جين ڌرم جا متا
: ان زماني ۾ “نرواڻ” جو مسئلو مشهور هو “مهاوير” “نرواڻ” جا ٻه طريقا بيان ڪيا اهي هئا، “سلبي” يعني نفي يا انڪاري ۽ “ايجابي” يعني اثباتي يا هائوڪاري. “سلبي” نفي يا انڪاري طريقو هي آهي ته پنهنجي دل مان هر قسم جون خواهشون ۽ تمنائون ڪڍي ڇڏڻ. ڇاڪاڻ جو خواهشون ۽ تمنائون ڏک ۽ غم جو باعث بڻجن ٿيون. مهاوير جي سکيا موجب نرواڻ جو ايجابي يعني اثباتي يا هائوڪاري طريقو هي آهي، ته انسان جا عقيدا عمل ۽ علم صحيح هجن. هن عملن جي درستگي جو بنياد هيٺين پنجن ڳالهين تي رکيو آهي. .
اهمسيا (آزادي) يعني ڪنهن به ساهه واري کي نه مارجي ۽ نه تڪليف ڏجي. ڇو ته هر ساهواري کي جيئڻ جو ايترو ئي حق حاصل آهي ، جيترو خود انسان کي حاصل آهي.
ستيام يا سڌو رستو : سڌي رستي تي هلجي ڪنهن کي به نه ڏُکائجي هر ڪنهن سان ميٺ محبت سان هلڻ گهرجي. ڇاڪاڻ ته محبت سان ئي روحاني سڪون حاصل ٿي سگهي ٿو. ٻئي کي تڪليف ڏيندڙ ڄڻ پنهنجو ئي سڪون برباد ڪري ٿو. .
استيام: چوري ۽ پرماريت کان پاسو ڪرڻ گهرجي. حِلال روزي ڪمائجي۽ ٻين جا حق هضم نه ڪجن. ڇاڪاڻ ته جيترو ماڻهو پنهنجن شين سان پيار ڪري ٿو، اوترو ئي ٻيا پنهنجي شين سان محبت ڪن ٿا.
برهم چاريت(پاڪ دامني): يعني پاڪائي واري زندگي گذارجي. ڇاڪاڻ ته نفساني خواهشون ئي انسان ۾ وحشيت پيدا ٿيون ڪن ۽ انسان ٻين جو احترام ۽ ساڃاهه وڃائي ٿو ويهي. ساڃاهه وڃائڻ بعد انسان غلط راهن تي ڀٽڪي پنهنجي زندگي جي مقصد جو رستو وڃائي ڇڏيندو آهي.
اپري گراهه (مادي لذتون): يعني حواسن (ٻڌڻ، ڏسڻ، سنگهڻ ۽ چکڻ)کي قبضي ۾ رکڻ ، انهي ڪري جو مادي لذتون انسان جي گمراهي جو باعث بڻجن ٿيون. انسان جي حواسن جي بي قابو ٿي وڃڻ سان سندس سکيا جو عمل رڪجي وڃي ٿو ۽ انسان ۾ جهالت پيدا ٿئي ٿي. جيڪا ڳالهه انساني شعور کي ڇيهو رسائيندڙ آهي. انهن پنجن اصولن تي ئي جين ڌرم جو بنياد بيٺل آهي..
جين مت ڪنهن به مافوق الفطرت تخليق ڪندڙ قوت جا قائل نه آهن. هنن جي عقيدي موجب خدا انسانن جي روح ۾ سمايل لياقتن ۽ صلاحيتن جي جِلا تڪميل ۽ اظهار جو ٻيو نالو آهي، يعني انسان جا سٺا عمل ئي خدائي اظهار آهن. مهاوير ويدن جي نظريه روح يعني اوتار جو به مخالف آهي، هن اها سکيا ڏني، ته انسانن کي ڪنهن انسان يا ڪنهن شئي جي پوڄا نه ڪرڻ گهرجي، بلڪه هو پنهنجي خواهشن کي ضابطي ۾ رکي زندگي گذاري، ڪنهن کي به ڏک نه ڏئي نه ئي ڪنهن جي پوڄا ڪري، مطلب ته هن بت پوڄا ، انسان يا ڪنهن ٻئي شئي جي پوڄا کان روڪيو. ان هوندي به بعد ۾ سندس پوئلڳن بت ٺاهي، انهن جي پوڄا شروع ڪئي. البته ساهه وارن کي مارڻ يا تڪليف نه ڏيڻ واري اصول تي جين ڌرم جا پوئلڳ اڄ تائين قائم آهن. هو ڪنهن به ساهه واري جو گوشت نه واپرائيندا آهن. وات ۽ نڪ تي سنهو ڪپڙو ٻڌندا آهن، ته جئين ڪو تمام ننڍڙو ساهه وارو به وات ۽ نڪ ۾ هليو نه وڃي . هو پيرن اگهاڙا گهمندا آهن ته متا ڪو جيت جڙو جتي جي زور تي چيڀاٽجي مري نه وڃي