لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

سَرسوَتِي تهذيب ۽ اڇڙو ٿر

”اڇڙو ٿر، جيڪو سرسوتي تهذيب جي سُونهن ۽ قدامت جي ساک ڀري ٿو. جتان جون سُڪل سُوندڪيون، سِپيون، ڪچ ڪوڏيون، ڊوڻا ۽ ٺوٺ ٺڪريون، پنهنجي پنهنجي قدامت جي زبان ۽ تاريخ رکن ٿيون. جن کي ٻُڌڻ وارا ڪن، پڙهڻ واريون اکيون ۽ سمجھڻ واريون کوپڙيون کپن. محترم مشڪور ڦلڪاري صاحب جي حساس ڪنن اتان جون ٻوليون ٻُڌيون، اکين اتان جون لکيتون ۽ لڪيرون پڙهيون ۽ سندس دل ۽ دماغ انهن جون آتم ڪهاڻيون ٻڌڻ سان گڏ سمجهيون ۽ فيصلو ڪري ٻُڌايو آهي، ته سرسوتي تهذيب ۽ اڇڙي ٿر جي تاريخ ۽ ڪَٿا ڪيتري قديم ۽ ڪيتري پُراڻي آهي؟ هي تهذيب ڪيئن وجود ۾ آئي؟ ۽ ڪيئن اُڄڙي ويئي؟ ان کي چئبو آهي، ڪنهن به عظيم محقق جي محنت ۽ تحقيق جو ڪمال!“. فاضل محقق پنهنجي هن تحقيقي ڪتاب کي، ٻن ڀاڱن ۾ تقسيم ڪري ترتيب ڏنو آهي. پهريين ڀاڱي جو عنوان آهي ”سرسوتي تهذيب“ ۽ ٻئي ڀاڱي جو عنوان آهي ”اڇڙو ٿر“
Title Cover of book سَرسوَتِي تهذيب ۽ اڇڙو ٿر

سيد صبغت الله شاهه اول ( تجر ڌڻي ) رح ، پهريون پاڳارو :

سيد صبغت الله شاهه اول ( تجر ڌڻي ) رح ، پهريون پاڳارو :
هي سيد محمد راشد روضي ڌڻي رح جي وصال بعد پڳ ٻڌڻ سبب پهريون پاڳارو ٿيو. هن جي ولادت سن 1779ع بمطابق 1193 هجري ۾ ٿي. پنهنجي ڪامل ولي بزرگ والد جي تربيت جي ڇانوَ ۾هي پڻ اهل علم ۽ اهل دانش انسان هو. سندس مسند نشيني کان ڪجهه وقت کان پوءِ سندن ڀاءُ سيد محمد ياسين شاه مطالبو ڪيو، ته مونکي به خانداني تبرڪات مان ڪو حصو ملي. حضرت پيرسائين روضي ڌڻي کي افغانستان جي حاڪم زمان شاه بن تيمور سندن علمي خدمتن کان متاثر ٿي هڪ جهنڊو تحفي طور ڏنو. انهي جهنڊي جو رنگ سائو هو ۽ مٿس سوني تند سان ڪلمون پاڪ لکيل هو، اهوسندس مطالبي تي پير ياسين شاهه کي ڏنو ويو، ان بعد حضرت پيرسائين روزي ڌڻي جو خاندان ٻن حصن ۾ تقسيم ٿيو، هڪڙا پڳ وارا يعني پاڳارا ۽ ٻيا جهنڊي وارا. لڪياري جي بجاءِ هاڻي سندن خاندان پيرسائين محمد راشد روضي ڌڻي جي نالي پويان راشدي خاندان سڏجڻ لڳو.
انهي زماني ۾ پنجاب جي سک حڪومت جي حڪمرانن جي سنڌ تي حملو ڪري مٿس قبضو ڪرڻ جي نيت هئي. جنهن کي محسوس ڪندي، هن وطن دوست انسان جي دل ۾ وطن جي ويري سک حڪومت کي ڪمزور ڪرڻ جو خيال پيدا ٿيو. اهوئي سبب هو جو جڏهن 24 جون 1826ع تي سکن خلاف جدوجهد ڪندڙ سيد احمد بريلوي وٽس مدد لاءِ آيو، ته هن سندس ڀرپور مدد ڪئي. هن پنهنجي مريدن کي منظم ڪرڻِ شروع ڪيو. جيئن سنڌ تي ايندڙ هر ڏکئي وقت ۾ سندس مريد ڪو عملي ڪردار ادا ڪري سگهن. اها ڳالهه پير صاحب جي وطن دوستي ۽ عملي ڪردار جو هڪ زنده ثبوت آهي. جيڪا ڳالهه پير صاحب جي دور انديشي جو مظهرپڻ آهي.
پير صاحب پوري زندگي جماعت کي منظم ڪرڻ کانسواءِ پنهنجي وطن دوستي سان سنڌ تي آيل هر مصيبت کي پنهنجي دور انديشي سان ٽارڻ جي ڪوشش ڪندا رهيا. اها ٻي ڳالهه آهي ته انهي وقت جا ناعاقبت انديش سنڌ جا ٽالپرحڪمران انگريزن جي وڇايل لالچن جي ڄار ۾ ڦاسي خود هڪٻئي لاءِ کڏون کوٽيندا رهيا. مگر پيرصاحب جو ڪردار تاريخ جو مياري ناهي. سنڌ جي هن عاشق ۽ انتهائي دور انديش انسان 8 فبروري 1831ع بمطابق 6 رمضان 1246هه ۾ هن فاني جهان مان لاڏاڻو ڪيو. سندس وفات بعد پير علي گوهرشاهه “اصغر“ کي پڳ ٻڌائي ويئي