪ يا تفريحي جاين تائين پهچڻ جون سهوليتون ناهن. انهي ڪري هو پنهنجي وندر ورونهن لاءِ واندڪائي واري وقت ۾ مختلف رانديون ڪندا آهن ، سندن اهي سموريون رانديون بنا خرچ هونديون آهن. ٻار لڪ لڪوٽي ، ڦرڦر سونٽو ، ٻٻر جي ڪنڊي ۾ پلڙو يا ڪنهن سخت ڪاغذ جي پٽي وجهي ڦرڻي ڦيرائڻ، وڻن ۾ رسا ٻڌي ٻڌي لوڏ ۾ لڏڻ غيره ، عورتون ۽ پوڙها مرد وري گهرن ۾ چوپڻ ، نوٽڻي راند کيڏن ٿا. جوان وري وسڪاري يا سياري جي مند ۾ ملهه ڪٻڏي ، ۽ ٻيلهاڙي راند جي مقابلن جو شوق رکن ٿا. اڇڙي ٿر ۾ ٻيلهاڙو راند جو رواج سڀ کان وڌيڪ هو . زور آزمائي وارين راندين ۾ هي هڪ خطرناڪ راند آهي. جنهن راند ۾ رانديگر جي معذور ٿيڻ جو به خطرو هوندو هو. پر اڇڙي ٿر جا نوجوان هن راند ۾ وڏي دلچسپي رکندا هئا ، اڇڙي ٿر ۾ ڪو وقت هو، جو ٽنڊو مٺا خان ، چوٽياريون ، پنيهل ، مکي ، مٽ ٽوڙي ، ڊڀرو، ڀٽ ڀائٽي ، کاروڙ ڍنڍ ، ميهر ڀٽ ، جوارڙو ، لارڙو ، راڙ ، ميون ٿرائي ، ناگنا ، قاضي فيض محمد ، عالم آباد ، تڙ مانڌلو، اوقر ، اسروئي ، ماهو ڀٽ ، وغيره جا ڳوٺ ۽ علائقا ٻيلهاڙي راند لاءِ مشهور هئا ، جتي پهلوان زور آزمائي ڪندا هئا. هن راند جي زور آمائي ۾ مشهور پهلوان عثمان جهوتو هو، جيڪو پنهنجي پهلواني ۾ تمام گهڻو مشهور هو. ان کان سواءِ ، علي بخش راڄڙ ، ڀلو راڄڙ ۽ عرس راڄڙ ، تڳيو خاصخيلي ، علي بخش نظاماڻي ، حبيب الله بروهي ، فقير مير محمد نظاماڻي به جواني ۾ پنهنجو خوب نالو ڪمايو. پر افسوس اڇڙي ٿر ۾ ڏڪارن ، حڪومت جي لاپرواهي ۽ غربت سبب هاڻي اها مشهور راند به موڪلائي ويئي آهي . ماڻهو پنهنجي مسئلن ۾ وڪوڙيل آهن . زندگي جي جياپي جي جنگ جي هڻ هڻان سبب سندن چپن تان مرڪون موڪلائي ويون آهن. تفريح جي کوٽ واري ۽ مسئلن ۾ گهيريل اڇڙي ٿر جا ماڻهو پوءِ به پنهنجو ماڻهپو سلامت رکيو اچن ، سا ڳالهه سندن بردباري ، بهادري ۽ همت جو زنده ثبوت آهي.