لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

سَرسوَتِي تهذيب ۽ اڇڙو ٿر

”اڇڙو ٿر، جيڪو سرسوتي تهذيب جي سُونهن ۽ قدامت جي ساک ڀري ٿو. جتان جون سُڪل سُوندڪيون، سِپيون، ڪچ ڪوڏيون، ڊوڻا ۽ ٺوٺ ٺڪريون، پنهنجي پنهنجي قدامت جي زبان ۽ تاريخ رکن ٿيون. جن کي ٻُڌڻ وارا ڪن، پڙهڻ واريون اکيون ۽ سمجھڻ واريون کوپڙيون کپن. محترم مشڪور ڦلڪاري صاحب جي حساس ڪنن اتان جون ٻوليون ٻُڌيون، اکين اتان جون لکيتون ۽ لڪيرون پڙهيون ۽ سندس دل ۽ دماغ انهن جون آتم ڪهاڻيون ٻڌڻ سان گڏ سمجهيون ۽ فيصلو ڪري ٻُڌايو آهي، ته سرسوتي تهذيب ۽ اڇڙي ٿر جي تاريخ ۽ ڪَٿا ڪيتري قديم ۽ ڪيتري پُراڻي آهي؟ هي تهذيب ڪيئن وجود ۾ آئي؟ ۽ ڪيئن اُڄڙي ويئي؟ ان کي چئبو آهي، ڪنهن به عظيم محقق جي محنت ۽ تحقيق جو ڪمال!“. فاضل محقق پنهنجي هن تحقيقي ڪتاب کي، ٻن ڀاڱن ۾ تقسيم ڪري ترتيب ڏنو آهي. پهريين ڀاڱي جو عنوان آهي ”سرسوتي تهذيب“ ۽ ٻئي ڀاڱي جو عنوان آهي ”اڇڙو ٿر“
Title Cover of book سَرسوَتِي تهذيب ۽ اڇڙو ٿر

اڇڙو ٿر ڇا آهي ؟

اڇڙو ٿر ڇا آهي ؟
جديد تحقيق جي اصولن ۽ ضرورتن کي نظر ۾ رکندي، مون هن ڪتاب جا ٻه ڀاڱا ترتيب ۾ آندا. جيئن ته پهرئين ڀاڱي ۾ مون سرسوتي تهذيب ۽ اڇڙي ٿر جي لاڳاپي ۽ انهي علائقي بابت جديد تحقيق جي روشني ۾ مليل احوال ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي. جنهن احوال ۾ هن علائقي جي ماضي جو احوال هو. هن ٻئي ڀاڱي ۾ منهنجي ڪوشش رهندي ، ته اڇڙي ٿر جي موجوده سموري صورتحال بابت ڄاڻ ڏيڻ جي ڪوشش ڪريان. جيئن منهنجي هن تحقيق جو مقصد مڪمل ٿي سگهي. هن ڪتاب جي سموري مواد مان ايندڙ محققن کي ڪي نوان رستا ۽ معلومات ملي سگهي.
اڇڙو ٿر سرسوتي ندي جي گم ٿي وڃڻ سبب سرسوتي تهذيب جي ختم ٿي وڃڻ بعد انهي قديم ۽ عاليشان تهذيب جو رهجي ويل کنڊر آهي. موجوده هندستان جي الهندي سرحد ۽ پاڪستان جي اڀرندي سرحد جي ويجهو هڪ وسيع علائقي ۾ پکڙيل هڪ ريگستاني علائقو آهي. هن ڪتاب ۾ صرف پاڪستان جي سنڌ واري حصي ۾ موجود ريگستاني علائقي بابت ڄاڻ موجود آهي. حالانڪ دنيا جي نقشي تي موجود هن منفرد ريگستان بابت مڪمل ڄاڻ حاصل ڪرڻ لاءِ تحقيق جي سخت ضرورت آهي. پر اها تحقيق يا مڪمل ڄاڻ حاصل ڪرڻ ڪنهن اڪيلي محقق جي وس جي ڳالهه ناهي. انهي سلسلي ۾ بين الاقوامي ادارن کي اڳيان اچڻ گهرجي.